Parmak alfabesi

Parmak alfabesi (İngilizce: Fingerspelling veya daktiloloji), yazı sistemi kullanılarak harflerin veya sayı sistemi kullanılarak sayıların el ve parmaklar ile temsili şekilde kullanılmasıdır. Bu alfabe işitme engellilerin eğitimi ve iletişimi amacıyla işaret dili olarak tüm dünyada yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Dünya üzerinde kullanılan bir işaret dili olan parmak alfabesinde zamanla ülkelere göre bazı küçük değişiklikler oluşmuştur. Tarihte parmak alfabesi, şifrelerde ve kolay hafızada tutma teknikleri ile dini eğitimler de dahil olmak üzere veya benzer şekillerde pek çok alanda kullanılmıştır.

Elle iletişim türleri

Elle iletişim farklı haberleşme türlerinde olduğu gibi görsel veya dokunsal imza olarak algılanıp uygulanabilir. Parmak alfabesi en basit şekli ile, el ile boşluğa çizilerek gösterilen harflerin takip edilerek anlaşılması olarak uygulanabilir. Bu iletişim Amerikan İşaret Dili, Fransız İşaret Dili ve İrlanda İşaret Dilinde olduğu gibi tek elle veya İngiliz İşaret Dilinde olduğu gibi iki el kullanılarak da uygulamada farklılıklar gösterebilir.

Latin alfabesinde

Tek el ile

Dünya'da çok fazla kullanılan günümüzdeki modern Latin alfabesi ve aynı dil ailesindeki Eski Latince'yi temsil için kullanılan iki tür parmak (el) alfabesi bulunmaktadır. Günümüz Latin alfabesi için kullanılan parmak alfabesinin tarihi 15. yüzyıldan itibaren Avrupa'da kullanılmaya başlanmış ve geçmişi takip edilebilmiştir. Bu parmak alfabesi genelde tek el kullanılarak üretiliyordu.^[1] Bu alfabe ilk olarak İspanyol rahipler tarafından üzerinde çalışılarak kullanılmaya başlandığı açıklanmış ve 18. yüzyılda Paris'te bulunan Charles-Michel de L'Épée İşitme Engelliler Okulu tarafından kabul edilerek kullanılmaya başlanılmıştır. Daha sonra burada parmak alfabesini öğrenen eğitimciler tarafından 19. ve 20. yüzyılda öncelikle Paris'teki işitme engelliler toplulukları arasında yayılmaya başlamıştır. Zamanla yayılan parmak alfabesi, fonetik değişikliklerin getirdiği özel karakterlerin kullanılması zorunluluğu ile uygunsuz kelimelerin kullanılmasından dolayı, yerel formlara uyarlanarak ikinci elinde kullanılmaya başlandığı ufak değişikliklere uğramıştır. Parmak alfabesinin günümüz çağdaş kullanımlarında Amerikan İşaret Dili ve Uluslararası İşaret Dili uygulamaları bulunmaktadır.

İki el ile

İki el kullanılarak uygulanan işaret dillerine örnek olarak; İngiltere, İskoçya, Galler, Eski Yugoslavya ve Türk işaret dilleri gösterilebilir. BANZSL grup dili ile Türkçede örneğin; b, c, d, k (p, ç, t, k) gibi sessiz harfler ve a, e, i, o ve u (İ, ö, ü) gibi sesli harflerin parmak alfabesinde kullanılmasında benzer temsili el hareketleri bulunur.

Bu durum edebiyat açısından, basitçe benzeşme gösteren harflerin kullanılmasında, üstün olan harfin önüne diğer el ile ikinci bir anlam oluşturacak şekilde gösterilmesi neticesinde temsil edilmesi olarak açıklanabilir. Bu durumda baskın olan el sağ veya sol el olabilir. Dokunsal imzayı kullanan kişi, bu durumda ikinci el olarak farklı anlatım yapmak istediği kişiye en yakın olan elini, asıl temsil etmesi amacıyla harf olarak gösterdiği elin önüne getirerek söylemek istediği harfi belirtir. İşaret dilinde bazen yaygın olarak kullanılan harf veya sayı için tek el de kullanılabilir.

Diğer alfabeler

Arap alfabesine dayalı parmak alfabesinde, Etiyopyaca hecelemelerinde ve Korece Hangul yazı sistemlerinin kullanılmasında daha az veya bazen daha fazla işaret dili kullanılmaktadır. Buna benzemeyen Çin, Japon, Devanagari, İbrani, Yunan, Tay ve Rus alfabalerinde ise yine aynı şekilde farklı olarak yer alan harflerin nasıl bir şekilde gösterileceğine yönelik çalışmalar neticesindeki uygulamalar yaygınlaşarak kullanılmaya başlanmıştır.

Parmak alfabesi dilleri

Parmak alfabesinin eğitimciler arasında zamanla giderek yaygınlaşmasıyla birlikte çoklu veya ülkelere özgü yapılarda işitme engellilerin yardımcısı olan bir yapıya kavuşmuştur. Parmak alfabesi işaret dili ve konuşma dili arasında bir nevi köprü vazifesi görmüştür. Parmak alfabesi hem pratik olması hem de işitme engellilerin toplumu anlaması ile kendilerini bu şekilde anlatması nedeniyle ülkelerin yasalarına göre değişilik göstermekle birlikte ikinci bir kayıt dili olmuştur. Bu nedenle parmak alfabeleri olan işaret dilleri pek çok ülkede ikinci dil olarak kabul görmüştür. Dünya ülkelerinde konuşulan dillere ek olarak işitme engellilerin sözlerini temsil etmesi amacıyla kullanılan başkaca bir dil bulunmamaktadır. İşaret dillerinin uygulanması bu sebeple oldukça gelişmiş ve yaygınlaşmıştır.

Galeri

İşitme Engellilerin konuşmalarının azaltılması amacıyla düşünülen gravürler (Bonet, 1620)

A.
B, C, D.
E, F, G.
H, I, L.
M, N.
O, P, Q.
R, S, T.
V, X, Y, Z.

Kaynakça

^ Carmel, Simon (1982). International hand alphabet charts. Ulusal İşitme Engelliler Derneği (Birleşik Devletler); 2. baskı. (Temmuz 1982). ISBN 0-9600886-2-8