Parlamento Binası, Kanberra

Parlamento Binası, Avustralya Parlamentosu'nun toplandığı yapıdır. Avustralya'nın başkenti olan Kanberra'da yer almaktadır. 9 Mayıs 1988 tarihinde Kraliçe II. Elizabeth tarafından resmen açılmıştır.^[1] Maliyeti 1.1 milyar doları aşan bu yapı döneminde Güney Yarımküre’deki en pahalı inşaat unvanını almıştı. 1988 öncesinde ise Avustralya Parlamentosu, Eski Parlamento Binası olarak da anılan, Geçici Parlamento Binası'nda çalışmalarını sürdürdü. Bu yapı günümüzde müze olarak kullanılmaktadır.

1901 yılında dönemin altı Büyük Britanya kolonisi Avustralya Eyaleti'ni (İngilizce: Commonwealth of Australia) oluşturmak için bir araya geldi. Ülkedeki en büyük iki şehir olan Melbourne ve Sidney, aynı zamanda birbirlerinin rakibi de oldukları için, başkent olamadılar. Bu sebepten dolayı kabul edilen Avustralya Anayasası'na şu şekilde bir madde eklendi:

Commonwealth Yönetimi’nin başkenti Parlamento tarafından, ülke sınırları içindeki bir bölgeden olması şartı ile belirlenmelidir. Belirlenecek bu bölgenin Commonwealth’a ait olmalı, New South Wales eyaletinin sınırları içinde olmalı ve Sydney’e 100 milden daha uzak olmamalıdır.

Belirlenecek bu bölgedeki arazi en az yüz bin mil kare olmalı ve Kraliyet bölgesi olacağı için Commonwealth yönetimine hiçbir bedel talep edilmeksinizin verilmelidir. Bu bölge seçilene kadar Parlamento, Melbourne’da toplanmalıdır.

Uzun süren tartışmaların sonucunda Parlamento, 1909 yılında, yeni başkentin New South Wales eyaletinin güney kısmında kurulmasına karar verdi (şimdiki Kanberra). Arazinin kontrol devlet kontrolüne 1911 yılında geçmesine rağmen, I. Dünya Savaşı nedeniyle bu husustaki çalışmalar ertelendi. Federal Parlamento 1927 yılına kadar Melbourne'da kaldı. Bu süre içinde Avustralya Parlamentosu, 26 yıl boyunca, eyalete ait Parlamento Binası'nda çalışmalarını yürütürken Victoria Eyalet Parlamentosu da yakındaki Kraliyet Hizmet Binası'nda toplanmıştır. Victoria Eyalet Parlamentosu 1926 yılında Avustralya Parlamentosu Kanberra'ya taşındıktan sonra Eyalet Parlamento Binası'na geri dönmüştür.^[2]

Eski Parlamento Binası, Federal Başkent Tavsiye Komitesi tarafından, parlamento görevlerinin yerine getirilebileceği geçici bir bina olarak inşa edilmiştir. Hedeflenen kalış süresi 50 yıl olarak hesaplanmışsa da bu bina Federal Parlamento'ya 61 yıl hizmet verdi.

Yeni Parlamento Binası, orijinal tasarıma göre, Eski Parlamento Binası'nın bulunduğu tepeye oturacaktı. Böylelikle uzaktan bakıldığında, cephelerindeki benzerlikler nedeniyle, iki yapının adeta iç içe geçmesi hedeflendi. Ama yeni yapının inşaatı sırasında bu eski yapının yeni yapıyı arka planda bırakacağını düşünülmesi nedeniyle yıkılması gündeme geldi. Ancak tarihi yapıyı korumak isteyenlerin talepleri doğrultusunda, orijinal planda öngörüldüğü gibi, yapının korunmasına karar verildi. Aralık 1992'de ise “Yaşayan Politika Tarihi Müzesi” olarak yeniden hizmete sunuldu.^[3]

1978 yılında iktidarda olan Fraser hükûmeti, yeni parlamento binasının Başkent Tepesi'nde kurulması kararını aldı ve Parlamento Sarayı İnşaat İdaresi adında resmi bir kuruluşu oluşturdu. 1980 yılında ise Kraliyet Avustralyası Mimarlar Odası ve Ulusal Başkent Kalkınması Komisyonu'nun öncülük ettiği iki aşamalı bir yarışmanın gerçekleşeceği ilan edildi. Yarışmaya 28 ülkeden 329 tasarım katıldı.^[4]

New York kökenli bir mimarlık firması olan İtalyan mimar Romaldo Giurgola’nın ^[5] öncülüğündeki Mitchell Giurgola şirketinin tasarımı birincilik ödülünü aldı. Projenin en önemli mimari özelliklerinin başında yapının büyük bir kısmının yerin altına gömülmesi ve üzerinde son derece yüksek bir direğe asılmış Avustralya bayrağı olması geliyordu. Cepheler ise bilinçli olarak Eski Parlamento Binası ile benzerlik gösteriyor. Böylece, her ne kadar ölçekleri son derece farklı da olsa, iki yapı arasında bir ilişki kurmak mümkün olabildi.

İnşaatına 1981 yılında başlanan projenin, Avrupalı yerleşimcilerin kıtaya gelişinin 200. yılı olan, Avustralya Günü'ne yani 26 Ocak 1988 tarihine yetiştirilmesi, projenin maliyetinin de 220 milyon Avustralya Doları olması hedeflendi. İki hedef de gerçekleşemedi. Parlamento Binası, Kraliçe II. Elizabeth tarafından 9 Mayıs 1988 tarihinde resmen açıldı. Bu bilinçli olarak seçilmiş bir tarihti. 9 Mayıs 1901'de soradan kral olacak VI. George, Melbourne'deki Federal Parlamento açılışını yapmıştı. 9 Mary 1927 tarihinde ise sonra da kral olacak V. George, Kanberra'daki Geçici Parlamento Binası'nın açılışını gerçekleştirmişti.^[6]

Yapıya havadan bakıldığında iki bumerang şeklinin bir yuvarlak daire içine girdiği gözlemlenebilir. Binanın büyük çoğunluğu yer altına gömülmüştür ama toplantı odaları ve milletvekillerinin kullandığı odalar bumerang şekilli kollar üzerinde yer almaktadırlar.

Kavisli cephelerde kullanılan 25,000 parçadan oluşan granit kaplaması yan yana konduklarında 46 kilometreye kadar uzanıyor. Bu malzemenin minimum 200 yıllık ömrü olacağı hesaplandı. Yapıda 4,700 adet oda bulunuyor. Normal bir günde burada 2,000 ile 3,000 arası kişi çalışıyor.

12.8 metreye 6.4 metre ölçülerinde ve 15 kg ağırlığındaki bayrak ise 81 metre uzunluğunda bir bayrak direğine asılı. 220 ton ağırlığında olan bu paslanmaz çelik bayrak direği New South Wales eyaletinde bir şehir olan Newcastle'da üretildi. Parlamento Sarayı'nın en önemli görünür mimari öğelerinden birisi olması hedeflenen bu bayrak ve direğinin ulusal bir yönetime yakışır bir sembol olması tasarımcısı tarafından amaçlanmış. Geceleri bayrağın ışıklandırılması gerçekleştiriliyor.

Her ne kadar son yıllarda güvenlik önlemleri artırılmış da olsa, Parlamento Binası yılın çoğu döneminde ziyaretçilere açık.^[7]

Parlamento Sarayı'nın kamuya açık ana girişi, bir fuaye bölgesine sonra da Büyük Hol'e açılıyor. Büyük Hol'de sanatçı Arthur Boyd tarafından yapılan resim dokumalı bir duvar örtüsü yer almaktadır. Parlamento veya federal hususlarla ilgili etkinliklerin çoğunluğu bu mekanda gerçekleşir ama Büyük Hol aynı zamanda kamunun kullanımına da açıktır. Mesela burada düğünler gerçekleştirilebilir. Bu yapıya çok yakın bir mesafede yer alan Kanberra Üniversitesi her sene mezuniyet törenlerini burada gerçekleştiriyor.

Resim dokumalı duvar örtüsünün hemen altında hareket ettirilebulir bir duvar yer almaktadır. Bu duvarın arkasında Üyeler Holü yer almaktadır. Üyeler Holü kamuoyuna açık olmayıp sadece binada görev alanlara ve özel ziyaretçilere açıktır. Üyeler Holü'nün hemen arkasında ise Bakanlar Kanadı yer almaktadır. Bakanlar Kanadı'nda ise Başbakan ve Bakanlıkların ofisleri yer alır. Üyeler Holü'nden aynı zamanda Temsilciler Meclisi Salonu'na ve Senato Salonu'na da ulaşılabilinir. Ana giriş fuayesinde yer alan son derece etkileyici bir mermer merdiven ile ikinci katta yer alan kamuya açık ziyaretçi galerilerine ve Merkez Komite Salonu'na da ulaşmak da mümkün.

Birleşik Krallık’daki Avam Kamarası’na gönderme yapılarak ağırlıklı dekorasyon renginin yeşil olması tercih edilmiştir. Ama yeşilin tonunun Avam Kamarası'ndakine oranla daha açık olması ile Avustralya'da çok yaygın olan Okaliptüs bitkisine gönderme yapılmıştır.

Tıpkı Westminster Sarayın’da olduğu gibi, iktidardaki partinin üyeleri Meclis Başkanı'nın sağında otururken, muhalefet ise solunda oturur. Bağımsızlar ve az sayıda milletvekiline sahip partiler ise Meclis Başkanı'nın çaprazındaki koltuklara otururlar. Uzun koltuklarda ise bir tarafta Hükûmet üyeleri diğer tarafta muhalefet tarafından oluşturulmuş gölge hükûmeti oturur.^[8]

Senato'daki renk seçimi ise Büyük Britanya'daki Lordlar Kamarası’ndan esinlenerek tasarlanmıştır. Kırmızının hakim olduğu mekanda Avustralya'nın açık alanlarındaki genel toprak rengi olan, koyu sarı tonundaki, aşı boyası (İngilizce: Ochre) rengi de yer yer kullanılmıştır.

Oturma düzeni Temsilciler Meclisi'ndekine çok yakındır. Basın galerisi Senato bölümünün hemen üstünde yer almaktadır. Senato Başkanı'nın oturduğu koltuğun hemen arkasında kraliyet tahtının modern versiyonu olan iki oturma koltuğu yer almaktadır. Bu koltuklardan büyük olanı, ziyaret ettiğinde, Kraliçe'ye ayrılmıştır. Kraliçe'nin olmadığı dönemlerde onun temsilcisi olan Vali burada oturur. Görece daha küçük olan ikinci koltuğa ise Kraliçe veya Vali'nin eşi oturur.