İçeriğe atla

Parhali Vadisi

Parhali Vadisi
Tao-Klarceti Krallığına dair haritada, "Parkhali", Chaneti ve Artanuji arasında yer almaktadır.
Coğrafya
Ülke(ler)Türkiye
Bölge(ler)Tao (bölge)
KonumYusufeli, Artvin (il)
Yerleşim(ler)Dört Kilise, Parhali, Kobaki, Heveki
TürBölge
AkarsuBarhal Çayı

Parhali Vadisi (Gürcüce: პარხლის ხეობა), tarihsel Gürcistan'ın sınırları içinde, Tao'nun bir parçası olan bölgeydi. Günümüzde Türkiye sınırları içinde, Artvin iline bağlı Yusufeli ilçesinde yer alır. Parhali bölgesi, Çoruh Nehri'nin orta kesiminde, bu akarsuyun soldan aldığı derlerden biri olan Parhali Çayı havzasını kapsıyordu. Bugün Tekkale adıyla bir köy olan eski Parhali kasabası bu bölgenin merkeziydi. Ünlü Parhali Manastırı bu bölgededir.

Tarihçe

Parhali adı, antik kaynaklarda geçen "Pariadri" ile ilişkilendirilmiştir. Bununla birlikte Parhali'nin (ფარხალი/პარხალი), ağıl anlamına gelen Gürcüce "parehi" (ფარეხი) kelimesinden türediği ve otlak anlamına geldiği de yazılmıştır.[1][2]

Parhali bölgesi 10. yüzyılda Gürcü kralı III. Davit'in malikanesiydi. Parhali Manastırı da 961– 973 yılları arasında III. Davit tarafından inşa edilmiştir. Parhali İncili olarak bilinen İncil de Şatberdi Manastırı'nda hizmet eden İovane Beray taratından bu dönemde yazılmıştır.[3]

Parhali bölgesinde birkaç kilometre uzanan Savrieti Kanalı'nın 12-13. yüzyılda Gürcü kraliçe Tamar tarafından inşa edildiği yaygın bir görüştür. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1917 yılında bu kanalın Utavo köyünden başladığını Kobaki köyünden geçerek "Zavrieti" köyüne ulaştığını yazmıştır. Yöre halkının da bu kanalın inşa edilmesini Kraliçe Tamar'a mal etmesine dikkat çekmiştir.[4]

Parhali vadisi 14. yüzyılda Trabzon İmparatorluğu'nun denetimine girmiştir.[5] Daha sonra, bir Gürcü devleti olan Samtshe-Saatabago'nun yönetimine giren bölge, 16. yüzyılın ortalarında Osmanlıların eline geçmiştir.

Parhali bölgesini 1917 yılında ziyaret eden Ekvtime Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre, bölgede hasat zamanı yapılan şenlik pagan kültünün kalıntılarını taşıyordu: Soyunmuş olan gençler dans ediyor ve vücutlarına üzüm hevenkleri asıyorlardı. Bu gelenek Parhali köyünün aşağısındaki köylerde korunmuştu. Parhali köyünde ise hocalar gençlerin soyunmasına müsaade etmiyorlardı. Takaişvili bu çıplak gençleri Gürcü mitolojisindeki Aguna ve antik dönemdeki Bacchus'un yol arkadaşlarına benzetmiştir.[4]

Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre Parhali bölgesinde Müslümanlaşmış Gürcüler yaşıyordu. Bu tarihte Parhali köyünde sadece yaşlılar Gürcüce anlayabiliyordu. Kobaki köyünde ise, yaşlısı genci, herkes Gürcüce konuşuyordu. Heveki köyünde de aynı şekilde herkes Gürcüce konuşuyor ve buradaki halkın yarısı gizlice Hristiyan inancını sürdürüyordu.[4]

Galeri

  • Parhali Manastırı
    Parhali Manastırı
  • Parhali İncili
    Parhali İncili
  • Tekkale köyünün merkezinden 5 kilometre uzaklıkta yer alan Othta Eklesia).
    Tekkale köyünün merkezinden 5 kilometre uzaklıkta yer alan Othta Eklesia).
  • Ekvtime Takaişvili ve rahip İpolite, Othta/Dört Kilise (Tekkale) köyü sakinleriyle, 1917.
    Ekvtime Takaişvili ve rahip İpolite, Othta/Dört Kilise (Tekkale) köyü sakinleriyle, 1917.
  • Hevek Köyü, papaz ve cemaati (ortada), 1917.
    Hevek Köyü, papaz ve cemaati (ortada), 1917.

Kaynakça

  1. ^ V. Beridze, L. Menabde, D. Mushelişvili, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია (Gürcü Sovyet Ansiklopedisi), Tiflis, 1984, 7. cilt, s. 703.
  2. ^ "Şalva Gabeskiria, "Hattiler, Hatti ve Hitit Dilleri Üzerine", Çveneburi dergisi, Sayı: 28, s. 12-16 (Nisan–Haziran 1998)" (PDF). 26 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Kasım 2021. 
  3. ^ Maia Karanadze, Lela Şatirişvili, Nestan Çhikvadze Gürcü Elyazmaları Kitabı (ქართული ხელნაწერი წიგნი), Tiflis, 2o1o, s. 33. 9 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-3093-2
  4. ^ a b c "Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırma Gezisi (1917 წლის არქეოლოგიური ექსპედიცია სამხრეთ საქართველოში), Tiflis, 1960, s. 83-84". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023. 
  5. ^ მიქაელ პანარეტოსი (Mihail Panaretos) „ტრაპიზონის ქრონიკა“ (Trabzon Kroniği) 14. Yüzyıl

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tekkale, Yusufeli</span> Artvin köyü

Tekkale, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Altıparmak, Yusufeli</span>

Altıparmak, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Bıçakçılar, Yusufeli</span> arşiv

Bıçakçılar, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Bostancı, Yusufeli</span>

Bostancı, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Yaylalar, Yusufeli</span>

Yaylalar, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Yüksekoba, Yusufeli</span>

Yüksekoba, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Oşki Manastırı</span>

Oşki Manastırı, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlı ve eski adı Oşki olan Çamlıyamaç köyünde eski Gürcü manastırıdır. Manastırın 963-973 yılları arasında inşa edilmiş olan ana kilisesi Vaftizci Yahya'ya adanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Parhali Manastırı</span> Gürcü Ortodoks Manastırı

Parhali Manastırı, tarihsel Tao bölgesinde, Türkiye'nin Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı Altıparmak köyünde bulunan Gürcü Ortodoks manastırıdır. 9-10. yüzyıllarda inşa edilen manastır yapı topluluğundan ana kilise ile iki şapel günümüze ulaşmıştır. Parhali kelimesi Türkçede Barhal biçimini almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Açi Manastırı</span>

Yorgi'nin Açi Manastırı Gürcistan'ın güneybatısındaki Guria bölgesinde bulunan Ozurgeti şehrinin 9 km güneyindeki Açi köyünde konumlanmış bir Orta Çağ Gürcü Ortodoks Kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Ekeki Kilisesi</span>

Ekeki Kilisesi, Erzurum ilinin Tortum ilçesinde, eski adıyla Ekeki, yeni adıyla Vişneli köyünde bulunan Gürcü kilisesi. Aynı adı taşıyan manastırın ana kilisesi olduğu sanılan yapı, tarihsel Tao bölgesinde yer alıyordu. Ekeki Kilisesi, 9. yüzyılda düzgün kesme taşlardan inşa edilmiş haç planlı ve kubbeli bir yapıydı. Doğu cephesinde üç apsisi vardı ve sunak bu bölümde yer alıyordu. Kubbe kasnağı ve bazı pencerelerin üst kısmı renkli taşlarla süslenmişti.

<span class="mw-page-title-main">Othta Eklesia</span>

Othta Eklesia, tarihsel Klarceti bölgesinde Gürcü Ortodoks manastırı. 10. yüzyılda kurulmuş olan manastır bugün Türkiye sınırları içinde, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı Tekkale köyünde yer alır. Othta Eklesia Manastırı Tekkale Manastırı, Dört Kilise Manastırı olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Hahuli Manastırı</span> tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde, Tao bölgesinde orta çağ Gürcü Ortodoks manastırı

Hahuli Manastırı, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı ve eski adı Hahuli olan Bağbaşı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü dinsel yapılar topluluğudur. 10. yüzyılda kurulmuş olan manastırın ana kilisesi 19. yüzyılda camiye dönüştürülmüş ve adına da "Taş Cami" denmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ekvtime Takaişvili</span>

Ekvtime Takaişvili, Gürcü tarih çalışmalarına önemli katkısı olan Gürcü tarihçi, arkeolog ve toplum adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Bana Katedrali</span>

Bana Katedrali, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Panaki (ფანაკი) veya Banaki (ბანაკი) olan Penek köyünde yer alan Bana Manastırı'nın ana kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Barhal Çayı</span> Türkiyede akarsu

Barhal Çayı, Artvin ilinde, Çoruh Nehri'nin sol kollarından biridir. Türkçe Barhal (بارحال), Gürcü Krallığı döneminde kullanılan Parhali (პარხალი) adından gelir.

Aguna, Gürcü mitolojisinde bağ ve şarap tanrısıdır. Bu tanrı adına bugünkü Gürcistan ile Tao ve Klarceti bölgelerinde şenlikler düzenleniyordu.

<span class="mw-page-title-main">Parhali İncili</span>

Parhali İncili, Artvin ilinin Yusufeli ilçesinde bulunan Parhali Manastırı'na ait elyazması Gürcüce iki İncil'in ortak adıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kavkasidzeler Kalesi</span>

Kavkasidzeler Kalesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Yusufeli ilçesine bağlı Tekkale köyünün Kaledibi mahallesinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Çoruh Nehri'nin sol kıyısında, bir kayanın tepesinde inşa edilmiş olan kaleden geriye sur bölümleri ile tek nefli kilise kalmıştı. Ancak bu yapılar 2023 yılında Yusufeli Barajı suları altında kalmıştır.

Suhbeçi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı İşhan köyünde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir. Subheçi Kilisesi olarak da bilinir.

Arseniseuli Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı ve eski adı Othta Eklesia olan Tekkale köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. "Tekkale Dağ Manastırı" veya "Othta Yukarı Manastırı" olarak adlandırılan manastırın ana kilisesidir ve banisi Arsen Ninotzmindeli'den dolayı bu şekilde adlandırılmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.