İçeriğe atla

Pan-İranizm

Büyük İran Haritası[1]
Pan-İranistlerin kullandığı bayrak

Pan-İranizm / İranizm / İrancılık Osetler, Kürtler, Zazalar, Farslar, Tacikler, Paştunlar ve Beluciler dahil İranî halkların birleşmesini öneren irredantist[2] siyasi düşüncedir.[3]

1907'de zafer bayrağına (anayasa devrimi) dayanan pan-İran vatanseverliği ve milliyetçiliği bayrağı

Tarihçe

Pan-İranizm 1920'li yıllarda, kökeni Türk Afşar boyundan Avrupa'da eğitim yapmış İranlı siyasi bilim adamı, Dr. Mahmut Afşar Yezdi (1893-1983)[4] tarafından, Türkçülüğe ve Pan-Arabizm'e karşılık olarak bir İran millî birliği düşüncesi şeklinde[5] ortaya koyulmuştur.

Partiler ve kuruluşlar

Kaynakça

  1. ^ "IRAN i. LANDS OF IRAN". iranicaonline.org. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2020. 
  2. ^ Binder, Leonard (1999). Ethnic conflict and international politics in the Middle East (İngilizce). University Press of Florida. s. 22. ISBN 0-8130-1687-8, ISBN 978-0-8130-1687-0. Pan-Iranism had a brief ideological life among a small group of Iranian fascists, but has fizzled and seems unlikely to gain new life. Like pan-Turkism, its essential aims are irremediably irredentist, evoking images of Nazi-era expansionism. For pan-Iranism, the irredenta are Bahrain, parts of Afghanistan, parts of Central Asia, Caucasian Azerbaijan, and the border regions of Iraq. 
  3. ^ "Dr Homa Katouzian - Academic Staff - Faculty of Oriental Studies - University of". 8 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2011. 
  4. ^ Abrahamian, Ervand (1982). Iran Between Two Revolutions (İngilizce). Princeton University Press. s. 123. ISBN 0-691-10134-5, ISBN 978-0-691-10134-7. 7 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2012. 
  5. ^ Vahdat, Farzin (2002). God and juggernaut: Iran's intellectual encounter with modernity (İngilizce). Syracuse University Press. s. 78. ISBN 0-8156-2947-8, ISBN 978-0-8156-2947-4. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kaşkaylar</span>

Kaşkaylar, Güneydoğu İran'ın Fars Eyaleti'nde özellikle Şiraz çevresinde yaşayan ve hâlâ ağırlıklı olarak göçebe bir Türk halkıdır. Azerbaycanlılardan sonra İran'daki en kalabalık Türk grubudur.

<span class="mw-page-title-main">Azeriler</span> Kafkasya ve Güney Azerbaycanda (İran) yaşayan bir Türk halkı

Azeriler, Azerbaycanlılar, veya Azerbaycan Türkleri ya da Azeri Türkleri, Kafkasya ve İran platosu arasındaki geniş arazide yaşayan bir Türk halkı. En büyük nüfusu İran Azerbaycanlıları oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Kaçar Hanedanı</span> 1789-1925 yılları arasında İranı yöneten Türk hanedan

Kaçar Hanedanı, İran'daki Azerbaycan Türklerinin Kaçar boylarından olan Kovanlı kolu tarafından kurulmuş ve 1794 ile 1925 yılları arasında hüküm sürmüş bir İran Devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Güney Azerbaycan</span> İranın kuzeybatı bölgesi

Azerbaycan, Güney Azerbaycan veya İran Azerbaycanı, İran'ın kuzeybatısında yer alan tarihi bölge. Günümüzde İran'ın Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil və Zencan Eyaletlerini Kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Farslar</span> Çoğunlukla İranda yaşayan halk

Farslar, Persler veya Osmanlıcadaki tabirle Âcemler, çoğunlukla İran'da yaşayan İranî bir halktır.

<span class="mw-page-title-main">Ajax Operasyonu</span>

Ajax Operasyonu, Birleşik Krallık ve ABD tarafından, İran'ın demokratik olarak seçilen milliyetçi kabine ve başbakan Muhammed Musaddık'ı devirmek ve Pehlevi ailesini yeniden iktidara getirmek amacıyla düzenlenen örtülü harekâttır. Operasyon ayrıca ABD'nin barış zamanında yabancı bir hükûmeti devirmek için giriştiği ilk gizli eylemdi.

<span class="mw-page-title-main">Cemal Abdünnâsır</span> 2. Mısır devlet başkanı

Cemal Abdünnâsır Hüseyin, 1954'ten 1970'teki ölümüne kadar Mısır'ın ikinci cumhurbaşkanı olarak görev yapan Mısırlı bir subay ve politikacıydı. Nâsır, 1952 Mısır Devrimi'ne öncülük etti ve ertesi yıl geniş kapsamlı toprak reformlarını başlattı. 1954'te bir Müslüman Kardeşler üyesinin suikast girişiminin ardından örgüte baskı uyguladı. Kendisine karşı yapılan bir suikast girişimine adı karışan Devlet Başkanı Muhammed Necib'i ev hapsine aldı ve idari görevi üstlendi. Haziran 1956'da resmen başkan seçildi.

<span class="mw-page-title-main">Pehlevî Hanedanı</span> 1925-1979 yılları arasında İranı yöneten hanedan

Pehlevî Hanedanı, İran Şahanşah Devleti'ne 54 yıl boyunca hükmetmiş Mazenderan kökenli hanedan.

<span class="mw-page-title-main">İran halkları</span> çeşitli Hint-Avrupa etno-linguistik grubu

İran halkları, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin, bir alt grubu olan İran dillerini konuşan dilsel ve etnik toplulukların bir toplamıdır. İran platosu boyunca Hindukuş Dağları'ndan Anadolu'ya kadar ve Orta Asya'dan Basra Körfezi'ne dek yayılmışlardır. İran halkları veya İrani halklar ifadeleri, bugünkü İran devletinin sınırları içinde yaşayan İran vatandaşları ile karıştırılmaması için "İranlı" yerine kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan Azerileri</span> Ermenistanda bir zamanlar yaşamış olan bir Türk halkı

Önceleri sayıları birkaç yüz bin kişiye ulaşan, Ermenistan'da yaşayan Azeri ve diğer Türk nüfusun (Erivanlı, Yerevanlı, "Yeraz" veya Batı Azerbaycanlı, Dağlık Karabağ Sorunu olduktan sonra sayısı artık sıfıra yaklaşmıştır. Bu yıllarda Ermenistan Azerileri Dağlık Karabağ Sorunu yüzünden, baskı ve tecavüzlere maruz kalıp, Ermenistan'ı terk etmeye mecbur kaldılar. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin bilgilerine göre, Ermenistan'da halihazırda tahminen birkaç yüz Azeri yaşamaktadır. ki, bunların çoğunluğunu bölgede yaşayan Ermenilerle evlenmiş Azerileri ve yaşlı veya hasta olduğu için Ermenistan'ı terk edemeyen Azeriler oluşturmaktadır. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin, raporuna göre, bu kişiler ayrımcılığa maruz kalmamak için adlarını değiştirmekte ve kimliklerini gizlemektedirler.

<span class="mw-page-title-main">Antik İran</span> İran kültürel etkisine sahip bölge

Antik İran ya da Büyük İran sözcüğünün anlamı İran kültürel etkisine sahip bölgeleri ifade eder. Kabaca İran kültürünün yeri olan İran Platosu merkezinde olmak üzere Kafkasya, Doğu Anadolu Bölgesi toprakları, İndus Nehri ve Pakistan içeren topraklar içerisinde kalan bölgenin tarihsel adıdır. Ayrıca İran kültürüne etki eden bu terimi Encyclopædia Iranica tarafından da kullanılmaktadr.

<span class="mw-page-title-main">Tebriz Çarşısı</span> Tebriz, İrandaki pazar

Tebriz Çarşısı, İran'ın Tebriz şehrinde bulunan tarihi bir yapı.

<span class="mw-page-title-main">İran Azerileri</span> İran Azerbaycanı Türkleri

İran Azerileri, Kuzey İran Azerileri, Güney Azerileri, Güney Azerbaycanlılar, İran Azerbaycanlıları ya da İran Türkleri;, İran'da Güney Azerbaycan denen ve Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan sınırına yakın bölgelerde yaşayan ve İran Türklerinin büyük çoğunluğunu oluşturan Azerilerdir. 70 milyon nüfuslu İran'ın üçte birinden fazlasını oluştururlar. İran'da Azeriler en büyük Türk grubudur ve Farsçadaki İran Türkleri adı öncelikle İran Azerileri için kullanılmaktadır. Tebriz, Erdebil, Zencan ve Urumiye bölgelerinde de yoğun olarak yaşayan Azerilerin başkent Tahran'daki nüfusları da oldukça yüksek ve Tahran pazarına büyük oranda Azeri tüccarlar hakimdir. Çok heterojen etno-linguistik grubun üyeleri olan Azeriler, çok farklı sosyoekonomik koşullar altında yaşamlarını sürdürür.

<span class="mw-page-title-main">Güney Azerbaycan Millî Özgürlük Hareketi</span>

Güney Azerbaycan Milli Özgürlük Hareketi ya da GAMÖH Güney Azerbaycan'In bağımsızlığı için kurulmuş ilk ayrılıkçı örgüt. 1991 senesinde Piruz Dilençi önderliğinde bir grup siyasetçi ve aydın tarafından kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">John Esposito</span> Amerikalı profesör

John L. Esposito, Washington, DC'deki Georgetown Üniversitesinde Uluslararası İlişkiler ve İslam Teolojisi dallarında Amerikalı profesör. Ayrıca, Georgetown'daki w:Prince Alwaleed Center for Muslim–Christian Understanding kurucu direktörüdür.

<span class="mw-page-title-main">Turan</span> Türklerin Kızıl Elması

Turan, Orta Asya'da tarihi bir bölgedir. Terim İran kökenlidir ve belirli bir tarih öncesi insan yerleşimine, tarihi bir coğrafi bölgeye veya bir kültüre atıfta bulunabilir. İlk Turanlılar, İran Hükümdarı Feridun'un (Thraetaona) oğlu Tûr'un soyundan gelen İranlı bir kabileydi.

Anti-Azerizm, Azeri karşıtlığı, Azerbaycan Türklerine yönelik karşıtlık veya Azerbaycanofobi, Azerbaycan Türkleri'ne ve Azerbaycan'a karşı nefret ve korku olarak tanımlanır.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-İran ilişkileri</span>

Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran İslam Cumhuriyeti arasında resmi diplomatik ilişkiler, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının (1991) ardından kurulmuştur. İran ve Azerbaycan büyük ölçüde aynı tarihi, dini, etnik kökeni ve kültürü paylaşıyor. Şu anda Azerbaycan Cumhuriyeti olarak adlandırılan topraklar, İran'dan ancak 19. yüzyılın ilk yarısında, Rus-İran Savaşları ile ayrıldı. Aras nehrinin kuzeyindeki bölgede, çağdaş Azerbaycan Cumhuriyeti'nin toprakları, Rusya tarafından işgal edilene kadar İran topraklarıydı. İran ve Azerbaycan ayrıca çoğunluğu Şii Müslüman olan iki ülkedir. Sırasıyla dünyadaki en yüksek ve ikinci en yüksek Şii nüfus yüzdesine sahipler, ve her iki komşu milletin nüfusunun çoğunluğu ağırlıklı olarak Sünni iken tarihin tam olarak aynı anından itibaren her iki ülkede de Şiilik kök salmıştır. Ancak siyasi uyum zaman zaman değişebileceğinden iki ülke arasında bazı gerginlikler yaşanıyor. Azerbaycan Cumhuriyeti, İsrail, Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri ile müttefik olan Batı yanlısı bir hükûmete sahipken, İran ise ABD ile düşmanlığı nedeniyle sıkı bir şekilde Rusya ve Çin yanlısı desteğe sahip ve yaptırımlarla hedef alınıyor.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Hasan Han Kaçar</span>

Muhammed Hasan Han Kaçar (1715-1759), Astarabad civarında Hazar kıyılarındaki Türkmenlerin Kaçar aşiretinin Koyunlu kolunun şefi, Fath Ali Han'ın oğlu ve Ağa Muhammed Han Kaçar'ın babasıydı. İran'ın Kaçar hanedanını kuran kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Güney Azerbaycan Millî Uyanış Hareketi</span> Türkçü/Turancı organizasyon

Güney Azerbaycan Millî Uyanış Hareketi, İran Azerilerinin kendi kaderlerini tayin hakkı ve Aras Nehri'nin iki yakasında yaşayan Azerilerin birleşmesini savunan bir örgüttür.