Pamirler - Turkipedia

Bu haritanın yeşil kısmı tarihî Bedahşan bölgesidir. Bu bölge, günümüz Tacikistan'a bağlı Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi ve Afganistan'a bağlı Bedahşan Vilayeti'nden oluşur.

Pamirler (Darice: پامیری; Tacikçe: помирӣ) bir İran halkıdır. Doğu Tacikistan'ın Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Kuzeydoğu Afganistan'ın Bedahşan Vilayeti ve Çin'deki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne bağlı Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'nin yerli bir halkıdır.

Etnik kimlik

Pamirler, Hint-Avrupa dil ailesinin İran dil öbeğine ait Doğu İran grubunun bir dalı olan Pamir dillerini konuşurlar.^[1] Pamirler; Afganistan'daki Bedahşan'ı, Çin'deki Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'ni ve Afganistan ile Pakistan'daki Vahanca konuşanlarının ikâmet ettiği bölgeleri kapsayan bir alanda bulunurlar. Pamir dillerinde Pamirler, kendilerini Pamiri veya Bedahşani olarak adlandırırlar; "Bedahşani", Pamirlerin yaşadığı tarîhi Bedahşan bölgesine bir atıftır.

Pamirlerin Taciklerden farklı olmasına rağmen, Çin Pamirleri Çincede resmen "Tacik" (Çince: 塔吉克族; pinyin: Tǎjíkè Zú; "Tacik ırkı/milleti") olarak bilinirler.^[2] Afganistan'da etnik Pamirler olarak tanınırlar,^[3] ve Afganistan İslam Cumhuriyeti Milli Marşı'nda Pamirler, "Pāmiryān" (Farsça: پاميريان) şeklinde Afganistan'ın etnik gruplarından biri olarak bahsi geçerler.^[4]

Pakistan'daki Vahan Pamirleri, Hunza İlçesi'nin Gocal Alt Bölümü, Yukarı Çitral'in Brogil Vadisi'nde ve Gizer İlçesi'ndeki Kurumbar Vadisi'nde yaşarlar.

Pamirlerin kendilerine özgü giyim tarzları vardır ve topluluklar arasında giyim farklılıkları mevcuttur. Özellikle şapka tarzlarında çok çeşitlilik vardır; örneğin, sırf bir insanın giydiği şapkaya bakarak bu insanın hangi yerleşim veya topluluktan geldiğini ayırt etmek mümkündür.^[5]

Görseller

Afganistan'da Pamir çocukları
Tacikistan'da Pamir çocukları
Afganistan'da Pamir çocukları
Pakistan'daki Gocal Vadisi'nde Vahan Pamiri sanatçıları

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Pamirler ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Çin Tacikleri

Kaynakça

^ Akiner, Shirin (1986). Islamic Peoples of the Soviet Union. Londra: Kegan Paul International. ss. 33, 374-375. ISBN 0-7103-0188-X.
^ Foltz, Richard (2019). A History of the Tajiks: Iranians of the East. New York: I.B. Tauris. s. 183. ISBN 978-1-83860-446-2. 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2020.
^ Minahan, James B. (10 Şubat 2014). Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia. ABC-CLIO.
^ "Afghan National Anthem". Nationalanthems.info. 19 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2012.
^ "The Pamiris: People on the Roof of the World". Paramount Journey. 7 Eylül 2016. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2016.

İlgili Araştırma Makaleleri

Tacikistan, resmî adıyla Tacikistan Cumhuriyeti, 143.100 km² yüzölçümü ve 9.537.645 kişilik tahmini nüfusu ile Orta Asya'da denize çıkışı olmayan bir ülkedir. Komşuları güneyde Afganistan, batıda Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan ve doğuda Çin'dir. Resmî dil, en büyük etnik grup olan Tacikler'in anadili olan Tacikçe'dir. Tacik halkının geleneksel anavatanları, günümüz Tacikistan'ının yanı sıra Afganistan ve Özbekistan'ın bazı kısımlarını içerir. Ülke başkanlık sistemiyle yönetilmekte olup, seküler bir yapıya sahiptir. Başkent ve en büyük şehir Duşanbe'dir.

Orta Asya, dar anlamıyla geçmişte Sovyetler Birliği'nin parçası olan beş ülkeyi tanımlar. Geniş anlamda ise Afganistan, Pakistan'ın kuzeyi, Çin'in batısı, Moğolistan ve Rusya'nın bir kısmı ile kuzeydoğu İran'ı içeren bölge ve bölgeyi tanımlamak için kullanılan coğrafi terim. Asya'nın dünya okyanuslarından uzak iç kesimini belirtmek için kullanılır, bölgenin bu denizlere kapalı oluşu başlıca ana özelliğidir. Orta Asya, aynı zamanda Türk halklarının anayurdudur.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Bedehşan</span>

Dağlık Bedehşan Özerk Bölgesi Pamir Dağları'nda bulunan ve Tacikistan'ın doğusunda yer alan özerk (muhtar) bir bölgedir. Yüzölçümü Tacikistan'ın %45'ini kaplasa da nüfus olarak ülkenin sadece %3'ünü oluşturmaktadır. Başkenti Horog şehridir.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmî etnik grubu, Çin hükûmeti "Millî Bölge Özerkliği" (民族区域自治/民族區域自治) adlı siyasetini takip ederek vatandaşlarını etnik gruplarına bölerek belli bölgelerde ayrıcalık haklarını tanımaktadır. Gruplarının hangi etnik grubuna bağlı olacağına karar veren yönetim işlemlerine "Millet Tanımlama İşlemleri" (民族识别工作/民族識別工作) denilmektedir.

Akto İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında, Kızılsu Kırgız Özerk İli'ne bağlı bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi</span>

Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında, Kaşgar İli'inde bir "Tacik" özerk ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Bedehşan</span>

Bedehşan, Afganistan'ın kuzeydoğusunun, Tacikistan'ın güneydoğusunun ve ve Çin'deki Taşkurgan ilçesinin bölümlerinden oluşan tarihi bir bölgedir. Tarihi Bedehşan bölgesinin büyük bir kısmı günümüzde Tacikistan sınırları içerisindedir. Afganistan'ın Bedehşan ili ve Tacikistan'ın Dağlık Bedehşan bölgesi adlarını tarihi Bedehşan bölgesinden alır. Bedahşan bölgesinin müziği, bölgenin kültürel mirasının önemli bir parçasıdır.

Kalaşlar, Afganistan'ın eski adıyla Kafiristan bölgesi ve Hindukuş Dağları'nda bulunan Pakistan'ın Hayber-Pahtunhva eyaletinin denizden 3000 m.yüksek bölgelerinde yaşayan eşsiz ve benzersiz olarak nitelendirilen kendilerine özgü inançları ve yaşam tarzları olan Hint-Aryan kökenli yerli bir halk.

İran Devletleri, günümüzde İrani Halklar tarafından kurulmuş olan devletler dir. Günümüzde İranlı'lar tarafından kurulmuş 4 bağımsız 4 özerk 1 eyalet 1 özerk ilçe olarak 10 devlet vardır

İran
Afganistan İslam Emirliği
Tacikistan
Güney Osetya Cumhuriyeti
Kürdistan Bölgesel Yönetimi
Dağlık Badahşan
Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi(De facto Özerk Cumhuriyet)
Belucistan, Pakistan
Kuzey Osetya-Alanya Cumhuriyeti
Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi

<span class="mw-page-title-main">Vahan Koridoru</span>

Vahan Koridoru, Afganistan'ın Doğu Türkistan`a kadar uzanan kuzeydoğu topraklarının dar şerit durumunda, Pakistan'ın Keşmir bölgesi idaresini Tacikistan'dan ayıran ve Kuzeyden güneye kadarki Pamir Dağları ve Hindukuş Dağları arasına sıkışmış bir koridordur. Uzunluğu yaklaşık 350 km ve genişliği 13-65 kilometredir.

Doğu İran dilleri, Orta İran dilleri döneminde ortaya çıkmış bir İran dili alt grubudur. Avestaca genellikle bir erken Doğu İran dili olarak sınıflandırılır. En büyük modern Doğu İran dili, Hindukuş dağları ile İndus Nehri arasındaki bölgede yaşayan 50-60 milyon konuşura sahip Peştucadır.

Pamir dilleri, Pamir Dağları'nda, özellikle Panç Nehri ve kolları boyunca konuşulan bir Doğu İran dilleri bölgesel grubudur.

Çin Tacikleri, ağırlıklı olarak Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde, bilhassa Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'nde yaşayan bir etnik grup. Çin Tacikleri, Çin Halk Cumhuriyeti devletinin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. Bu gruba atfen "Tacik" teriminin kullanılmasına rağmen, bu gruba ait insanlar günümüz Tacikistan ülkesinde yaşayan ve Batı İran dil grubuna ait Tacik dilini konuşan Tacikler ile aynı değiller; Çin'deki bu "Tacikler" aslında Doğu İran dil grubuna ait Pamir dillerini konuşan Pamir etnik grubunun alt gruplarına ait insanlardır; çoğunluğu Sarıkol dilini konuşan Sarıkollar, azınlığı ise Vahan dilini konuşan Vahanlılardan oluşur. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerin resmî yazı sistemleri yoktur.

Sarıkolca ya da Sarikoli, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerden biridir. Çin'de "Tacik dili" olarak bilinse de aslında Tacikistan'da konuşulan ve Batı İran dili olan Tacikçeden farklı bir dildir.

Vahiler veya Vahanlılar, Khik (خیک) olarak da bilinirler, Afganistan, Tacikistan, Pakistan ve Çin'in birbirine komşu ve az nüfuslu bölgelerinde yaşayan bir İran halkıdır. Ağırlıklı olarak Afganistan'ın Vahan Koridoru'nda, Pakistan'ın Gilgit-Baltistan bölgesinin en kuzeyinde, Tacikistan'ın Dağlık Badahşan bölgesinde ve Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güneybatı bölgesinde yaşarlar. Anadil olarak Hint-Avrupa dil ailesinin İran koluna ait Vahan dilini konuşurlar.

Vahanca ya da Vahi, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Esas olarak Afganistan, Çin, Pakistan ve Tacikistan sınırlarının bir araya geldiği Vahan Koridoru civarlarında yaşayan Vahanlılar tarafından konuşulur.

Şugnanca Şugnanların konuştuğu dildir. Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna aittir. Tarihî Şugnan bölgesi çapında, yani Tacikistan'ın Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nde ve Afganistan'ın Bedahşan İli'nde konuşulur. Tacikçeyle paylaştığı coğrafî yakınlık ve akraba bağından dolayı özellikle fonetik, gramer ve söz varlığı bakımlarından Tacikçeden önemli ölçüde etkilenmiştir.

Vahcir Geçidi, Vahan Koridoru'nun doğu ucundaki Hindikuş ve Pamir Dağları'nda bulunan bir dağ geçididir. Geçit, modern çağda Afganistan ve Çin arasında potansiyel olarak gezilebilir tek geçittir. Afganistan'daki Vahan'ı, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne bağlı Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'ni 4.923 metre yükseklikte birbirine bağlamaktadır ancak geçiş resmi bir sınır geçiş noktası değildir. 3,5 saatlik bir farkla sınır, herhangi bir uluslararası sınır arasında bulunan en keskin resmi saat değişikliğine sahip yerdir. Çin, kendi tarafında bir kuzey geçidi olduğu için geçidi Güney Vahcir Geçidi (南瓦根基达坂) olarak ifade etmektedir.

Afganistan'daki Türkler, günümüz Afganistan'ında yaşayan Türk halkıdır. Başlıca etnik kökenler Afganistan Kızılbaşları, Özbekler, Kırgızlar, Türkmenler ve Hazaralardır. Kızılbaşlar, Afganistan'daki Afşar ve Dürrani yönetimi sırasında yüksek devlet işlerinde çalıştıkları için Afganistan'a geldiler. Ama aynı zamanda, özellikle Timur Şah Dürrani Peştun aşiretlerine bağımlılıktan kurtulmak istediğinde ordunun bir bölümünü Kızılbaşlardan oluşturdu ve ordusunu 12.000 Kızılbaş askeri kadar genişletti. 12.000 Kızılbaş askeri tarafından. Zaman Şah Dürrani'nin süvarileri, çoğunluğu Kızılbaş olan 100.000 kişiden oluşuyordu. Bugün Kabil, Mezar-ı Şerif ve Kandehar gibi büyük şehirlerde yaşıyorlar. Şu anda dil olarak çoğunlukla Farsça konuşuyorlar, ancak bazı bölgelerde Kandehar'da olduğu gibi Peştuca da konuşuyorlar. Orta Asya'daki etnik muadilleriyle aynı dili konuşuyorlar. Buna ek olarak Kırgızlar Afganistan'ın Vahan Koridoru'na yerleştiler ve orada gerçekten tecrit edildiler. Onların sayısı 2003'te 1130'du, tümü Kuzeydoğu Afganistan'ın Bedahşan Vilayeti'ndeki Doğu Vahan Bölgesi'nde yaşıyordu. Hâlâ göçebe bir hayat sürdürüyorlar ve bir han veya tegin tarafından yönetiliyorlar. Kuzey Afganistan'da Türkiye ile Özbek halkı arasında bazı ekonomik bağlar var ve ülkenin doğusunda, Vardak'ta Türk polis eğitmenleri var.

Taşkurgan Çin'in en batısında, ülkenin Tacikistan sınırına yakın bir kasabadır. Sincan'ın özerk bölgesindeki Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'nin merkezidir. Sincan'ın Pamir Dağları'nda yaşayan etnik Pamirler olan Çinli Tacikler, Taşkurgan nüfusunun yarısından biraz fazlasını oluşturuyor.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.