İçeriğe atla

Pamir dilleri

Pamir dilleri
BölgePamir Dağları
Dil ailesi
Dil kodları
ISO 639-3–

Pamir dilleri, Pamir Dağları'nda, özellikle Panç Nehri ve kolları boyunca konuşulan bir Doğu İran dilleri bölgesel grubudur.

19. ve 20. yüzyılların başlarında, Pamir dil ailesi bazen Batılı dilbilimciler tarafından Galçah dilleri olarak anılıyordu.[1] Galçah terimi, artık Pamir dillerini veya bu dillerin konuşurlarını tanımlamak için kullanılmamaktadır.

Pamir dilleri araştırmalarına en çok katkı sağlamış araştırmacılarından biri Sovyet dilbilimci İvan İvanoviç Zarubin'di.

Coğrafi dağılım

Pamir dilleri en çok Kuzeydoğu Afganistan'ın Badahşan Eyaleti ve Doğu Tacikistan'ın Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nde konuşulmaktadır.

Pamir dilleri Sincan'da da konuşulur ve bir Pamir dili olan Sarıkol dili, Afganistan-Çin sınırındaki Sarıkol Dağları'nın ötesinde konuşulması nedeniyle mevcut İran dilleri içinde en doğuda kalan dil olarak nitelendirilir.

Vahanca konuşan topluluklar, Çitral, Hayber-Pahtunhva ve Pakistan'daki Gojal ve Gilgit-Baltistan'da da bulunur.

Güneydoğu İran dilleri grubunun Pamir dilleri dışında tek yaşayan üyesi Peştucadır.

Sınıflandırma

Pamir dillerini İran dillerinin tek bir alt grubu olarak birleştiren hiçbir özellik bulunmamıştır.[2] Ethnologue, Pamir dillerini Peştuca ile birlikte bir Güneydoğu İran dili olarak listeler,[3] ancak Encyclopædia Iranica'ya göre Pamir dilleri ve Peştuca Kuzeydoğu İran dilleri dalına aittir.[4]

Pamir dilleri dört alt gruba bölünür: Şugnan, Sarıkol ve Yazgulyam dillerini kapsayan Şugni-Yazgulyam grubu; Munci-Yidga grubu; İşkaşim grubu ve Vahan grubudur. Diller, özne-nesne-fiil sözdizimsel tipolojisine sahiptir.

Durum

Tacikistan ve Afganistan'daki Pamir dilleri konuşurlarının büyük çoğunluğu Tacikçe'yi (Farsça) yazılı dil olarak kullamaktadır ve bu dil Pamir grubu dillerinin aksine bir Güneybatı İran dilidir. Dil grubu tehlike altındadır ve 1990 yılındaki bilgilere göre toplam konuşmacı sayısı yaklaşık 100.000 civarındadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ In his 1892 work on the Avestan language Abraham Valentine Williams Jackson, The later Iranian languages, New Persian, Kurdish, Afghan, Ossetish, Baluchi, Ghalach and some minor modern dialects."
  2. ^ Antje Wendtland (2009), Pamir dillerinin Doğu İran’daki konumu, Orientalia Suecana LVIII 2 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Pamir dilleri, dilsel olarak oldukça çeşitli ve ortak bir ataya kadar geri izlenemeyen bir grup Doğu İran dilidir. Pamir dilleri Coğrafi konumlarına göre genetik yakınlıklarından ziyade. Pamir dillerinin diğer tüm Doğu İran dillerinden ayırt edilebileceği özel özellikler de bulunamıyor. ”
  3. ^ Güneydoğu İran Soy Ağacı . SIL Uluslararası. Etnoloji: Dünyanın Dilleri.
  4. ^ Nicholas Sims-Williams, Doğu İran dilleri 29 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ansiklopedi İran'da 29 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Online Edition, 2010. "Modern Doğu İran dilleri daha sayısız ve çeşitlidir. Çoğu Kuzey-Doğu: Ossetic; Yaghnobi (bir lehçeden türemiştir). Sogdian ile yakından ilişkili, Yazghulyami (Sokolova 1967) ve şimdi soyu tükenmiş Wanji'nin (Schmitt, J. 420'deki J. Payne) bağlandığı Shughni grubu (Shughni, Roshani, Khufi, Bartangi, Roshorvi, Sarıkoli); Ishkashmi, Sanglichi ve Zebaki, Wakhi, Munji ve Yidgha ve Pashto. "

Kitap kaynağı

  • Payne, John, "Pamir languages" in Compendium Linguarum Iranicarum, ed. Schmitt (1989), 417–444.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Farsça</span> Bir batı İran dili

Farsça ya da Persçe, Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri koluna ait bir batı İran dilidir. Başta İran olmak üzere, kuzeyde Rusya ve Azerbaycan, doğuda Afganistan ve Tacikistan, Orta Asya'da Özbekistan ve Basra Körfezi üzerinde Kuveyt ve Irak gibi ülkelerde 100 milyonun üzerinde kişi tarafından konuşulmaktadır. Antik Pers halkının konuştuğu dilden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">İran dilleri</span>

İran dilleri veya İranî diller, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran dilleri koluna bağlı dil öbeği. Günümüzde 150-200 milyon kişinin bu dil grubuna ait dilleri konuştuğu tahmin edilir. İran dilleri tarihsel gelişim açısından üç gruba ayrılır: Eski İran dilleri, Orta İran dilleri ve Yeni İran dilleri.

<span class="mw-page-title-main">Peştuca</span> dil

Peştuca ya da Afganca, Afganistan’da ve Pakistan’ın batı kesiminde yaşayan Peştunların konuştuğu dil. Hint-Avrupa dillerinin Hint-İran dilleri öbeğine bağlıdır. Kırk beş harfli bir alfabesi vardır. Bazı sesler Sanskritçede de bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Bedehşan</span>

Dağlık Bedehşan Özerk Bölgesi Pamir Dağları'nda bulunan ve Tacikistan'ın doğusunda yer alan özerk (muhtar) bir bölgedir. Yüzölçümü Tacikistan'ın %45'ini kaplasa da nüfus olarak ülkenin sadece %3'ünü oluşturmaktadır. Başkenti Horog şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Tacikler</span>

Tacikler, çoğunluğu Afganistan'da ve Tacikistan'da yaşayan İranlı bir ulustur.

<span class="mw-page-title-main">Bedehşan</span>

Bedehşan, Afganistan'ın kuzeydoğusunun, Tacikistan'ın güneydoğusunun ve ve Çin'deki Taşkurgan ilçesinin bölümlerinden oluşan tarihi bir bölgedir. Tarihi Bedehşan bölgesinin büyük bir kısmı günümüzde Tacikistan sınırları içerisindedir. Afganistan'ın Bedehşan ili ve Tacikistan'ın Dağlık Bedehşan bölgesi adlarını tarihi Bedehşan bölgesinden alır. Bedahşan bölgesinin müziği, bölgenin kültürel mirasının önemli bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Pamirler</span>

Pamirler bir İran halkıdır. Doğu Tacikistan'ın Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Kuzeydoğu Afganistan'ın Bedahşan Vilayeti ve Çin'deki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne bağlı Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'nin yerli bir halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">İrani devletler ve hanedanlar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

İran Devletleri, günümüzde İrani Halklar tarafından kurulmuş olan devletler dir. Günümüzde İranlı'lar tarafından kurulmuş 4 bağımsız 4 özerk 1 eyalet 1 özerk ilçe olarak 10 devlet vardır

<span class="mw-page-title-main">Vahan Koridoru</span>

Vahan Koridoru, Afganistan'ın Doğu Türkistan`a kadar uzanan kuzeydoğu topraklarının dar şerit durumunda, Pakistan'ın Keşmir bölgesi idaresini Tacikistan'dan ayıran ve Kuzeyden güneye kadarki Pamir Dağları ve Hindukuş Dağları arasına sıkışmış bir koridordur. Uzunluğu yaklaşık 350 km ve genişliği 13-65 kilometredir.

Batı İran dilleri, Doğu İran dilleri ile birlikte Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunu oluşturan iki koldan biridir. Batı İran dilleri temelde Kuzeybatı İran dilleri ve Güneybatı İran dilleri olmak üzere iki kola ayrılmaktadır. Eski Farsça, Medce, Partça ve Orta Farsça gibi diller İran dillerinin batı grubunda yer almış belgelenmiş en eski dilleridir. Farsça, Kürtçe, Beluçça, Lurca, Zazaca, Talışça, Tatça, Simnanca, Sengserce, Gilekçe gibi diller bu grupta yer almaktadır.

Doğu İran dilleri, Orta İran dilleri döneminde ortaya çıkmış bir İran dili alt grubudur. Avestaca genellikle bir erken Doğu İran dili olarak sınıflandırılır. En büyük modern Doğu İran dili, Hindukuş dağları ile İndus Nehri arasındaki bölgede yaşayan 50-60 milyon konuşura sahip Peştucadır.

Baktriya dili, Orta Asya'nın Baktriya bölgesinde konuşulmuş bir İrani dildi. Dil, Kuşan ve Eftalit İmparatorluğu'nun resmi diliydi.

<span class="mw-page-title-main">Çin Tacikleri</span>

Çin Tacikleri, ağırlıklı olarak Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde, bilhassa Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'nde yaşayan bir etnik grup. Çin Tacikleri, Çin Halk Cumhuriyeti devletinin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. Bu gruba atfen "Tacik" teriminin kullanılmasına rağmen, bu gruba ait insanlar günümüz Tacikistan ülkesinde yaşayan ve Batı İran dil grubuna ait Tacik dilini konuşan Tacikler ile aynı değiller; Çin'deki bu "Tacikler" aslında Doğu İran dil grubuna ait Pamir dillerini konuşan Pamir etnik grubunun alt gruplarına ait insanlardır; çoğunluğu Sarıkol dilini konuşan Sarıkollar, azınlığı ise Vahan dilini konuşan Vahanlılardan oluşur. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerin resmî yazı sistemleri yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Sarıkolca</span>

Sarıkolca ya da Sarikoli, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerden biridir. Çin'de "Tacik dili" olarak bilinse de aslında Tacikistan'da konuşulan ve Batı İran dili olan Tacikçeden farklı bir dildir.

<span class="mw-page-title-main">Nuristani dilleri</span>

Nuristani dilleri, Hint-Aryan ve İranî diller ile birlikte Hint-İran dil ailesindeki üç ana gruptan birisidir. Çoğunlukla Doğu Afganistan'da, daha az da Pakistan'ın Hayber Pahtunhva eyaletinin Çitral ilçesindeki birkaç bitişik vadide yaklaşık 214.000 konuşuru vardır. Nuristanilerin yaşadığı bölge güney Hindu Kuş dağlarında yer alır ve bölgenin batısından Alingar Nehri, merkezinden Peç Nehri ve doğusundan Landai Sin ve Kuner nehirleri geçer. Eskiden diller, Hint-İran dilinde üçüncü bir şube oluşturacak şekilde sınıflandırılana kadar Hint-Aryan veya İranlı olarak gruplandırılıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Vahanlılar</span> İran halkı

Vahiler veya Vahanlılar, Khik (خیک) olarak da bilinirler, Afganistan, Tacikistan, Pakistan ve Çin'in birbirine komşu ve az nüfuslu bölgelerinde yaşayan bir İran halkıdır. Ağırlıklı olarak Afganistan'ın Vahan Koridoru'nda, Pakistan'ın Gilgit-Baltistan bölgesinin en kuzeyinde, Tacikistan'ın Dağlık Badahşan bölgesinde ve Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güneybatı bölgesinde yaşarlar. Anadil olarak Hint-Avrupa dil ailesinin İran koluna ait Vahan dilini konuşurlar.

<span class="mw-page-title-main">Vahanca</span>

Vahanca ya da Vahi, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Esas olarak Afganistan, Çin, Pakistan ve Tacikistan sınırlarının bir araya geldiği Vahan Koridoru civarlarında yaşayan Vahanlılar tarafından konuşulur.

Şugnanca Şugnanların konuştuğu dildir. Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna aittir. Tarihî Şugnan bölgesi çapında, yani Tacikistan'ın Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nde ve Afganistan'ın Bedahşan İli'nde konuşulur. Tacikçeyle paylaştığı coğrafî yakınlık ve akraba bağından dolayı özellikle fonetik, gramer ve söz varlığı bakımlarından Tacikçeden önemli ölçüde etkilenmiştir.

Afganistan, Peştuca ve Darice olmak üzere iki dilin hem resmi hem de en yaygın olarak konuşulduğu çok dilli bir ülkedir.

Vencice, Vençice ya da Venjice İran dillerinin Doğu İran dilleri grubunun Pamir dilleri kolunda yer alan ölü bir dildir. Vencice 19. yüzyılın sonlarına kadar günümüz Tacikistan'ının Dağlık Badahşan bölgesinde, Venc Nehri vadisinde konuşulmaktaydı. 19. yüzyılda bölgenin Buhara Emirliği tarafından ele geçirilmesiyle birlikte konuşurlarının asimile olmasına bağlı olarak Vencice 19. yüzyılın sonuna gelindiğinde tamamen ortadan kalkmış ve yerini Doğu Farsçası almıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.