Pamir Kırgızları - Turkipedia

Pamir Kırgızları, 1575 yılından beri Pamir Dağları'nın eteklerine yerleşen Kırgızlardan bir bölük.^[1] Kırgızistan'da Sovyetlerin işgaliyle Pamir'e iki dalga göç oldu. Ayrıca esas geçim kaynağı hayvancılığın kamulaştırılması, kişilerin geçim kaynaklarını kaybetmesiyle Sovyet Kırgızistan'ından Pamir'e göçün sebebi olmuştur. 1920'li — 1930'lu yıllar Kırgızistan'dan Pamir'e doğru bazı göçlere sahne olur.^[2]

Politik ayrışmalar

Vahan koridoru oluşturulunca Afganistan İngiltere ile Sovyetler Birliği arasında tampon ülke konumuna gelir. Böylece Kırgızistan Kırgızlarına tesir eden Sovyetleştirme etkisi Pamir Kırgızlarını etkilemez. Pamir Kırgızları iki büyük siyasi güç arasında yer alır. O zamanki nüfusları yaklaşık 65 bin kişiydi bu kişilerin çoğu da Tacikistan'dan göç etmek mecburiyetinde kalan Kırgızlar idi. Bunun dışında yörede yer alan Afganistan'ın yerlisi olan Kırgızlar da bulunmakta idi ki nüfusları yaklaşık olarak 2.000 kişi kadardı. Fakat buradaki Kırgızların kaderleri farklı şekilde gelişmiştir. 20 yüzyıldaki göç hareketleriyle günümüzde Pamir Kırgızlarının soyları Afganistan dışında Türkiye ve Pakistan'da yaşamaktadır.

Etnografisi

Pamir Kırgızlarının geçim kaynağı hayvancılık olmuştur. Hayvancılıkta ise çoğunlukla koyun, at ve yak (Tıva Türkçesinde sarlık) adı verilen Tibet öküzü yetiştiriciliğidir. Tacikler ve Uygur Türkleri ile hayvancılıkta ticareti yapıldı. 1892 yılında nüfusları 10 bin dolayında iken gezi için gelen Rus araştırmacılar ilk kez Pamir Kırgızları terimini kullanmaya başladılar. Rus gezgincilerin o yıllardaki yazılarında Pamir Kırgızlarının sade bir yaşamları olduğu çok misafirperver toplum olduğu yazılmıştır.^[3]

Etnogenetik

Araştırmacılar bu manada daha çok Tacikistan Kırgızlarını araştırmışlardır.^[]

Kaynakça

^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016.
^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016.
^ "Листая старые журналы. Памирские киргизы конца XIX века глазами военного писателя Бориса Тагеева — Фергана". 9 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.

İlgili Araştırma Makaleleri

Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.

Bişkek, Kırgızistan'ın başkentidir. 1878 yılında kurulan kentte, 2023 sayımına göre 1.104.742 kişi yaşar. Kent, Sovyetler Birliği döneminde, Bolşevik askeri önderlerinden Mihail Frunze'nin anısına Frunze adıyla anılmıştır.

Kırgızistan, resmî adıyla Kırgız Cumhuriyeti, Orta Asya'daki bir ülkedir. Kırgızistan, günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletlerinden biri olup Türk Devletleri Teşkilatı ve TÜRKSOY'un üyesidir. Denize kıyısı olmayan ülkenin komşuları kuzeyde Kazakistan; batıda Özbekistan, güneybatıda Tacikistan ve güneydoğuda Çin'dir.

Tacikistan, resmî adıyla Tacikistan Cumhuriyeti, 143.100 km² yüzölçümü ve 9.537.645 kişilik tahmini nüfusu ile Orta Asya'da denize çıkışı olmayan bir ülkedir. Komşuları güneyde Afganistan, batıda Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan ve doğuda Çin'dir. Resmî dil, en büyük etnik grup olan Tacikler'in anadili olan Tacikçe'dir. Tacik halkının geleneksel anavatanları, günümüz Tacikistan'ının yanı sıra Afganistan ve Özbekistan'ın bazı kısımlarını içerir. Ülke başkanlık sistemiyle yönetilmekte olup, seküler bir yapıya sahiptir. Başkent ve en büyük şehir Duşanbe'dir.

<span class="mw-page-title-main">Türkistan</span> Orta Asyada tarihî ve coğrafi bölge

Türkistan, Orta Asya'da batıda Hazar Denizi ve Aşağı İdil'den başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağları'na, güneyde Kopet-Hindukuş-Kunlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzanan yüzölçümü 6.000.000 km²'den geniş coğrafî ve tarihî bölge. Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802'dur.

Orta Asya, dar anlamıyla geçmişte Sovyetler Birliği'nin parçası olan beş ülkeyi tanımlar. Geniş anlamda ise Afganistan, Pakistan'ın kuzeyi, Çin'in batısı, Moğolistan ve Rusya'nın bir kısmı ile kuzeydoğu İran'ı içeren bölge ve bölgeyi tanımlamak için kullanılan coğrafi terim. Asya'nın dünya okyanuslarından uzak iç kesimini belirtmek için kullanılır, bölgenin bu denizlere kapalı oluşu başlıca ana özelliğidir. Orta Asya, aynı zamanda Türk halklarının anayurdudur.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Bedehşan</span>

Dağlık Bedehşan Özerk Bölgesi Pamir Dağları'nda bulunan ve Tacikistan'ın doğusunda yer alan özerk (muhtar) bir bölgedir. Yüzölçümü Tacikistan'ın %45'ini kaplasa da nüfus olarak ülkenin sadece %3'ünü oluşturmaktadır. Başkenti Horog şehridir.

Kırgızlar, çoğunluğu Kırgızistan'da yaşayan Türk halkı. Türklerin bilinen en eski yazılı belgeleri olan Yenisey ve Orhon Yazıtları'nda Kırgızlar, tarihleri çok eskiye dayanan Türk kavimleri arasında zikredilmektedir.

Tacikler, çoğunluğu Afganistan'da ve Tacikistan'da yaşayan İranlı bir ulustur.

Ulupamir, Van ilinin Erciş ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Ceyhun</span> Orta Asyanın en uzun nehirlerinden biri

Ceyhun Alp ya da Amuderya, Orta Asya'nın en uzun ırmaklarından biridir. Ceyhun, Afganistan'dan, Pamir ve Hindukuş dağlarının kesiştiği yerden, yaklaşık 4950 m rakımdaki kaynağından Aksu adı altında doğarak batıya doğru ilerler ve kuzeyden, başlıca Pamir Vahan suyu, Kızılsu (Vahş/Uranovodsk), Kâfirnihân ve Surhân, güneyden de Kökçesu kollarını kendisine katarak Kunduz-Belh hizasında kuzeybatıya döner. Bu dönüşten sonrası bir bölümü çöller ve stepler içinde kurak iklim kuşağından geçerek, hiçbir kol kendisine katılmadan kuzeybatı yönünde ilerler ve sonunda değişik kollara ayrılarak Aral Gölü'ne suyunu boşaltır. 2540 km uzunluğundaki ırmağın kıyılarında tarih boyunca önemli yerleşim merkezleri kurulmuştur.

Kazakistan tarihi günümüzdeki Kazakistan'ın sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir.

<span class="mw-page-title-main">Vahan Koridoru</span>

Vahan Koridoru, Afganistan'ın Doğu Türkistan`a kadar uzanan kuzeydoğu topraklarının dar şerit durumunda, Pakistan'ın Keşmir bölgesi idaresini Tacikistan'dan ayıran ve Kuzeyden güneye kadarki Pamir Dağları ve Hindukuş Dağları arasına sıkışmış bir koridordur. Uzunluğu yaklaşık 350 km ve genişliği 13-65 kilometredir.

Türkiye'deki Kırgızlar, Türkiye Kırgızları ya da Türkiye Kırgız Türkleri, 20. yüzyılda Orta Asya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmesinden sonra kimi yıllarda az sayıda olarak Türkiye topraklarına gelen Kırgızların Türkiye sınırlarında kalan kısmıdır. Türkiye'deki Kırgızların sayısı 15 bin dolayındadır.

Van Kırgızları - Dünyadaki Kırgızların diasporalık kısımlarından biridir. Van Kırgızları günümüzde Türkiyenin doğusundaki Van gölünün kuzeyinde Ulupamir köyünde 1980'li yıllardan beri yaşamaktadır, bu yüzden Kırgızistan'daki akademisyenler "Van Kırgızları" olarak adlandırmışlardır. Esas kökleri - Afganistan Pamir yöresine yerleşen "İçeri Kırgızları"ndan gelirler.

Rahmankul Han, Hacı Rahman Kul Kutlu, ; Ağustos, 1913 - 06-Ağustos, 1990) – Küçük Pamir'deki Güney Türkistan'daki Kırgızların hanı (1949-1978).

Sovyet Orta Asyası, Orta Asya'nın bir dönem Sovyetler Birliği tarafından kontrol edilen bölümünü ve Sovyet yönetiminin kontrol sağladığı zaman aralığını ifade eder (1918-1991). Orta Asya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri (SSC) 1991'de bağımsızlıklarını ilan etti. Bölgesel kullanım açısından, bölgenin adı Rus İmparatorluğu sırasında kullanılan Rus Türkistanı ile neredeyse eş anlamlıdır. Sovyet Orta Asyası, mevcut sınırlar 1920'lerde ve 1930'larda oluşturulmadan önce birçok bölgesel bölünmeden geçti.

Kırgızistan, Orta Asya'daki eski Sovyet cumhuriyetleri arasından resmi dillerinden biri Rusça olan 3 ülkeden biridir. 1991'de Kırgızca resmi dil olarak kabul edilmiştir. Ülkedeki başta Rus azınlık olmak üzere Kırgızistan'daki azınlıkların baskısı sonucu 1997 yılında Rusça ikinci resmi dil olarak kabul edilmiştir. Böylece Kırgızistan iki resmi dilli bir ülke olmuştur.

Orta Asya Ermenileri Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan'a çeşitli nedenlerle genelde Sovyet döneminde göçmüş bir topluluktur.

Tacikistan'ın sınır komşuları Afganistan, Kırgızistan, Çin ve Özbekistan'dır. Tacikistan genelde dağlık bölgedir. Tacikistan'ın yarısından fazlası 3000 metreden yüksektir. Karasal iklim hüküm sürmektedir.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.