Palet veya yürüyüş takımı, birden fazla sıralı tekerlek ya da çarklar ile bunların çevresine gerili bir kayıştan oluşan taşıt hareket düzeneğidir. Kayışın yere temas eden yüzeyinin tek bir tekerlekten çok daha büyük olması çok düşük yüzey basıncıyla birlikte yere daha iyi ağırlık aktarımı sağlar, bu sayede paletli bir taşıtın yumuşak yüzeylere saplanıp batma riski tekerlekli taşıta göre çok daha azdır.
Modern paletlerin kayışları tank, zırhlı araç ve ağır iş makineleri uygulamaları için birbirlerine oynar mafsallarla bağlanan çelik plakalardan veya çoğunlukla traktör ve biçerdöver gibi tarım araçları uygulamaları için çelik tellerle desteklenmiş sert ve dayanıklı lastikten yapılabilir. Çelik plakalardan yapılan kayışlar aşınmaya ve hasara lastik paletten veya tekerlekten daha dayanıklıdır, ancak sık döşeli yüzeylerde sürekli kullanımda zarar görebileceğinden her bir çelik plakanın üzerine lastik pabuçlar takılabilmektedir. Bununla birlikte paletler yürüyüş hasarını minimize etmek için taşıt ağırlığı yürüyüş takımının tekerlekleri arasında paylaştırılacak şekilde tasarlanır, bu sayede çok ağır taşıtların bozuk ve engebeli yol yüzeylerinde bile düz bir demiryolu hattında seyreden bir tren gibi yürüyebilmesi sağlanır.
İlk dayanıklı yürüyüş takımı tasarımı 1904 yılında Hornsby & Sons Ltd. tarafından tanıtılmış ve Caterpillar Inc. firması tarafından Birinci Dünya Savaşı'nda tank tasarımında öne çıkmış olmasına rağmen, palet fikrinin ilk defa 1830'lu yıllarda öne sürüldüğü söylenebilir. Bugün paletler tank, zırhlı personel taşıtı, traktör, biçerdöver, buldozer ve ekskavatör gibi ağır taşıtlarda tercih edilmektedir.[1]
Palet bileşenleri ve mekaniği
Palet bileşenleri: (1) arka cer dişlisi, (2) palet kayışı, (3) askı kasnakları, (4) ön cer dişlisi, (5) bojiler, (6) avara kasnak. Ok yönü taşıtın önünü işaret eder.
Modern taşıtlarda kullanılan paletler beş ayrı bileşenden oluşur. Bu parçaların taşıt üzerindeki konumları, adetleri ve boyutlandırmaları tamamıyla taşıtın tasarımına bağlı olarak değişir.
Tiger I tankının cer dişlisi.Cer dişlisi, palete tahriki ileten dişli çarktır. Taşıtın arkasında veya önünde bulunabilir. Cer dişlisi, palet zincirinin temas edilen plakalarıyla kavraşarak hareketi palet kayışına aktarır, burada cer dişlisinin dönel hareketi palet kayışı üzerinde doğrusal harekete dönüşür ve taşıtın doğrusal hareketi sağlanmış olur. Paletli taşıtta istenen hızın elde edilmesinde cer dişlisinin tasarımı önemli parametrelerden biridir. Yüksek hız istenen palet tasarımlarında cer dişlisinin olabildiğince küçük çapta ve hafif olması istenir. Paletli taşıtların final hız redüksiyonu genelde bir yörünge dişli kutusuyla cer dişlisi üzerinden yapılabilmektedir.
Palet kayışı veya zinciri, cer dişlisinden aldığı tahriki yol yüzeyine aktaran kapalı döngü şeklinde bir düzenektir. Palet zincirini oluşturan plakalar (baklalar), yürüyüş takımının tekerlekleri ve dişlilerinin arasından geçirilip uçları kilitlenebilir mafsallarla bağlanarak kapalı ve gergin bir palet zinciri oluşturulur. Plakalı tip paletlerin plakaları genelde yüksek dayanım, sertlik ve aşınmaya karşı dayanıklılık için mangan alaşımlı çelikten imal edilir.[2] Burada yürüyüş takımının tasarımı ve montaj usulü, taşıtın kullanılacağı yere göre değişmektedir. Askeri taşıt uygulamalarında, taşıtın yaylanmayan kütlesine dahil olan palet zinciri yüksek hızlarda yürüyüş için düşük atalete sahip olacak şekilde tasarlanır. Tarım uygulamalarındaysa, bunun tam aksi olarak yaylanmayan kütlenin daha fazla olması istenir ve daha ağır ve rijit palet kayışları tercih edilir.
Askı kasnakları, palet kayışının üst kısmının asılı kalmasını sağlayan dışı dolma lastikle çevrili döner elemanlardır.
Yol tekerlekleri, paletin yer yüzeyiyle temasını sağlayan dışı dolma lastikle çevrili döner elemanlardır. Bazı taşıtlarda daha küçük yol tekerlekleriyle daha iyi bir ağırlık aktarımı elde etmek için, tekerlekler demiryolu araçlarındakine benzer bir bojiye monte edilerek düşey hareketlerinin birbiriyle bağımlı olması sağlanır. Taşıtın bir seyir yüksekliğinde tutularak yaylanması için her bir tekerlek veya boji, taşıt gövdesine süspansiyon sistemleriyle bağlanır. Uygulamalara göre paletli taşıtlarda,
Burulma çubuklu süspansiyon sistemleri kullanılabilmektedir.
Bazı tank tasarımlarında paletin kopması veya tekerlek ve dişlilerden sıyrılması ihtimaline karşı yol tekerleklerine de tahrik verilmesi düşünülmüş ve uygulanmıştır. Bunlardan Walter Christie tasarımı İngiliz Crusader ve Sovyet BT tanklarında cer dişlisi, 1:1 redüksiyonda olmak üzere, bisiklettekine benzer bir zincir dişli düzeneğiyle en arkadaki yol tekerleğine bağlanabilmektedir. Taşıt, palet zincirleri çıkarılmış ve tekerleğe tahrik verilmiş haldeyken öndeki yol tekerleklerine bağlı direksiyon sistemiyle yönlendirilir. Sovyet MT-25 tank prototipinde ise Christie tasarımından farklı olarak iç içe geçmiş tüm yol tekerleklerine tahrik verilmesi planlanmıştır.[3] Alman Panther ve Tiger tanklarında, Kettenkrad motosiklette ve yarı paletli araçlarda yol tekerlekleri, birbirlerine iç içe geçmiş ve atlamalı bir şekilde dizilmiş olup enine torsiyon çubuklu süspansiyon sistemi kullanılmıştır. Bu tasarımda amaç daha az parça aşınması, yerle daha fazla temas yüzeyinin elde edilmesiyle daha sarsıntısız yürüyüş ve daha yüksek taşıma kapasitesi elde etmektir.
Avara kasnak, paletin dönüş boyunca istenen gerginlikte kalmasını ve palet zincirinin bir kapalı döngü gibi dönmesini sağlayan döner elemandır. M22 Locust, M110, ASU-57 gibi bazı taşıtlarda en uçtaki yol tekerlekleri aynı zamanda avara kasnak görevi görebilmektedir.
Paletli taşıtları yönlendirme
İngiliz Centurion tankının vites dişlileri, diferansiyel ve fren sisteminden oluşan dişli kutusu. Arka planda tankın motoru yer almaktadır.
Modern tam paletli taşıtların yönlendirilmesi, paletteki cer dişlilerine düşen döndürme momentinin sınırlandırılmasıyla sağlanır. Diferansiyelle yönlendirme adı verilen bu teknikte, diferansiyel çıkış milleri üzerinde yer alan fren sistemi aynı zamanda direksiyon görevi de görmektedir. Sürücü, fren sistemini sol ve sağ elde olmak üzere iki adet levye, direksiyon simidi veya joystick ile kontrol edebilir. Paletli taşıtın bir cer dişlisine fren kuvveti uygulanarak diğer dişliden daha az moment verildiğinde, taşıt momenti daha az olan cer dişlisi doğrultusunda dönüş yapmaya zorlanacaktır, bu yönlendirme tekniğinde taşıtın dönüş yarıçapı uygulanan fren kuvvetine bağlı olarak değişkendir. Bir cer dişlisinin momenti tam fren yapılarak sıfırlanır ve sadece diğer cer dişlisine moment verilirse taşıt minimum yarıçapta dönüş yapacaktır. Bazı paletli taşıtların vites kutuları, her iki palete eşit ama zıt moment verilerek taşıtın bulunduğu yerde nokta dönüşü yapabilmesi için sol ve sağda ayrı dişli setleri bulunduracak şekilde tasarlanmaktadır.
Bununla birlikte yarı paletli taşıtların yönlendirilmesi yine ön tekerleklerin direksiyon sistemiyle yapılmakta olup, yürüyüş takımlarında diferansiyel haricinde dönüşe yardımcı olacak ek bir fren veya kavrama sistemi kullanılmayabilir.
Bisiklet ya da popüler olmayan eski adıyla velespit, motorsuz veya elektrik motorlu, iki veya üç tekerlekli, pedallı, insan gücü ile ilerleyen bir ulaşım aracıdır. 19. yüzyıl sonlarında bisiklet anlamında Arapça derrâce sözcüğünün kullanıldığı da belirtilmektedir. Halk dilinde bisiklet anlamında demirat, teker, yelatı gibi sözcüklerin kullanıldığı tespit edilmiştir. Bisikletin eş anlamlısı olarak ise çiftteker ve çalınga sözcükleri bulunmaktadır. Ulaşım ve eğlencenin yanı sıra bisiklet sporunda da kullanılır. BMX, Dağ bisikleti, şehir (hibrit) bisikleti, tandem, tur bisikleti, yol bisikleti gibi türleri vardır. Vitesli ve vitessiz türleri bulunmaktadır.
T-34, 1940 ve 1958 yılları arasında üretimi yapılan Sovyet orta sınıf tankıdır. Çoğu otoriteye göre II. Dünya Savaşı'nın 2. en iyi tankı olarak kabul edilir. T-34, 1940'te piyasaya sürülen Sovyet orta boy bir tanktır. 76.2 mm'lik tank topu, çağdaşlarından daha güçlüydü ve 60 derece eğimli zırhı tank karşıtı silahlara karşı iyi koruma sağladı. T-34 o güne kadarki tank tasarımı anlayışını değiştirmiş, ondan sonraki bütün tanklar T-34'leri örnek almıştır. Doğu cephesinde Alman Ordusu bu tank karşısında zor durumda kalmıştır. Tiger ve Panther tanklarının çıkışı ile T-34 savaş alanındaki mutlak üstünlüğünü kaybetse de, Rusya iklimine uygunluğu, kolay üretilebilirliği ve bunun getirisi olarak tartışılmaz sayı üstünlüğü ile Alman askerleri arasında nefret edilen bir tank olarak kalmıştır. T-34 ateş gücünü, hızı ve sağlamlığı dengeli bir biçimde bir araya toplamıştır. Ayrıca eğimli zırh tasarımı, isabet eden mermilerin birçoğunun tanka zarar vermeden sekmesini sağlamıştır. Bazı askeri tarihçiler onu dünyanın ilk ana muharebe tankı olarak addederler.
Motorlu taşıtların çalışmasında temel madde yakıttır. Ulaşım masraflarının büyük bir bölümünü yakıt oluşturmaktadır. Bu nedenle yakıt en yüksek ekonomi ile kullanılmalıdır. Otomobillerde yakıt ekonomisini etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar taşıtın tasarımından, teknik durumuna, yol ve iklim şartlarından, sürücü deneyimine kadar çeşitli faktörleri içine alır. Ulaşım organizasyonu durumu da bunlara eklenebilir. Her geçen gün taşıtların performansı, sürüş kolaylığı ve konforu artırılmaya çalışılmakta bunları sağlarken de yakıt ekonomisini en üst düzeyde tutmak için taşıtın toplam verimini yükseltilmeye yönelik çalışmalarda yapılmaktadır. Yüksek oktan, yüksek sıkıştırma oranı, geliştirilmiş yanma odası, geliştirilmiş ateşleme sistemleriyle daha fakir karışımlar ateşlenebilmekte yüksek verimli tork konvektörü ve aktarma organlarıyla sürtünme kayıpları en aza indirilmektedir. Ayrıca yol kalitelerindeki artış da önemlidir.
4 tekerlekten çekiş veya 4x4, klasik sistemlerde otomobiller ya ön aks mili üzerinde bulunan 2 tekerlek veya arka aks mili üzerinde bulunan 2 tekerlek beraber tahrik olurken bu sistemde yolun koşullarına ve ihtiyaca bağlı olarak ön ve arka aks üzerinde bulunan 4 tekerlekte birlikte aynı anda ve çoğu kez aynı güç oranlarında harekete geçirilirler. Başka bir ifadeyle aracın motor gücü 4 tekere birden iletilmektedir.
Yarı paletli araç, ön kısmında yönlendirme için tekerlek veya kızak çifti, arka kısmında ise tahrik ve yükünün büyük kısmını taşımak için palet bulunduran, sivil veya askeri amaçlı olarak kullanılan taşıttır. Yarı paletli taşıtlarda tank ve benzeri paletli araçlardaki yol dışı seyir ve yük taşıma faydaları ile tekerlekli bir taşıttaki sürüş karakteristikleri bir arada bulunmaktadır.
Entwicklung serisi, bilinen adıyla E- serisi, II. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Nazi Almanyası tarafından standartlaştırılmış bir tank serisi üretmek için yapılan çalışmaydı. Dört değişik ağırlık sınıfında standart tasarımlar ve bu tasarımlardan uyarlanan özel araçlar geliştirilecekti. Bu sayede Nazi Almanyası'nın aşırı karmaşık tank tasarımları ve bu karmaşıklık sonucunda gerçekleşen düşük üretim adetleri ve mekanik sorunlar giderilecekti. 1945'te savaş sona erdiğinde sadece E-100 için prototip aşamasına varılmış, diğer tüm tasarımlar ya kağıt üzerinde kalmış ya da kısmen geliştirilmişti.
Sd.Kfz. 9 veya Schwerer Zugkraftwagen 18t, II. Dünya Savaşı boyunca Mihver güçlerince kullanılan bir Alman ağır yarı paletli topçu traktörüdür. Genellikle 24 cm Kanone 3 gibi çekili ağır top ve obüsleri çekme ve tank kurtarma çalışmalarında kullanılmıştır. 1938-1945 yılları arasında yaklaşık 2500 adet üretilmiştir.
Şanzıman veya vites kutusu, baskı balata (kavrama) yolu ile motordan aldığı hareketi istenilen tork değerinde şaft veya diferansiyele ileten aktarma organıdır.
ZiS-5, Sovyetler Birliği'nde üretilen bir kamyon modelidir. Amerikan Autocar Model CA'nın kopyası olup, 1930'lar ve 1940'ların Kızıl Ordu'sunda temel taşıma birimi olarak GAZ-AA ve YaG kamyonları ile birlikte kullanılmıştır.
Kommandeurswagen olarak da bilinen Volkswagen Typ 87, Volkswagen Beetle'ın II. Dünya Savaşı'nda kullanılan dört tekerlekten çekişli bir versiyonuydu. Öncelikle Wehrmacht için Volkswagen tesisi tarafından 1941'den 1944'e kadar üretildi. Wehrmacht, Kommandeurswagen'i 4 kişilik hafif arazi aracı, 4 tekerlekten çekişli arazi aracı Typ 87 olarak sınıflandırdı. Aktarma organları ve motor, Volkswagen Typ 166 Schwimmwagen'deki ile aynıdır. 564 adet Kommandeurswagen üretildi; Kasım 1946'da Volkswagen fabrikası iki araç daha üretti. Fakat bu iki araç için yeni parça üretilmedi; bunun yerine eski depo parçaları kullanıldı.
VK 45.01 (P) diğer adıyla TIGER (P), Porsche tarafından 1942'de Almanya'da üretilen başarısız bir ağır tank prototipidir. Üretim için seçilmedi ve aynı spesifikasyona sahip Henschel tasarımı Tiger I olarak üretildi. Halihazırda üretilen şasilerin çoğu Elefant tank avcıları olarak yeniden inşa edildi.
Sonderkraftfahrzeug 8, Almanya yapımı yarı paletli kamyondur. Ana görevi 21 cm Mörser 18, 15 cm Kanone 18 ve 10,5 cm FlaK 38 gibi ağır çekili toplar için topçu traktörü olarak faaliyet göstermekse de, aynı zamanda piyade taşıma görevi de yapabilmekteydi. 1938 ve 1945 arasında yaklaşık 4.000 adet üretildi. II. Dünya Savaşı'nda Almanlar tarafından her cephede, özellikle Polonya'nın İstilası, Fransa Muharebesi, Balkan Cephesi, Doğu Cephesi, Kuzey Afrika Cephesi, Normandiya Savaşı ve İtalyan Cephesi'nde kullanıldı.
10TP, prototip statüsünü hiç bırakmayan Polonyalı bir hafif kruvazör tankıydı. Polonya zırh geliştirme programını geliştirirken, prototip başarısız sayıldı. Testler sırasında yapılan keşifler, II.Dünya Savaşı'nın başlaması nedeniyle hiçbir zaman tamamlanmayan daha yeni 14TP modelinin tasarım aşamasına yol açtı.
Zincir dişlisi, cer dişlisi veya tahrik dişlisi bir zincir, palet ya da diğer delikli ya da girintili maddeye hareket aktarmak üzere tasarlanmış, dişleri olan bir çark veya tekerlektir. 'Zincir dişlisi' adı genellikle radyal çıkıntılarının üzerinden geçen bir zincire geçtiği herhangi bir tekerleği tanımlar. Pürüzsüz olan makaralara kıyasla zincir dişlileri zincir veya paletle eşleşmesini sağlayan çıkıntılara sahiptir. Dişli çarklarden farklı olarak zincir dişlileri birbirleri ile doğrudan eşleşmezler.
Carro Armato M(edio)11/39 (İta. Orta Savaş Tankı, 11 ton, 1939), İkinci Dünya Savaşı'nın başında İtalya Kraliyet Ordusu tarafından 1939-1940 yılları arasında kullanılan bir orta tanktır. Kuzey Afrika cephesindeki sınırlı hizmetinin ardından, Aralık 1940'tan itibaren tank birlikleri genelinde yerini M13/40 tankı almıştır.
Zincirli tahrik, mekanik gücü bir yerden diğerine zincirle aktarmanın bir yoludur. Genellikle bir aracın tekerleklerine, özellikle de bisikletlere ve motosikletlere güç iletmek için kullanılır. Araçların yanı sıra çok çeşitli makinelerde de kullanılmaktadır.
Bob Semple tankı Yeni Zelanda Bayındırlık Bakanı Bob Semple tarafından İkinci Dünya Savaşı sırasında tasarlanmış bir tanktı. Mevcut malzemelerden askeri donanım yapma ihtiyacından yola çıkan tank, bir traktör şasesi üzerine oluklu sacdan inşa edilmişti. Yeni Zelanda'nın, dışarıdan yardım almadan Japon işgaline karşı kendini savunmaktan korktuğu bir belirsizlik döneminde tasarlanmış ve inşa edilmiş olan bu tanklar, Yeni Zelanda'yı korumak için bir araç inşa etmek için sivil bir çabaydı.
Greyder veya motor greyder, yüzey düzleme işi için kullanılan bir iş makinesidir. Eski modelleri hayvan veya daha sonra traktörle çekili olsa da, çoğu modern greyder kendinden tahrikli olduğundan teknik olarak "motor greyder" olarak adlandırılır.
M548, paletli bir kargo taşıyıcı tankıdır. M113 zırhlı personel taşıyıcısına benzemektedir ve FMC Corporation tarafından San Jose, California ve Charleston, Batı Virginia tesislerinde üretilmiştir.
Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır. Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir. Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.
1904 Hornsby&Sons paletli traktör modeli.
Challenger MT765B tarım traktörü.
Caterpillar D9T buldozer.
Alman Sd.Kfz.251 yarı paletli taşıt.
Amerikan M60 tankı.
B-36 Peacemaker uçağında Kégresse paletli iniş takımı uygulaması.
GAZ-34039 paletli personel taşıma aracı.
Fransız Leclerc tankının arkasında yer alan cer dişlisi.
Leclerc tankının paleti ve bojileri.
Amerikan M1 Abrams tankının palet plakaları üzerinde yeni ve aşınmış lastik pabuçları.
Caterpillar D9 buldozerinde cer dişlisi paletin üst kısmında yüksekte, avara kasnak ve bojiler altta olacak şekilde konumlandırılmıştır.
Tiger I tankının atlamalı ve iç içe geçmiş bojileri.
Sd.Kfz.11 yarı paletli taşıtlarının diferansiyel, torsiyon çubuklu iç içe geçmiş bojileri ve lastik pabuçlu palet zincirleri.
