İçeriğe atla

Paleo-Balkan dilleri

Paleo-Balkan dilleri Hint-Avrupa dilleri ailesine mensup olduğu belirtilen ve antik çağlarda Balkanlar’da konuşulmuş olan dillerdir. Teorik yaklaşımla, Helenleştirme, Romalılaştırma, Slavlaştırma ve Türkleştirme sebepleri belirtilerek Grekçe ve Arnavutça bu dillerden sayılmaz.[1]

Diller

Antik Grek ve Romalı yazarların Balkanlar’da konuşulduğunu bildirdikleri diller şunlardır:[2]

Kökene dair teorilerin sağlamlığı

Sözü edilen diller Hint-Avrupa dil ailesi içindedir ancak aralarındaki ilişki açık değildir. Bölge konuşulmuş olan bu dillerin aynı sınıflandırmada yer alması konusunda sağlam kaynaklar yoktur. Dillerin kökeninin aynı olduğu, bu dillerin arasında bağlantı olduğuna dair açık ve bilimsel kanıtlara ihtiyaç sürmektedir. Söz konusu dillere dair yayınlar yapan araştırmacıların çoğunda “millî çıkar” görülmesi, ilgili çalışmaların güvenilirliği ve akademik yanı hakkında sorunlar yaratmıştır.

Alt gruplama hipotezleri

İlircenin ünlü Hint-Avrupa dilleri ve bu ailenin diğer dilleriyle olduğu gibi, muhtemelen bazıları İlircenin kollarından olan Paleo-Balkan dilleriyle ilişkisi de yetersiz veri sebebiyle anlaşılması güç bir konudur. İlirce hâlen çalışılmaktadır. İlir dilleri çoklukla bir Kentum diyalekti olarak düşünülmüştür.[3] Bugün, İlir diliyle ilgili yetkin bilgi, klasik kaynaklarda geçen kelimeler ve çeşitli İlir antroponimleri, etnonimleri, toponimleri ve hidronimleri sayılabilir. İlirceyi Mesap diliyle beraber gruplama düşüncesi yüzyıl kadar önce ortaya atılmıştır ancak bu öneri ortada ispatlanmamış teoriler bırakmıştır. Teori, klasik kaynaklar, arkeolojik ve onomastik belgelerle temellendirilmiştir.

İlirceyi, bir zamanlar kuzeydoğu İtalya ve Liburnia bölgesinde konuşulmuş olan Venetik ve Liburn diliyle beraber gruplama da ortaya atılmıştır. Bugünkü düşünce birliği ise İlircenin Venetikçe ve Liburncadan farklı olduğu yönündedir.[4][5] Ancak, dillerin arasındaki yakın ilişki henüz tam olarak dışlanmamış olup konu, araştırılmaya açıktır.

Başka bir hipotez İlirceyi Daçça ve Trakça ile Trako-İlirce adlı dalda toplar.[6] Ancak, bir rakip hipotez İlirceyi, Misya'da konuşulmuş olan Misçenin yardımı ile Dako-Trakyan gruptan ayırır.[7]

Payoncanın yeri açık değildir.[8] Payonya araştırmalarından pek sonuç çıkarılamamıştır. Bazı dilciler Payon dilini İlirce veya Trakçadan bağımsız dil saymazlar. Eski Makedoncanın sınıflandırması ve onun Yunancayla ilişkisi de araştırılmaktadır. Sağlam kanıtlar Eski Makedoncanın Dor Yunancasının bir varyantı olduğuna işaret eder ama bu durum sadece yerel dil birliği ile ilişkide olduğunu göstermiş olabilir.[9][10][11][12][13]

Kaynakça

  1. ^ Simmons, Austin; Jonathan Slocum. "Indo-European Languages: Balkan Group: Albanian". Linguistics Research Center of the University of Texas at Austin. 6 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2012. 
  2. ^ Carlos Quiles, Fernando López-Menchero (2009). Carlos Quiles, Fernando López-Menchero. Indo-European Association. ss. 90-98. ISBN 9781448682065. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015. 
  3. ^ Quiles, Carlos (2007), A Grammar of Modern Indo-European, ISBN 8461176391, s. 77.,"The Illyrian languages are generally but not unanimously reckoned as centum dialects" (İngilizce)
  4. ^ Wilkes, J. J. (1992), The Illyrians, ISBN 0631198075, s. 183., "... We may begin with the Venetic peoples, Veneti, Carni, Histri and Liburni, whose language set them apart from the rest of the Illyrians. ..." (İngilizce)
  5. ^ Wilkes, J. J. (1992), The Illyrians, ISBN 0631198075, s. 81., "... " In Roman Pannonia the Latobici and Varciani who dwelt east of the Venetic Catari in the upper Sava valley were Celtic but the Colapiani of the Colapis (Kulpa) valley were Illyrians ( ... )" (İngilizce)
  6. ^ Cf. Paglia, Sorin (2002), “Pre-Slavic and Pre-Romance Place-Names in Southeast Europe”, Proceedings of the 8th International Congress of Thracology, Sofia, Bulgarian Institute of Thracology – Europa Antiqua Foundation - Sofya: Bulgaristan Bilimler Akademisi, I, 219–229, "According to the available data, we may surmise that Thracian and Illyrian were mutually understandable, e.g. like Czech and Slovak, in one extreme, or like Spanish and Portuguese, at the other." (İngilizce)
  7. ^ Georgiev, Vladimir (1960), Raporturile dintre limbile dacă, tracă şi frigiană, "Studii Clasice" Journal, II, 1960, 39-58. (Rumence)
  8. ^ “Paeonia”, Brittanica 18 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  9. ^ Paliga (2002): "It is therefore difficult to say whether the ancient Macedonians spoke an idiom closer to Thracian, Illyrian, Greek or a specific idiom." (İngilizce)
  10. ^ Masson, Olivier (2003) [1996]. "Ancient Macedonian language". Hornblower, S. and Spawforth A. (eds.) (Ed.). The Oxford Classical Dictionary (revised 3rd ed. bas.). ABD: Oxford University Press. ss. 905-906. ISBN 0-19-860641-9. 
  11. ^ Hammond, N.G.L (1993) [1989]. The Macedonian State. Origins, Institutions and History (reprint ed. bas.). ABD: Oxford University Press. ISBN 0-19-814927-1.  (İngilizce)
  12. ^ Meier-Brügger, Michael (2003), Indo-European Linguistics, Walter de Gruyter GmbH & Co, s. 28. 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  13. ^ Roisman, Worthington (2010), A Companion to Ancient Macedonia, Chapter 5: Johannes Engels, "Macedonians and Greeks", s. 95:"This (i.e. Pella curse tablet) has been judged to be the most important ancient testimony to substantiate that Macedonian was a north-western Greek and mainly a Doric dialect". (İngilizce)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hint-Avrupa dil ailesi</span> dil ailesi

Hint-Avrupa dil ailesi, yüzlerce dil ve lehçe içeren dünyanın en büyük dil ailesi. Dünyada 3,2 milyarı aşkın kişinin anadili bu aileye ait bir dil olup, bu değer dünya nüfusunun %46'sına tekabül etmektedir. Avrupa'nın en büyük dilleri, Güney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Güney Amerika ve Okyanusya'da en çok konuşulan diller Hint-Avrupa dilleridir. Ethnologue'a göre yaşayan 445 Hint-Avrupa dili bulunmaktadır ve bu dillerin üçte ikisinden fazlası (313) Hint-İran koluna bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sanskrit</span>

Sanskrit, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran koluna bağlı bir dildir. Sanskrit ve lehçeleri, Antik Hindistan'da lingua franca statüsüne sahip olmuştur. Dil aynı zamanda Hititçe ve Miken Grekçesinden sonra kaydedilmiş en eski Hint-Avrupa dili olmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İtalik diller</span>

İtalik diller, bilinen ilk üyeleri MÖ 1. milenyumda İtalyan Yarımadası'nda konuşulmuş olan bir Hint-Avrupa dil ailesi koludur. Eski dillerinin en önemlisi, milattan önce diğer İtalik halkları fetheden Antik Roma'nın resmi dili olan Latinceydi. Diğer İtalik diller; MS ilk yüzyıllarda, konuşanları Roma İmparatorluğu'nda asimile olduğundan ve Latinceye kaydıklarından dolayı yok oldu. MS 3. ve 8. yy. arasında Halk Latincesi, günümüzde ana dil olarak konuşulan tek İtalik dil grubu olan Latin (Romen) dillerine ayrıldı, ayrıca Edebi Latince de hayatta kaldı. Latincenin yanında bilinen diğer antik İtalik dilleri; Faliskçe, Umbriyaca ve Oskanca ve Güney Pikencedir. Yarımadada konuşulmuş ve sınıflandırması tartışmalı olan diğer İtalik diller Venetçe ve Sikulcadır. Uzun zaman önce yok olmuş bu diller, yalnızca arkeolojik bulgulardaki birkaç yazıttan bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni hipotezi</span>

Ermeni hipotezi, Proto-Hint-Avrupa halkının anavatanın "Anadolu'nun doğusu, Kuzey Mezopotamya ve Kafkaslar'ın güney kısımlarında" yer aldığını ve Proto-Hint-Avrupa dilinin (PHA) MÖ 5.-4. milenyum civarında bu bölgelerde konuşulduğunu öne süren bir hipotezdir. Varsayım, Gürcü Tamaz V. Gamkrelidze ile Rus dilbilimci Vyaçeslav İvanov tarafından 1985 yılında öne sürülmüştür. Terimde geçen "Ermeni" ismi, bir toponim olan Ermeni Yaylaları'na atıfta bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Makedonlar</span> Güney Slav etnik grubu

Makedonlar, Balkan Yarımadası'nda çoğunlukla Kuzey Makedonya Cumhuriyeti'nde yaşayan bir Güney Slav etnik grubudur. Güney Slav dili olan Makedoncayı konuşurlar. Makedon etnik unsurunun yaklaşık üçte ikisi Kuzey Makedonya Cumhuriyeti'nde yaşar. Ancak diğer ülkelerde bir dizi topluluklar da vardır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Makedonya tarihi</span>

Kuzey Makedonya'nın hükmettiği topraklar önceleri Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin en güney kısımlarıydı. Günümüzdeki sınırları II. Dünya Savaşı'ndan sonra çizildi.

<span class="mw-page-title-main">İliryalılar</span>

İliryalılar veya İlirler antik dönemde Balkanlar’ın batısının bir kısmı ve İtalya Yarımadası’nın güneydoğu kıyılarında (Messapia) yaşamış olan boy gruplarıdır. İlliryalıların bölgesi eski Grek ve Roma kayıtlarında İlirya olarak verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Anadolu dilleri</span>

Anadolu dilleri, Hint-Avrupa dil ailesine ait soyu tükenmiş bir dil grubudur. Terim bazen Anadolu'da konuşulmuş ancak bu gruba ait olmayan tarihî dillere atıfta bulunmak için de kullanılabilir. Anadolu dilleri, M.Ö. 2. ve 1. binyıllarda, Asur ticaret kolonileri ile Roma İmparatorluğu'nun 2.-3. yüzyıl arasındaki döneme tarihlenebilir. M.S. 4.-5. yüzyıllar, Anadolu dillerinin son evresi olarak kabul edilir. Tüm Anadolu dilleri, bir proto dil olan ve yazılı örneği bulunmayan farazî Proto Anadolu dilinden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kurgan hipotezi</span>

Kurgan hipotezi (teorisi) erken Hint-Avrupa kökenlerinin, Karadeniz-Hazar stepleri'nde bulunan arkeolojik "Kurgan kültürüne" dayandığını öne süren teorilerden biridir. Kurgan Türkçe "korugan" sözcüğünden türetilmiş höyük mezar anlamına gelen bir terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Tarih öncesi Balkanlar</span>

Tarih öncesi dönemde Balkanlar 44.000 yıl önce ilk kez Üst Paleolitik dönemde Homo sapiens’lerin bölgede ortaya çıkmasıyla başlar. Tarihöncesi dönemin sonu ise ilk kez yazılı metinlerin Antik Yunan’da ortaya çıktığı MÖ 8. yüzyıl olduğu kabul edilir. Bölgedeki prehistorik süreç Üst Paleolitik, Holosen, Orta Taş Çağı, Neolitik Devrim, Proto Hint-Avrupalılar, Tarihöncesi periyotları olarak adlandırılan alt dönemlerden oluşur ancak bu dönemler arasındaki geçiş görecelidir. Örneğin bazı yorumlara göre prehistorik dönem Bronz Çağı Antik Yunan dönemindeki Girit Uygarlığı, Miken Uygarlığı, Trak Uygarlığı, Limni Uygarlığı ve Veneti Uygarlığı’nı kapsarken, bazılarına göre kapsamamaktadır. Başka bir yoruma göre Balkan bölgesinde Tarihöncesi dönemin en son aşaması olan Tarihöncesi dönem Homeros ile başlamıştır. Her halükarda Prehistorik dönem 5. yüzyılda Herodot’tan önce sona erdiği kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Skordiskler</span>

Skordiskler Günümüz Sırbistan'ında Sava, Drava ve Tuna'nın buluştuğu yerde Demir Çağı'nda kurulmuş Gallik bir kabile. Altın çağlarında uygarlıkları bugünkü Sırbistan, Avusturya, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Macaristan, Slovakya ve Slovenya sınırlarına kadar erişmiştir.

Med dili veya Medce, Medler tarafından konuşulmuş bir dildir. Ölü bir dil olan İran dillerinin Kuzeybatı İran dilleri kolu içinde sınıflandırılmıştır. Aynı kol içinde sınıflandırılan diğer diller Kürt dilleri, Goranice, Eski Azerice, Zazaca, Tatça, Mazenderanca, Gilanca ve Beluçça gibi dillerdir. Med dili İskit dilleri, Saka dili, Avestaca ve Eski Farsça ile birlikte Antik dönemde konuşulmuş İran dilleri arasında yer almaktadır.

Trak dili veya Trakça, Antik dönemlerde Güneydoğu Avrupa'da Traklar tarafından kullanılmış olan ve Hint-Avrupa dili grubuna dahil olduğu öne sürülen bir ölü dildir. Avrupa merkezli yayınlarda, Trak dilinin Hint-Avrupa dillerinin satem grubuna ait olduğu veya satem dillerinden kuvvetle etkilenmiş bir centum dili olduğu iddia edilir.

<span class="mw-page-title-main">Anadolu hipotezi</span> Hipotez

,

<span class="mw-page-title-main">Greko-Ermeni</span>

Greko-Ermeni aynı zamanda Heleno-Ermeni) Proto Hint-Avrupa dili (PHA) sonrası, Yunan ve Ermeni' dillerinin varsayımsal ortak atasıdır, durumu İtalo-Kelt veya daha az varsayımsallı Baltık-Slav dilleri ile karşılaştırılabilir, genelde güvenilir bir hipotez olarak kabul edilmekle baraber, üzerinde tam bir fikir birliği yoktur, varsayımsal Greko-Ermeni'nin en erken evresi, Geç Proto Hint-Avrupa ve "Greko-Ermeni-Aryan" dan belki biraz geç, fakat çok da farklı olmayacak şekilde MÖ 3. binyıla tarihlendirilir.

<span class="mw-page-title-main">İlirce</span>

İllirya veya İlir dili, Batı Balkanlar'da konuşulmuş bir Hint-Avrupa dili grubuydu. Dilin, tarihi İlirya bölgesinde yaşamış ve İliryalılar olarak tanımlanan Ardiaei, Delmatae, Pannonii, Autariates ve Taulantii boyları tarafından konuşulduğuna inanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ana Ermenice</span>

Ana Ermenice, Ön-Ermenice veya Proto-Ermenice) Ermenice: նախահայերեն

<span class="mw-page-title-main">Trakya dini</span>

Trakya dini Trakyalılar için geleneksel dini uygulamaları içerir. Mitolojileri ve ritüelleri hakkında çok az şey bilinmektedir, ancak bazı tanrıları heykellerde tasvir edilmiş veya Yunan kaynaklarında tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Makedon diline dair siyasî görüşler</span>

Bulgaristan'da Makedoncanın bir dil olarak ayırt edici özelliklere sahip olup olmadığına dair tartışmalar sürmeye devam etmektedir. Yunanistan'da da bu dilin adı hakkında tartışmalar yer almışsa da Prespa Anlaşması'nın imzalanmasıyla Yunanistan, Kuzey Makedonya devletinin resmî diline atfen "Makedon dili" adlandırmasını kabul etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Venetçe</span>

Venetçe veya Venetik dili; antik dönemde Este kültürüyle ilişkilendirilen Venetler tarafından Kuzeydoğu İtalya'da ve modern Slovenya'nın bir bölümünde - Po Deltası ve Alplerin güney ucu arasında kalan bölgede - konuşulmuş soyu tükenmiş bir Hint-Avrupa dilidir ve genellikle İtalik dillerle sınıflandırılır.