Pacs

Aynı resmin kontrast değerleri değiştirilmiş hali. Keskinleştirme ve ölçme etiketleri sistem tarafından eklenmiştir

Görüntü Arşivleme ve İletişim Sistemleri (PACS- Picture Archiving Communication Systems) görüntülerin saklanması, geri çağrılması, dağıtımı ve sunumu için kullanılan yazılım ya da ağlara verilen isimdir. Medikal görüntüler PACS sistemlerinden bağımsız bir formatta saklanır. Medikal görüntülerin saklanması için en çok kullanılan format DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine) formatıdır.

Resim Tipleri

Birçok PACS yazılımı, ultrasonografi, manyetik rezonans (MR), positron emission tomography (PET), bilgisayarlı tomografi (CT), endoskopi, mammografi vb. farklı medikal cihazlardan gelen resimleri yönetebilir.

Kullanım Alanları

PACS sistemlerinin iki temel kullanım alanı vardır:

Baskıyı ortadan kaldırmak: PACS sistemleri, film arşivleri gibi kâğıt tabanlı medikal görüntüleri ortadan kaldırmaktadır. Dijital yedekleme birimlerinin ucuzlamasıyla, PACS hem maliyet açısından hem de saklama alanı açısından film arşivlerinden daha avantajlı hale gelmiştir. Aynı sağlık merkezinde çekilen görüntülere anında erişim sağlanabiliyor olması PACS'ın film arşivlerine olan bir diğer üstünlüğüdür.
Uzaktan erişim: PACS, geleneksel yöntemlerle mümkün olmayacak sağlık merkezi dışından görüntülere erişebilmeyi ve raporlayabilmeyi mümkün hale getirmiştir. teleradyoloji sistemleri sayesinde farklı lokasyonlarda bulunan pratisyenler aynı görüntülere ve aynı bilgilere aynı anda ulaşabilmektedirler.

Günümüzde GE Healthcare, FUJIFILM ve Siemens DentaPacs gibi hemen hemen tüm büyük medikal görüntü cihazı üreticilerinin, bazı medikal IT şirketlerinin ve bazı başka bağımsız yazılım firmalarının PACS yazılımları bulunmaktadır.

PACS sistemlerinin karşılaştığı zorluklardan biri DICOM görüntü formatının işlenmesidir. DICOM formatının karmaşıklığı sebebiyle bazı PACS sağlayıcıların sistemleri arasında farklılıklar oluşmuştur. Bu da DICOM tabanlı uygulama geliştirme işini zorlu bir iş haline getirmiştir.

Mimari

Tipik olarak bir PACS ağı LAN ya da WAN üzerinden bir ana sunucuya bağlanan ve bu ana sunucuya görüntü sağlayan ya da görüntülerini kullanan istemcilerden oluşur.

Her geçen gün daha fazla PACS sistemi iletişim için İnternet ortamını kullanmakta ve web tabanlı arayüzleri tercih etmektedirler. Veri iletişiminde güvenliğin sağlanması için VPN (Virtual Private Network) ve SSL (Secure Sockets Layer) teknolojileri kullanılmaktadır. Bazı uygulamalar JavaScript ya da Java üzerinde çalışmaktadırlar.

Birçok farklı tanımlama olmasına rağmen, birçok otorite bir PACS sisteminin tamamen web tabanlı olduğunun söylenebilmesi için, her bir görüntünün kendi URL'sinin olması gerektiği konusunda hemfikirdir.

İstemci iş istasyonları filmlerin taranarak sisteme aktarılabilmesi, görüntülerin yazdırılabilmesi ve dijital resimlerin interaktif olarak görüntülenebilmesi için iş istasyonuna direkt bağlı arabirimlere sahip olabilirler. PACS iş istasyonları temelde resimlerin manipüle edilmesini (kesme-biçme, yön belirleme, yakınlaşma-uzaklaşma, parlaklık ve kontrast ayarlama vb) sağlayan sistemlerdir.

Modern radyoloji ekipmanları ve modaliteler, hasta görüntülerini PACS sistemlerine direkt olarak dijital formda iletebilmektedirler. Geriye uyumluluk açısından, birçok hastanenin görüntüleme ve radyoloji departmanları bir film sayısallaştırıcı da bulundurmaktadırlar.

Entegrasyon

Tam bir PACS, görüntülere ve görüntülerle ilişkili verilere tek bir noktadan erişim sağlayabilir olmalıdır (örneğin birden çok modaliteyi destekleyebilmelidir). Aynı zamanda, mevcut hastane bilgi sistemleri ile de entegre edilebilmelidir. Hastane Bilgi Sistemleri HIS kısaltmasıyla, Radyoloji Bilgi Sistemleri RIS kısaltmasıyla anılmaktadırlar.

Birden çok sistemle arayüz oluşturmak daha kararlı ve tutarlı verilerin oluşturulmasına da yardımcı olur:

Hasta ID ya da tetkik bilgilerinin hatalı girilmesi riski azalır - DICOM çalışma listesi (worklist) özelliğini destekleyen modaliteler ilgili hasta bilgilerini (hasta ismi, hasta numarası, protokol numarası) hastane bilgi sisteminden çekebilir ve böylece verilerin ikinci kez modaliteye girilmesi ihtiyacını ortadan kaldırarak hata yapılması riskini azaltabilir. Görüntüleme işlemi tamamlandığında, PACS sistemi elde ettiği görüntü bilgileri ile RIS sistemine kayıtlı bilgileri karşılaştırabilir ve bir uyumsuzluk olması durumunda kullanıcıyı uyarabilir.
PACS sistemine kaydedilen veriler, HIS ortamından alınabilecek tekil belirleyiciler (TC Kimlik No gibi) ile etiketlenebilir. Bu şekilde farklı hastanelerin bilgi sistemlerinin dahi sorunsuz bir şekilde entegre edilmeleri mümkün olabilir.

Bir arayüz aynı zamanda iş akışlarının da iyileşmesini sağlayabilir:

- Bir tetkiğin bir radyolog tarafından raporlanması tamamlandığında, PACS sisteminde bu tetkik okundu olarak işaretlenebilir. Bu özellik sayesinde aynı tetkiğin birden fazla okunarak vakit kaybı yaşanması önlenmiş olunur. Rapor görüntüler ve tetkik ile ilişkilendirilerek saklanabilir.

Entegrasyon konusunun genişliği sebebiyle bazı tedarikçiler tümüyle entegre RIS/PACS sistemleri geliştirmişlerdir. Bu sistemler bazı gelişmiş özellikleri de sunabilmektedir:

Raporların dikte edilmesi PACS sistemine dahil edilebilir. Kaydedilen sesli raporlar, raportörün iş istasyonuna otomatik olarak gönderilebilir ve aynı anda klinik doktorların erişimine de sağlanabilir. Bu şekilde acil ihtiyaç duyulan sonuçların raporlarının yazılması beklenmemiş ve yazım esnasında oluşabilecek hataların riski minimize edilmiş olur.
Kalite kontrol ve denetim süreçleri için tek bir araç kullanılmış olur. Geri çevrilen görüntüler işaretlenebilir ve daha sonra analiz edilerek sorunun kaynağı araştırılabilir. İş yükü aynı şekilde bu sistem üzerinden takip edilebilir.

DICOM Görüntüleyiciler

Piyasada ücretli ve ücretsiz bazı DICOM görüntüleyiciler bulunmaktadır. Bunların arasında Centricity RA 600, DICOM Works, Osirix, SureVistaVision, UniPACS, Syngo Imaging, VRRender, ImageJ MicroDicom ve DentaPacs gibi yazılımlar yer almaktadir. Bu yazılımlar herhangi bir PACS sistemi ile direkt olarak bağlantı kurarak görüntülerin incelenebilmesini sağlarlar.

Tarihçe

PACS'ın çalışma prensipleri ilk olarak 1982 yılındaki radyologlar toplantısında tartışılmıştır. PACS teriminin gelişmesinde birçok kişinin etkisi bulunmaktadır. Kardiovasküler radyolog olan Dr Andre Duerinck 1983 yılındaki bir konuşmasında bu terimin ilk defa 1981 yılında kullanılmaya başlandığını belirtmiştir.^[1] Dr Samuel Dwyer, though, credits Dr Judith M. Prewitt for introducing the term.^[2]

Bir medikal fizyolog olan ve Londra'da 90'lı yılların başında yaşayan Dr Harold Glass, İngiliz hükûmeti tarafından finanse edilen ve yıllar süren bir projeyle Londrea'daki Hammersmith Hastanesi'ni Birleşik Krallık'taki ilk filmsiz hastane haline getirmiştir.^[3] Dr Glass projenin hayata geçmesinden birkaç ay sonra ölmüştür. Dr Glass'ın ismi PACS'ın en önemli öncüleri arasında yer almaktadır.

Kaynakça

^ Duerinckx AJ, Pisa EJ. Filmless Picture Archiving and Communication System (PACS) in Diagnostic Radiology. Proc SPIE 1982;318;9-18. Reprinted in IEEE Computer Society Proceedings of PACS'82, order No 388.
^ Samuel J. Dwyer III. A personalized view of the history of PACS in the USA. In: Proceedings of the SPIE, "Medical Imaging 2000: PACS Design and Evaluation: Engineering and Clinical Issues", edited by G. James Blaine and Eliot L. Siegel. 2000;3980:2-9.
^ Bryan S, Weatherburn GC, Watkins JR, Buxton MJ (1999). "The benefits of hospital-wide picture archiving and communication systems: a survey of clinical users of radiology services". Br J Radiol. 72 (857). ss. 469-78. PMID 10505012.