İçeriğe atla

P. Minas Bijişkyan

P. Minas Bijişkyan
Doğum15 Ekim 1777
Trabzon, Osmanlı imparatorluğu
Ölüm26 Kasım 1851
Venedik, Avusturya İmparatorluğu
MeslekYazar, etnograf, gezgin, müzikolog ve pedagog
MilliyetOsmanlı Ermenisi
Önemli eserPontos Tarihi; Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası

Minas Bijişkyan veya tam adıyla Per Minas Bijişkyan (Ermenice: Մինաս Բժշկյան; 15 Ekim 1777;[1] Trabzon, Osmanlı İmparatorluğu - 26 Kasım 1851; Venedik, Avusturya İmparatorluğu), Karadeniz'in tamamını dolaşarak yazdığı Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası adlı eseriyle tanınan Osmanlı Ermenisi Katolik yazar, etnograf, gezgin, rahip, müzikolog ve pedagog.[2][3]

Hayatı

Bijişkyan 1777'de Trabzon'da doğdu. 27 yaşında rahip olarak Mekhitarist Kongregasionu'na katıldı. 10 yıl sonra tiyatro eğitimi vermek için İstanbul'a gitti. 1815'te çeşitli bilim ve sanat dallarından bahsettiği, çocuklar için hazırladığı Djemaran giteleeats adlı okul kitabını yazdı. 1817 ve 1819 yılları arasında vikerlik vazifesiyle Karadeniz kıyılarını dolaştı. Gezileri sırasında öğrendiği bilgilerle Pontos Tarihi ve Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası eserlerini yazdı. Eserlerinde Pontos bölgesinde kurulmuş devletlerin tarihini, Karadeniz coğrafyasını, yerleşim merkezlerini ve kiliselerin tarihinden bahsetti. Ayrıca bölgeyi gezmiş diğer tarihçilerin yazdıklarını da not olarak eserlerine ekledi. 1830'da Polonya'ya giden Bijişkyan, 1062 ve 1239'da Ani kentinden Polonya'ya giden Ermeniler hakkında bilgi topladı. Aynı yıl Polonya'daki Ermenilerin düşüşünü anlattığı Polonya'ya Yolculuk adlı eserini yazdı. Aynı dönemde yaşamış müzikolog H. Limonjyan'ın tavsiyeleriyle Ermeni müziğine katkı bulundu. Bijişkyan, öldüğü tarihe kadar Venedik Mekhitarist manastırında öğretim, dil, tarih ve coğrafya üzerine eserler verdi.[4] Bijişkyan'ın eserleri Hrand Andreasyan tarafından çevrilmiştir.[5]

Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası

Bijişkyan'ın 1817 ve 1819 arasındaki Karadeniz gezisini derlediği kitap 7 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm Anadolu Feneri ve İnebolu arasını,[6] ikinci bölüm Sinop ve Maçka arasını,[7][8][9][10] üçüncü bölüm Trabzon ve Batum arasını[11][12][13] ,[14] dördüncü bölüm Batum'dan Kırım'a kadar olan bölgeyi, beşinci bölümü Kırım'ı, altıncı bölüm Kırım ile Bulgaristan arasını ve son bölüm Bulgaristan'dan Rumeli Feneri'ne kadar olan bölgeyi anlatmaktadır.

Eserleri

  • Djemaran giteleeats (1815)
  • Çocuklar İçin Beceriler (1818)
  • Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası 1817-1819 (1969'da Andreasyan tarafından yayımlandı)
  • Pontos Tarihi - Tarihin Horona Durduğu Yer Karadeniz (1819)
  • Rusça-Ermenice Dil Bilgisi Kitabı (1828)
  • Polonya'ya Yolculuk (1830)
  • Kutsal Tarih (1838)
  • Ermenice yazılmış Rusça Dil Bilgisi kitabı (1840)
  • Arapça, Farsça, Osmanlıca ve Tatarca Dil Bilgisi kitabı (1844)
  • Biyografik sözlük (1850)

Kaynakça

  1. ^ Dabağyan, Levon P. (2007). Emperyalistler kıskacında Ermeni tehciri: Türk Ermenileri. IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 689. ISBN 9752551270. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  2. ^ Trabzon: kültür-sanat yıllığı. Trabzonlular Kültür ve Yardımlaşma Derneği. 1988. s. 200. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  3. ^ İnalcık, Kafadar, Halil, Cemal (1993). Süleymân the Second and His Time. Isis Press. s. 29. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  4. ^ Fahri Çetin Derin (1974). "P. Minas Bıjışkyan (Trabzonlu), Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası 1811- 1819, Tercüme ve Notlar : Hrand D. Andreasyan, İstanbul 1969". Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  5. ^ Lowry, Heath W. (1981). Trabzon şehrinin İslâmlaşma ve Türkleşmesi, 1461-1583: Trabzon örneğinde Osmanlı tahrir defterinin şehirleşme demografik tarihi için kaynak olarak kullanılması. Boğazici Üniversitesi Yayınları. s. 28. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  6. ^ Düring, Glatz, Bleda S., Claudia (2016). Kinetic Landscapes: The Cide Archaeological Project: Surveying the Turkish Western Black Sea Region. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN 3110437325. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  7. ^ Deniz, İsmail (2012). Amazon Sinop: Bir Sinop Monografisi. İsmail Deniz Kırım. s. 265. ISBN 6056744612. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  8. ^ İltar, Gazanfer (2009). Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu. Giresun Belediyesi. s. 48. ISBN 9759472368. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  9. ^ Orta Karadeniz kültürü. Siyasal Kitabevi. 2005. s. 41. ISBN 9759116022. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  10. ^ Sümer, Faruk (1992). Tirebolu tarihi. Tirebolu Kültür ve Yardımlaşma Derneği. s. 124. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  11. ^ Aça, Mustafa (2020). Denizin çocukları: Giresun ve Trabzon yöresi balıkçılarının meslek folkloru. Hiperlink eğit.ilet.yay.san.tic.ve ltd.sti. ISBN 6052817879. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  12. ^ Bilgin, Mehmet (1990). Sürmene. Sürmene Belediyesi Kültür Yayınları. s. 516. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  13. ^ Keleş, Ruşen (1996). Trabzon İli kıyı yönetimi. Trabzon Vakfı. s. 165. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  14. ^ Çulpan, Cevdet (1975). Türk taş köprüleri: Ortaçaǧdan Osmanli Devri sonuna kadar. Türk Tarih Kurumu. s. 207. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Karadeniz</span> Avrupa ve Asya arasında yer alan bir iç deniz

Karadeniz, güneydoğu Avrupa ile Anadolu yarımadası arasında yer alan, kuzeyinde Ukrayna, kuzeydoğusunda Rusya, doğusunda Gürcistan; güneyinde Türkiye, batısında Romanya ve Bulgaristanla çevrili, Atlas Okyanusu'na Akdeniz, Ege Denizi ve Marmara Denizi aracılığıyla bağlanan bir iç denizdir. İstanbul Boğazı vasıtasıyla Marmara, Kerç Boğazı vasıtasıyla ise Azak Denizi'ne bağlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Karadeniz Bölgesi</span> Türkiyenin Karadeniz kıyısındaki coğrafi bölgesi

Karadeniz Bölgesi, ismini Karadeniz'den alan, Sakarya Ovası'nın doğusundan Gürcistan sınırına kadar uzanan Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Gürcistan, Doğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Marmara Bölgesi ve adını aldığı deniz ile komşudur. Türkiye'deki bölgeler arasında büyüklük bakımından üçüncü sırada yer almaktadır, ayrıca doğu batı genişliği ve yerel saat farkı en fazla olan bölgedir. Karadeniz Bölgesi'nin en büyük ve gelişmiş şehirleri sırasıyla 1.371.274 nüfusuyla Samsun, ardından Trabzon ve Ordu'dur.

<span class="mw-page-title-main">Zilkale</span> Orta çağda inşa edilmiş bir kale

Zilkale ya da asıl adıyla Zirkale, Rize'nin Çamlıhemşin ilçesi sınırlarında, Fırtına Deresi Vadisi’nde yer alan, ilk inşa tarihi kesin olarak bilinmeyen bir kaledir.

<span class="mw-page-title-main">Trabzon İmparatorluğu</span> Orta Çağda Karadenizde kurulmuş Bizans Yunan devleti

Trabzon İmparatorluğu ya da Tzaniti (Lazistan) Krallığı, Orta Çağ'da Doğu Karadeniz'de kurulmuş yerel krallık. Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Bizans İmparatorluğu'nun yıkılmasından kısa bir süre önce bağımsızlığını ilan etmiş ve 257 yıl boyunca "Roma İmparatoru" olarak Karadeniz kıyılarına hükmetmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Sürmene</span> Trabzonun ilçesi

Sürmene, Trabzon'un bir ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Pontus</span> Karadenizin güney kıyısında, günümüz Türkiyesinin Doğu Karadeniz Bölgesinde yer alan bir bölge

Pontus Karadeniz'in güney kıyısında, günümüz Türkiye'sinin Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yer alan bir bölgedir. Bu ad bölgenin kıyıları ve iç kesimlerinde yer alan dağlar için, Arkaik Dönem itibarıyla burayı kolonileştiren Grekler tarafından Karadeniz'in Grekçe ismi olan: Πόντος Εὔξεινος, Pontos Eukseinos 'dan türetilerek verilmiştir. Daha sonra Eshilos'un Persler eseri ve Herodot'un Herodot Tarihi eseri dönemlerinde sadeleşerek Pontos adı kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hemşinliler</span> etnik grup

Hemşinliler, yoğun yaşadıkları yerler Türkiye'nin Rize, Erzurum'un Tortum, İspir, Artvin'in Hopa ve Kemalpaşa ilçeleri, Trabzon'un Araklı ve Sürmene ilçelerinde olan, nüfusu yaklaşık iki yüz bin kişiden oluşan ve Hemşince veya Türkçe ana dilli etnik gruptur. Hemşinli tanımı Hemşin'de yaşayanları değil kendine ait ortak bir kültürü, dili olan topluluğu ifade etmektedir. Hemşinlilerin önemli bir kısmı bugün Türkiye'nin büyük şehirlerine ve Rusya, Gürcistan, Özbekistan gibi başka ülkelere dağılmış durumdadır. Bunun siyasi, ekonomik ve dini pek çok nedeni bulunmaktadır. Hemşinlilerin çoğunluğunun mensup olduğu din İslam'dır.

<span class="mw-page-title-main">Tatarlar</span> Doğu Asyadan köken alan etnik grup

Tatarlar veya Tatar Türkleri, "Tatar" ismini taşıyan farklı Türki etnik gruplar için kullanılan bir şemsiye terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Anadolu Dağları</span>

Kuzey Anadolu Dağları ya da Pontus Alpleri, Anadolu'nun kuzeyini kıyıya paralel, birkaç sıra halinde kuşatan sıradağlarıdır. Orojenez sonucu oluşan bu kıvrım dağları batıdan doğuya şöyle sıralanır: Köroğlu Dağları, Ilgaz Dağları, Küre Dağları, Canik Dağları, Köse Dağları, Giresun Dağları, Doğu Karadeniz Dağları, Mescit Dağı, Yalnızçam Dağları, Tecer, Mercan, Allahuekber Dağları. Erzurum-Kars yaylasında Palandöken Dağları ile Doğu Anadolu Dağları birleşir.

<span class="mw-page-title-main">Yaylaköy, Çamlıhemşin</span>

Yaylaköy, Rize ilinin Çamlıhemşin ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Sinop Baskını</span> Kırım Savaşının önemli çarpışmalarından biri olan baskın

Sinop Baskını, Kırım Savaşı'nın önemli çarpışmalarından biri olan baskın. Bu baskında Rus Karadeniz donanması, Sinop'ta Osmanlı donanmasına ağır bir darbe indirdi. Dünya deniz savaşları tarihinde yelkenli ahşap gemilerin rol aldığı son çarpışma ve gülle yerine patlayıcı mermilerin (humbara) kullanıldığı ilk çarpışma olarak Sinop Baskını'nın özel bir yeri vardır.

<span class="mw-page-title-main">Pervâneoğulları Beyliği</span> Karadeniz kıyılarında 1277 yılında kurulmuş II. Dönem Anadolu Türk Beyliği

Pervâneoğulları Beyliği, Sinop ve Karadeniz kıyılarında 1277 yılında kurulmuş II. Dönem Anadolu Beyliği'dir. Kurucusu Muînüddin Süleyman'ın oğlu Muînüddin Mehmed'dir.

<span class="mw-page-title-main">Suğdak Seferi</span>

Suğdak Seferi, Anadolu Selçuklu kuvvetlerince Karadeniz'in kuzey kıyılarına düzenlenen deniz ve kara harekâtıdır (1224-1227). Moğollar’ın Kıpçak ülkesini istila etmeleri üzerine (1223) Karadeniz Ticaret Yolunun güvenliği sarsıldı. Öte yandan, Trabzon Rum İmparatorluğu egemenliğindeki Suğdak’ın Rum yöneticileri de güneyden gelen tüccarların saldırıya uğramalarına göz yumduklarında, Anadolu ile Kırım arasında ticaret etkinlikleri büyük ölçüde kesintiye uğradı.

<span class="mw-page-title-main">Trabzon</span> Trabzon ilinin merkezi olan şehir

Trabzon, Trabzon ilinin merkezi olan şehridir. Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü'nde yer alan ilin Karadeniz'e kıyısı bulunur. Günümüzde Karadeniz Bölgesi'nin Samsun'dan sonra ikinci büyük kentidir. 12 Kasım 2012 tarihinde kabul edilen büyükşehir yasa tasarısı ile büyükşehir belediyesi olmuş ve merkez ilçe kaldırılarak Ortahisar ilçesi kurulmuştur. Trabzon iki il ile birlikte de "şehzadeler şehri" olarak anılır. Evliya Çelebi Trabzon için şöyle demiş: "Bu şehre küçük İstanbul denilse yeridir. İrem bağları gibi süslü bir şehirdir burası.'' Fatih Sultan Mehmed ise Trabzon'u kuşattığı vakit şöyle söylemiştir: ''Trabzon fethedilmeden İstanbul fethedilmiş sayılmaz.''

<span class="mw-page-title-main">Pontus Rumları</span> Geleneksel olarak Pontus bölgesinde, Karadeniz kıyılarında ve Kuzeydoğu Anadolunun Pontus dağlarında yaşayan etnik Yunan grubu

Pontus Rumları veya Karadeniz Rumları, geleneksel olarak Pontus bölgesinde, Karadeniz'in kıyısında Pontus Alpleri'nde yaşayan etnik Rum grubudur. Daha sonraları 1461'de Osmanlı İmparatorluğu'nun Trabzon İmparatorluğu'nu fethetmesi ve 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonucu pek çok Pontuslu Rum Güney Kafkasya'daki Gürcistan'a ve Rus İmparatorluğu'nun Kars Oblastı'na göç etti. Güney Rusya, Ukrayna ve Kırım'dakiler Kuzey Pontus Rumu olarak adlandırılır. Gürcistan, kuzeydoğu Anadolu ve eski Rus bölgesi Güney Kafkasya'dakiler, çağdaş Yunan akademik çevrelerinde sıklıkla Doğu Pontus Rumu ya da Kafkasyalı Rumlar olarak anılır, ama aynı zamanda bu tabirler Rum asıllı olup Türkçe konuşan Urumları da içerir. Pontus Rumları, Çağdaş Yunancadan farklı bir evrim geçirmiş Pontus Rumcasını konuşurlar. Pontus Rumları, Pontus, Gürcistan ve Doğu Anadolu bölgelerinde en az MÖ 700'den 1922'ye kadar sürekli bir mevcudiyete sahiptiler. 1915'ten 1922'ye kadar Pontus Rumlarının bir kısmı Rum Kırımı'nda öldürülmüşlerdir, geri kalanların da büyük bir kısmı ise 1923'te, Yunanistan ile Türkiye arasında Lozan Antlaşması tarafından tanımlanan nüfus değişimi kapsamında Türkiye'den Yunanistan'a gönderilmişlerdir. Daha sonra Pontus Rumları, Yunanistan'da Nea Trapezounda gibi kasabalar kurmuşlardır. Günümüzde Trabzon'un doğusunda Pontus Rumcasını konuşmaya devam eden Müslüman Rumlar bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kız Kalesi (Rize)</span>

Kız Kalesi veya Kız Kulesi, Rize'nin Pazar ilçesinde bulunan tarihî bir kaledir. Pazar ilçe merkezinin batısında yer alan küçük bir yarımada üzerine inşa edilmiştir. Kara ile bağlantısı kesilmiş olan kale, kayalık bir zemin üzerinde bulunmaktadır. Bazı kaynaklara göre 13-14, bazı kaynaklara göre ise 8. yüzyılda inşa edilmiştir. Dış kenar uzunlukları 9,66 metre ve 9,07 metre uzunluğundadır. Yapının en çok hasar görmüş kısmı, Pazar'a bakan güney kısmıdır. Bu da kalenin birtakım saldırılara maruz kaldığını iddia eden rivayetleri desteklemektedir.

Baltacı Deresi, Baltacı Çayı veya Yeniköy Deresi, Trabzon'un Hayrat ilçesinde doğan, Trabzon'un Of ilçesinden geçerek Karadenize akan bir nehirdir. Nehirde bulunan 3 hidroelektrik santral toplamda 44 MW'lik enerji üretmektedir. Nehir, I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı ve Rusların kaşılaştığı yerlerden biriydi. 7 Mart ve 28 Mart 1916 tarihleri arasında, nehrin batısına çekilmiş Osmanlı birlikleri, Rus birliklerine karşı savaşmış, ancak 28 Mart 1916 tarihinde Rus İmparatorluğu Of'u ele geçirmiştir. Nehrin adı, buraya yerleştirilen Baltacı bölüklerinden gelmektedir. Nehrin havza alanı 200 km²'dir. Derenin yıllık ortalama debisi 352 hm³'tür.

<span class="mw-page-title-main">Balıklı, Sürmene</span> Sürmenenin mahallesi

Balıklı, Trabzon ilinin Sürmene ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">II. Solomon</span>

II. Solomon Bagrationi Hanedanı'ndan, 1789'dan 1790'a ve 1792'den 1810'da Çarlık Rusya hükûmeti tarafından tahttan indirilene kadar İmereti'nin son kralıdır.

<span class="mw-page-title-main">Adacami</span>

Adacami, Rize ilinin Güneysu ilçesine bağlı bir mahalledir.