Pécs
| Pécs Pécs | |
|---|---|
 | |
 Bayrak  Arma | |
Takma ad: Peç | |
 Pécs'in Macaristan'daki konumu | |
| Ülke | Macaristan |
| İl | Baranya |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Dr. Páva Zsolt[1] |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 162.77 km² |
| Nüfus (2012) | |
| • Toplam | 156.801[2] |
| • Yoğunluk | 963.32/km² |
| Zaman dilimi | UTC+01.00 (OAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+02.00 (OAYS) |
Resmî site www.pecs.hu | |
 | |
| Konum |  Macaristan |
| Kriter | Kültürel: iii, iv |
| Referans | 853 |
| Tescil | 2000 (24. oturum) |
| Bölge | Avrupa ve Kuzey Amerika |
Pécs veya Peç (Macarca: Pécs [[ˈpeːʧ]], Osmanlı Türkçesi: پچوى Peçuy),[3] Macaristan'ın güneyinde, Mecsek dağlarının güneybatı yamacında, Hırvatistan sınırına yakın bir şehirdir. Baranya ilinin merkezi ve Macaristan'ın beşinci büyük şehridir. Yaklaşık iki bin yıllık tarihi boyunca çeşitli yönetim ve kültürlerden zamanımıza kalan zengin eserleri ve çok renkli kültürüyle tanınmış, erken Hristiyan dönemi nekropol 2000 Aralığında UNESCO Dünya Mirası listesine alınmış,[4] 2010 yılında kültür başkenti olarak seçilen kentlerden birisi olmuştur.
İsim
Bölgeye Romalıların verdiği ad Sopianæ idi. Orta Çağ'da ilk kez 871'de Quinque Basilicae (“beş katedral“) adıyla anılmıştır. Daha sonraki belgelerde şehir Quinque Ecclesiae (“beş kilise“, Almanca adı olan Fünfkirchen ile aynı) olarak geçer. Pécs adına ilk kez 1235 tarihli bir belgede Pechyut (modern yazımıyla pécsi út, “Pécs yolu” anlamında) olarak rastlanır. Osmanlı Türkleri de Peçuy[3] olarak adlandırmışlardır. Peçuy adı, Balkan coğrafyasındaki ortak varyant olarak Türkçe, Boşnakça, Sırpça ve Hırvatçada tarihten beri kullanılmıştır. Peçuy Boşnakça (ikinci varyant da Pečuh) ve Sırpçada aynen (Печуј Pečuj/Pečuh), Hırvatçada Peçuh (Pečuh) olarak kullanımdadır.
Tarih
3. yüzyılın sonlarında Roma'nın Pannonia Valeria eyaletinin yönetim merkezi olan, kaynaklarda Sopianae kenti şeklinde geçen yerleşme, daha sonraki yıllarda erken Hristiyan merkezi haline geldi. Kavimler Göçü'nden sonra Roma kalıntıları üzerine inşa edilen kent, Büyük Moravya prensleri tarafından kontrol edildi. 1238 yılında Macaristan'daki ilk Dominikan tarikatı manastırının kurulmasıyla kent Orta Çağ boyunca gelişti. Kral Louis I of Hungary (I. Lajos) 1367 yılında Macaristan'ın ilk üniversitesi olan Peç Üniversitesi'ni kurarak kenti bilim ve öğretim odağı haline getirdi.[5]
Türk idaresi (1543-1686)
Kent, Türk kaynaklarında Peçuy adıyla geçmektedir. Kanuni Sultan Süleyman komutasındaki Osmanlı ordusunun 1526'da Mohaç Muharebesi'nde Kral II. Lajos komutasındaki Macar ordusunu büyük bir yenilgiye uğratmasının ardından Peçuy da yakılıp yıkıldıysa da doğrudan Türk idaresi kurulmadı. Avusturya Arşidükü I. Ferdinand’ın taç giyme törenine katılan Peçuy yargıcı Wolfgang (Farkas) Schreiber vergiden muafiyeti içeren Krallık imtiyazını 1528 Eylül'ünde ilân etti ve yakılan şehrin on iki yıl boyunca vergiden muaf olduğunu bildirdi. Şehir halkı kısa süre sonra (1532-1533) Yanoş Zapolya'nın tarafına geçti ve imtiyazlarını daha da pekiştirdi. Kral Yanoş 1533’te Macar ve Türk refakatçileriyle birlikte bir süre burada kaldı. Kralın ölümünün ardından dul kalan eşi Kraliçe Izabella kaleye Simon Athinai’yi gönderdi.
Kanuni Sultan Süleyman komutasındaki Osmanlı ordusu 29 Ağustos 1541'de Budin'i ele geçirince Peçuy’un da teslimini istediyse de, kale komutanı Peçuy’u silâhla savundu. Böylece kale ve şehir yeniden I. Ferdinand’ın tarafına geçti. Ferdinand da kaleye 3.000 kişilik bir Alman-Macar muhafız birliği gönderdi. Kanûnî Sultan Süleyman 950’de (1543) çıktığı Macaristan seferi sırasında bu bölgeye geldiğinde kaledeki muhafızlar, piskopos (Szaniszló Váralljai), din adamları ve bir kısım zengin aileler burayı terketti. Şehirde kalanlar da yakınındaki Şikloş’un (Siklós) kuşatılmasıyla meşgul olan padişahın huzuruna çıkarak ona şehrin anahtarlarını sundu. Padişah, Peçuy’u teslim alma işiyle Mohaç sancak beyi Kasım’ı ve Pojega (Požega) sancak beyi Murad’ı görevlendirdi (17 Rebîülâhir 950 / 20 Temmuz 1543). Böylece şehir Mohaç sancağına bağlandı. Daha sonra da Sekçöy’le (Szekcsõ) birlikte muhtemelen 968 (1561) dolayında müstakil bir sancak haline getirildi ve şehir bu idarî birimin merkezi oldu. Bu tarihte sancağa Budin’de beylerbeyilik yapmış olan Kasım Paşa’nın tayin edildiği dikkati çeker. Mohaç sancağından ayrılmasından sonra Peçuy sancağı 1570’te sekiz, 1579’da altı nahiyeden oluşuyordu. Bir ara Sigetvar’da (Szigetvár) oluşturulan beylerbeyiliğe (1595-1597), Kanije’nin (Nagykanizsa) 1600 yılında fethedilmesinin ardından da burada oluşturulan vilâyete bağlandı.
Osmanlı idaresi şehir hayatında çok büyük değişikliklere yol açtı. Şehrin surları tamir edildi ve yeni surlar yapıldı. Buraya kuvvetli bir askerî garnizon yerleştirildi. Bunların sayısı 950’de (1543) 513, 952’de (1545) 828, 960’ta (1553) 370 (ayrıca 112 kişilik bir martolos birliği), 973’te (1565-66) 321, 976’da (1568-69) 220 (ve yirmi dokuz martolos), 978’de (1570) 237 ve 1028’de (1619) 249 kişiydi. Şehrin askerleri sürekli biçimde azalmasına karşılık müslüman nüfusu arttı. 953 (1546) yılı vergi kayıtlarına göre tamamı hıristiyan 531 hâne ve elli sekiz bekâr toplam 589 erkek nüfusu vardı. Bunlara ayrıca on papaz eklenmişti. 987 (1579) yılı vergi kayıtlarında ise yalnızca 195 kişilik vergi ödeyen aile reisiyle iki dul kadın anılmaktadır.
Hristiyan nüfus 1546’da 4.500-5.000 dolayında tahmin edilmektedir. Bu sayı 1580’de 2.500-3.000 kişiye düştü. Müslüman ise bu sıralarda Hristiyan nüfusunu geçti. 17. yüzyılın ortalarında buraya gelen Evliya Çelebi şehirde bir Hristiyan ve altı Müslüman mahallesi bulunduğunu yazar.[6] Hristiyanlar surla çevrili olan kaleyi ve şehir bölgesiyle dış mahalleleri terkedip Mindenszentek Kilisesi’nin çevresinde yer alan Malomszeg’e taşındılar. Katolikler 1544 yılından başlayarak güçlenen Protestanlarla aynı kiliseyi kullandılar. Şehirde Katoliklerin yanısıra Kalvinciler ve papazları vasıtasıyla dinî tartışmalar yaparak tarikatlarının haklılığını savunan Üniteryenler (teslisi benimsemeyenler) bulunmaktaydı. 17. yüzyılın başlarında Fransisken rahipler de şehre yerleştiler.
1545-1546’daki ilk vergi kayıtlarına göre Malomszeg’de yaşayan Hristiyanların büyük bölümü Molnár (değirmenci) ve Timár (sepici) adını taşımaktadır. Birkaç yıl sonra ise Macarlar’ın elinde bir tek değirmen bile kalmamıştır. Aynı biçimde şehrin çevresinde önemli bir gelir elde edilmesini sağlayan üzüm yetiştiriciliğinden de uzaklaşmışlardır. Onların yerini müslüman ahalinin aldığı anlaşılmaktadır. Şehrin başlıca ekonomik uğraşısı Tettye (Tekye/Tekke) deresinin su gücüne dayanıyordu. Müslüman nüfusun büyük bölümü bir ikinci banliyöde Poturluk’ta yaşıyordu (potur sözcüğü “yeni din değiştirmiş” veya “Türkleşmiş” demektir). Buraya Balkanlar’dan göç eden Boşnaklar yerleşmişti ve beyaz ve kırmızı maroken deri üretiyorlardı.
Macar yağmacıları XVI. yüzyılda sık sık bu şehre de uğradılar (1554, 1563, 1565) ve tahribatta bulundular. Bunu engellemek için pek çok palanka yaptırıldı, Kapos ırmağının bataklık sel bölgesi olan Berkigát bunlardan biridir (1656). Peçuy en büyük yıkıma 1074 (1664) kışında uğradı. Hırvat Banı Miklós Zrínyi’nin Macar, Hırvat ve imparatorluk kuvvetleriyle birlikte, ayrıca General Julius Hohenlohe’nin 10.000 kişilik ordusu (toplam 26.000 kişi) 26 Ocak 1664’te şehri ele geçirdiyse de kaleyi alamadı, ancak şehri yakıp geri çekildi. Peçuy, Budin’in Habsburglar’ın eline geçmesinin (1686) ardından Osmanlı hâkimiyetinden çıktı. Ana kuvvetlerin gelmesinden önce Kapronca Kalesi’nin Hırvat kumandanı János Makár şehre girdiyse de 3000 kişilik ordusu savunmacılarca eylül ayında püskürtüldü. Markgraf Ludwig von Baden gelmeden önce de Türkler şehri ateşe verdiler ve kaleye kapandılar. Habsburg orduları 17 Ekim’de surları dövmeye başladı, üç gün sonra da kale teslim oldu.
Avusturya idaresi (1686-1918)
Viyana, sarayı önce şehri tamamen yıkmayı düşündüyse de daha sonra hala Osmanlıların elinde duran Zigetvar'ın gücünü dengeleyecek bir üs olarak tahkim etmeyi yeğledi. 1688'de Alman göçmenler geldi. Bu dönemde şehir nüfusunun sadece dörtte biri Macar, kalanı Alman ve Güney Slavlarıydı. Habsburg yönetimine karşı ayaklanan II. Francis Rákóczi'nin orduları, kendilerini desteklemeyen şehri 1704'te ele geçirip yağmaladı. 1710'dan sonra nispeten barışçıl bir döneme girildi.
1787'de Kutsal Roma İmparatoru II. Joseph'in yaptırdığı nüfus sayımına göre Peçuy'da 1474 hane ve 1834 aile olarak toplam 8853 kişi yaşamaktaydı; bunların 133'ü din adamı, 117'si soyluydu.
19. yüzyılın ikinci yarısında endüstri canlandı. 1848'de kentte 1739 endüstri işçisi vardı.
Başlıca eserler
Osmanlı-Türk eserleri
Yaklaşık 150 yıllık Osmanlı egemenliği kente pek çok eser kazandırmıştır. Kentteki 17 camiden en meşhuru Széchenyi Meydanı'ndaki Gazi Kasım Paşa Camii'dir. 1585'te inşa edilmiş, Osmanlı yönetimi sonrasında minareleri yıkılmış ve St. Maria adıyla kiliseye dönüştürülmüştür.
Yakovalı Hasan Paşa Camii, bugün Türk-Osmanlı elsanatları müzesidir.
İdris Baba Türbesi: 16. yüzyıla tarihlenen türbe Rókus tepesinde bulunmaktadır. Ayrıca Memi Paşa hamamının kalıntıları günümüze ulaşmış Osmanlı eserlerindendir.[7]
İklim
 Pécs iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 1,6 | 4,8 | 10,3 | 16,0 | 20,9 | 24,0 | 26,3 | 25,9 | 22,3 | 16,6 | 8,8 | 3,4 | |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −1,4 | 1,3 | 5,6 | 10,7 | 15,5 | 18,6 | 20,5 | 20,1 | 16,6 | 11,3 | 5,1 | 0,6 | |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −4 | −1,7 | 1,6 | 6,0 | 10,5 | 13,6 | 15,0 | 14,7 | 11,7 | 7,0 | 2,2 | −1,7 | |
| Ortalama yağış (mm) | 39 | 32 | 38 | 55 | 63 | 84 | 61 | 63 | 47 | 37 | 56 | 44 | |
| Kaynak: Hong Kong Gözlemevi[8] | |||||||||||||
Resimler
Yakovalı Hasan Camii
İdris Baba Türbesi
Gazi Kasım Paşa Camii
Valilik Binası
Peç Üniversitesi
Mecsek dağından şehrin görünümü
Peç panoraması
Dış bağlantılar
- Resmî site
- Peç 2010 Avrupa Kültür Başkentliği
- Pecs10 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2013.
- ^ "MAGYARORSZÁG HELYSÉGNÉVTÁRA, 2012". 15 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2013.
- ^ a b Kaynaklarıyla Osmanlı Coğrafyası Yer Adları Sözlüğü. İstanbul: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 2020. s. 367. ISBN 978-605-68926-4-6.
- ^ "A világörökség része". 24 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2010.
- ^ Osmanlı Macaristan'ında Kentler, Kaleler; Burcu ÖZGÜVEN
- ^ "Seyahatnâme", Evliya Çelebi, c.VI, s.192-202
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2013.
- ^ "Pécs için İklim Bilgileri". Hong Kong Gözlemevi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2012.
Macaristan'ın şehirleri | ||
|---|---|---|
| Şehirler | Bács-Kiskun · Baranya · Békés · Borsod-Abaúj-Zemplén · Csongrád-Csanád · Fejér · Győr-Moson-Sopron · Hajdú-Bihar · Heves · Jász-Nagykun-Szolnok · Komárom-Esztergom · Nógrád · Pest · Somogy · Szabolcs-Szatmár-Bereg · Tolna · Vas · Vesprim · Zala |  |
| Urban şehirler | Bekeş-Çaba · Budapeşte (başkent) · Debrecen · Dunaújváros · Eğre · Érd · Győr · Hódmezővásárhely · Kapoşvar · Keçkemet · Mişkofça · Kanije · Nyíregyháza · Peç · Salgótarján · Sopron · Segedin · Székesfehérvár · Szekszárd · Solnok · Szombathely · Tatabánya · Vesprim · Egersek | |
 | ||
| |
