İçeriğe atla

Ovolit

Joulter's Cay, Bahamalar'daki bir plajdan modern ovolitler
Kireçtaşı yüzeyindeki ovolitler; Güney Utah'ın Karmel Oluşumu (Orta Jura)
Güney Utah'ın Karmel Formasyonu (Orta Jura ) içindeki bir ovolitten kalsitik ovotitlerin ince kesiti

Ovolit veya ovölit (yumurta taşı),[1] eşmerkezli katmanlardan oluşan küresel taneler olan ovoitlerden oluşan tortul bir kayadır .[2] Adı, Eski Yunanca yumurta (ᾠόν) kelimesinden türemiştir. Ovolitler 0.25-2 milimetre çapında ovoitlerden oluşur; 2mm'den büyük ovoitlerden oluşan kayalar pisolit olarak adlandırılır. Ovolit terimi, ovolite veya bireysel ovoitlere atıfta bulunabilir.

Yapısı / Bileşimi

Ovoitler en yaygın olarak kalsiyum karbonattan (kalsit veya aragonit ) oluşur, ancak hematit dahil olmak üzere fosfat, killer, çört, dolomit veya demir minerallerinden oluşabilir. Dolomitik ve çört ovoitleri, büyük olasılıkla, kalkerdeki orijinal dokunun değiştirilmesinin sonucudur. Ovolitik hematit , Alabama, Birmingham yakınlarındaki Red Mountain'da ovolitik kireçtaşı ile birlikte oluşur.

Bazıları iç göllerde oluşsa da, genellikle ılık, aşırı doygun, sığ, yüksek derecede çalkantılı deniz suyu gelgit ortamlarında oluşurlar. Oluşum mekanizması, bir kabuk parçası gibi bir 'tohum' gibi davranan küçük bir tortu parçası ile başlar. Güçlü gelgit akıntıları, aşırı doymuş sudan kimyasal olarak çökeltilmiş kalsit katmanlarını biriktirdikleri deniz tabanındaki "tohumları" yıkar. Ovolitler genellikle kum tepelerine benzeyen büyük akım tabaka yapılarında bulunur. Ovolitlerin boyutu, daha sonraki tortularla kaplanmadan önce suya maruz kaldıkları zamanı yansıtır.

Ovolitler, küçük tane boyutları (0,2 ila 1,22 mm) nedeniyle genellikle ev akvaryumu endüstrisinde kullanılır. Sığ statik yataklar ve 2.5 cm derinliğe kadar olan alt kaplamalar için idealdir. "Ovolitik" kum olarak da bilinen bu kumun şeker büyüklüğündeki yuvarlak taneleri, kaya balıklarının ve diğer kum eleme organizmalarının solungaçlarından kolayca geçer. Bu alışılmadık derecede pürüzsüz kum, ev akvaryumlarında önemli biyofiltreler olan bakterilerin büyümesini destekler. Son derece küçük tane boyutu nedeniyle, ovolitik kum, yüksek bakteri üremesini destekleyen çok fazla yüzey alanına sahiptir.

Oluşum

Bazı örnek niteliğindeki ovolitik kireçtaşı, Jura döneminde İngiltere'de oluştu ve Cotswold Tepeleri'ni, ünlü Portland Taşı ile Portland Adası'nı[3] ve North York Moors'un bir bölümünü oluşturuyor. Özel bir tür olan Bath Stone, Dünya Mirası Kenti Bath'ın binalarına kendine özgü görünümlerini verir. Carboniferous Hunts Bay Oolite, güney Galler'in çoğunun altında yer alır.

Güneydoğu Florida'nın Atlantik Kıyı Sırtı, Aşağı Florida Keys adaları ve Everglades'in büyük bölümünün altında Miami Ovoliti bulunur.[4] Bu kireçtaşı, buzullaşma dönemleri arasındaki alanı sığ denizler kapladığında çökelmeyle oluşmuştur. Malzeme birleşti ve daha sonra okyanus yüzeyinin üzerinde maruz kaldığı etkilerle aşındı.

Dünyanın en büyük tatlı su göl yatağı ovolitlerinden biri, güneybatı Idaho'nun Yılan Nehri Ovası'ndaki Glenns Feribot Formasyonu'nun bir bölümü olan Shoofly Ovolit'tir.[5] 10 milyon yıl önce Ova, Idaho Gölü'nün yatağını oluşturdu. Göldeki dalga hareketi, güneybatı kıyısındaki sığlıklarda tortuları ileri geri yıkadı, ovolitler i oluşturdu ve bunları kıyıya yakın daha dik banklarda 2 ila 40 fit kalınlığında biriktirdi. Göl kuruduğunda (2 ila 4 milyon yıl önce), ovolit, silttaşı, volkanik tüfler ve bitişik dağ yamaçlarından alüvyon ile birlikte geride kaldı. Diğer tortular aşındı, daha dayanıklı ovolit ise tümseklere, küçük kemerlere ve diğer doğal "heykellere" dönüştü. Shoofly Ovoliti, Arazi Yönetimi Bürosu (BLM) tarafından yönetilen Bruneau, Idaho'nun batısındaki kamu arazisinde yer almaktadır. Shoofly Ovoliti'nin fiziksel ve kimyasal özellikleri, BLM'nin arazi kullanımı yönetimi ve yerinde yorumlama yoluyla koruduğu bir dizi nadir bitki için uygun ortamı yaratır.

Bu tür kireçtaşı, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Indiana'da da bulunur. Indiana, Ovolitik kasabası kireçtaşı ticareti için kurulmuş ve adını taşımaktadır. Ovolitik, Bedford ve Bloomington'daki taş ocakları, New York'taki Empire State Binası ve Arlington, Virginia'daki Pentagon gibi ABD'nin simge yapılarının malzemelerine katkıda bulundu. Bloomington'daki Indiana Üniversitesi kampüsündeki binaların çoğu, yerli ovolitik kireçtaşı malzemesiyle inşa edilmiştir ve Indianapolis, Indiana şehir merkezindeki Askerler ve Denizciler Anıtı, esas olarak gri ovolitik kireçtaşından yapılmıştır.

Ovolitler ayrıca Pensilvanya, Maryland, Batı Virginia ve Virginia'daki Büyük Appalachian Vadisi'ndeki Kambriyen çağındaki Conococheague kireçtaşında da görülür.

Rogenstein, çimento maddesinin killi olduğu belirli bir ovolit tipini tanımlayan bir terimdir.

Ayrıca bakınız

  • Geologic time scale
  • Geology of Great Britain
  • Pearl – also formed from concentric layers of calcium carbonate
  • Oolitic aragonite sand

Kaynakça

  1. ^ A to Z of Rocks, Minerals and Gems (İngilizce). Quarto Publishing Group UK. 2020. ISBN 978-0-7112-5684-2. 
  2. ^ "Oolite". Kansas Geological Survey. 29 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2021. 
  3. ^ Rocks & Minerals. The Observer's Book of. Londra: Bloomsbury. 1992 [1979]. ss. 161-162. ISBN 1-85471-044-3. Oolitic limestones … are among the most popular building stones and include Portland stone and Bath stone 
  4. ^ "Miami Limestone". USGS. 28 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2019. 
  5. ^ "Mud Flat Oolite". www.blm.gov. 28 Mayıs 2015. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2016. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kireç taşı</span> genellikle mercan, foraminifera ve yumuşakçalar gibi deniz canlılarının iskelet parçalarından oluşan bir karbonat tortul kayaç

Kireç taşı genellikle mercan, foraminifera ve yumuşakçalar gibi deniz canlılarının iskelet parçalarından oluşan bir karbonat tortul kayaçtır. Başlıca maddeleri kalsiyum karbonatın farklı kristal formları olan kalsit ve aragonit minerallerdir. Yakından ilişkili bir kaya, yüksek oranda mineral dolomit içeren dolomittir. Eski USGS yayınlarında, dolomit magnezyum kireç taşı olarak anılırdı, artık magnezyum eksikliği olan dolomitler veya magnezyum açısından zengin kalkerler olarak ayrılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kumtaşı</span>

Kumtaşı, kum tanelerinin doğal bir çimento maddesi yardımıyla yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır. Bir kumun doğal çimentolaşmasından doğan ve kuvars taneleri oranı yüksek olan tortul kayaç; kumtaşı inşaatta, yol ve kaldırımlara taş döşemede, çok ince olanları da bileme taşı olarak kullanılır. Kalkerli kumtaşı ise içinde kireçtaşı taneleri bulunan yeşilimsi bir tür kumtaşı.

<span class="mw-page-title-main">Lagün</span>

Lagün, Kıyı set gölü veya deniz kulağı dalgalar tarafından oluşturulan kıyı birikim şekillerindendir. Oluşumunda, kıyı akıntılarının da etkisi vardır. Kıyılardaki koyların ve girintilerin ağız kısımlarının dalga biriktirmesiyle oluşan kıyı kordonları ile kapanması sonucunda meydana gelirler. Lagünler genellikle kıyı lagünleri ve atol lagünleri olmak üzere iki gruba ayrılır. Karışık kum ve çakıl kıyılarında oluşur. Kıyı lagünleri olarak sınıflandırılan su kütleleri ile haliç olarak sınıflandırılmış su kütleleri arasında bir çakışma vardır. Lagünler dünyanın birçok yerinde ortak kıyı özellikleridir.

<span class="mw-page-title-main">Sedimantoloji</span>

Jeolojinin bir alt bilimi olan sedimantoloji biliminin konuları, yer kabuğundaki tortulların ve tortul kayaçların tanımlanması, sınıflandırılması ve orijininin araştırılması olarak sıralanabilir. Sedimantoloji, jeoloji içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bunun nedeni yerkürenin yüzeyinin %75'i kadarının tortul (sedimanter) kayaçlardan oluşmuş olması ve şu anda kullanılan karbon bazlı (hidrokarbonik) enerji kaynaklarının tamamına yakınının bu tortul kayaçlardan çıkarılıyor olmasıdır. Ayrıca sedimenter sahalar çok verimli topraklara sahiptir. İklim şartlarının da uygunluğu yanında diğer şartların uygun olması durumunda tarım için çok önemli alanlar olabilirler.

<span class="mw-page-title-main">Delta (coğrafya)</span> bir nehrin ağzında oluşan yerşekli

Delta ya da çatal ağız, bir ırmağın çatallanarak denize döküldüğü yerdir. Eski Yunan tüccarların Nil Nehri'nin denize ulaşan kısmında üçgen biçiminde kara parçaları olduğunu gördüler. Oluşan şekiller Yunan alfabesinin dördüncü harfi Δ (delta) ile aynı olduğu için tüccarlar buraya delta adını verdiler.

<span class="mw-page-title-main">Tortul kayaçlar</span>

Üç ana kayaç türünden biri olan tortul kayaçlar, yeryüzünde en çok görülen kayaç türüdür. Dünya'nın yüzeyinin yaklaşık yüzde 75'ini yerkabuğunun ise yaklaşık yüzde 8'ini kaplarlar. Bu kayaçlar genellikle tabakalı olarak bulunurlar ve içerisinde organizma kalıntıları (fosil) bulundururlar. Sarkıt ve dikitler bu kayaçların oluşturduğu jeolojik yapılara örneklerdir. Tortul kayaçların büyük bir kısmı dış etmenler tarafından yeryüzünün aşındırılmasıyla meydana gelen çeşitli büyüklükteki unsurların (sediman) taşınarak çukur sahalara biriktirilmesi sonucu oluşmuşlardır. Bu olaya genel anlamda tortullaşma denir. Biriken unsurlar önceleri boşluklu gevşek bir yapıya sahiptirler. Fakat zamanla sıkışıp sertleşirler. Bir birikme sahasında, sonradan biriken unsurlar öncekiler üzerinde birikerek ağırlıkları vasıtasıyla basınç yaparlar. Bu basınç sonucu unsurlar, aralarındaki boşlukların küçülmesi ve büyük ölçüde ortadan kalkmasıyla sıkışır ve sertleşirler. Tortul depoların veya kayaçların oluştukları ortamlar yerden yere farklılık gösterirler.

<span class="mw-page-title-main">Konglomera</span>

Konglomera, kum ve çakılların basınçla birleşmesi ve zamanla sertleşmesi sonucu oluşan kütlelerdir. Konglomera, çapı 2 mm'den daha büyük kayaç türüdür, örneğin, granüller, çakıl taşları ve kayaçlar gibi, alt-köşeli çakıl boyutlarındaki yuvarlatılmış önemli bir fraksiyondan oluşan kaba taneli bir kırıntılı tortul kayaçtır. Çakılların konsolidasyonu ve

<span class="mw-page-title-main">Kuvarsit</span>

Kuvarsit, genel olarak kuvars kumu tanelerinin, silisten meydana gelmiş bir çimento ile birbirlerine çok sağlam şekilde bağlanmalarıyla oluşmuş direnci yüksek bir kayaç olup, sedimanter ve metamorfik olmak üzere 2 çeşidi mevcuttur. Kuvarsitin kimyasal bileşimi, kuvars, kumtaşı ve kuvars kumu gibi SiO2 olup, ancak kuvarsit içerisinde çeşitli miktarlarda feldspat, mika, kil, manyetit, hematit, granat, rutil, kireçtaşı vb. bulunabilir.

<span class="mw-page-title-main">Yalıtaşı</span>

Yalıtaşı, kıyı bölgesinin gelgit arası kesiminde kum ve çakıl boyutlu sedimanların karbonat çimento ile bağlanarak taşlaşması sonucu oluşmuş sedimanter yapıdır. Çimentolu tortul kayaçlar bulunduğu yere bağlı olarak, yalıtaşlarını oluşturmak için çimentolu tortul kabukları, mercan parçaları, farklı türde kaya parçaları ve diğer malzemelerin değişken bir karışımından oluşabilir. Yalıtaşı, genellikle tropikal veya subtropikal bölgelerde gelgit bölgesi içinde oluşurlar. Ancak, kuvaternerde oluşan yalıtaşları kuzey ve güney yarımkürelerin 60 'enlemine kadar görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kayaç döngüsü</span>

Yer kabuğunu oluşturan üç temel kayaç türü vardır. Bunlar; magmatik kayaçlar, tortul kayaçlar ve başkalaşım kayaçlarıdır. Bu kayaçlar oluştukları günden bugüne kadar geçen zamanda birçok değişikliğe uğramışlardır. Her ne kadar bulundukları yerde hiç hareket etmeden kalsalar da, her biri çok uzun yıllardır süren bir değişikliğin parçasıdır. Kayaçların oluştukları günden bu yana devam eden ve farklı tür kayaçların doğal yollarla birbirine dönüşmesini açıklayan bu olaya "kayaç döngüsü" denir. Kayaç döngüsünü devam ettiren etken, doğal olaylardır. Kayaç döngüsünün geçtiği evreler:

<span class="mw-page-title-main">Kıyı coğrafyası</span>

Kıyı coğrafyası, kıyıların ve kıyıdaki yer şekillerinin oluşumu, oluşum koşulları ve dağılımı ile ilgilenen Fiziki coğrafya bilim dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Plaj sırtı</span>

Plaj sırtı, kıyıya paralel olarak işleyen dalganın süpürmesi veya bırakması sonucu oluşur. Tortu malzemenin işlenmesiyle genellikle asıl plaj malzemesi olan kum oluşur. Dalga hareketinin etkisiyle tortu malzemelerinin taşınmasına kıyı taşımacılığı denir. Malzemenin paralel hareketi kıyı boyu nakli olarak adlandırılır. Deniz veya kara üzerindeki taşımacılığa kıyıya dik hareket denir. Bir plaj, sırt tarafından kapatılmış ya da kum tepeleri ile ilişkili olabilir. Bir plaj sırtı yüksekliğini dalga büyüklüğü ve enerjisi etkiler.

<span class="mw-page-title-main">Dış kuvvetler</span>

Dış kuvvetler; akarsular, rüzgârlar, yer altı suları, buzullar, dalgalar ve akıntılar gibi çeşitli etmenlerin Dünya'yı şekillendirmesidir. Bu etmenler atmosfer kökenli olup enerjilerini güneşten alırlar. Dış kuvvetler, iç kuvvetlerin etkisiyle oluşan yüksek yerleri aşındırarak deniz seviyesine indirmeye çalışır. Dünyanın şekillenmesinde iç ve dış kuvvetler değişim halindedir, bu değişim uzun bir zaman aralığını kapsadığından insanlar tarafından gözlenme şansı yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Çört</span> tortul

Çört, Silisyum dioksit bileşimli ve ince taneli olan kimyasal bir tortuldur. Çört karakteristik olarak biyolojik kökenlidir, ancak taşlaşmış ağaçta olduğu gibi kimyasal bir çökelti veya diyajenetik bir ikame olarak inorganik olarak da oluşabilir.

<span class="mw-page-title-main">Çamurtaşı</span>

Çamurtaşı, silt ve kil parçacıklarının bir karışımını içeren silisli bir tortul kayaçtır. "Çamurtaşı" terminolojisi, kireç taşları için Dunham sınıflandırma şeması ile karıştırılmamalıdır. Dunham'ın sınıflandırmasına göre, çamurtaşı yüzde ondan daha az karbonat taneleri içeren herhangi bir kireç taşıdır. Not, bir silisiklastik çamurtaşı karbonat taneleri ile ilgilenmez. Friedman, Sanders ve Kopaska-Merkel (1992), silisiklastik kayaçlarla karışıklığı önlemek için "kireç çamurtaşı" kullanımını önermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kum barı</span>

Kum barı, dışbükey kıyı boyunca bir akarsu kıvrımının iç kıvrımındaki alüvyon birikintinin birikmesi olarak adlandırılır. Kum barları, dolambaçlı ve kıvrımlı nehirlerde bol miktarda bulunur. Hilal şeklini alırlar ve akarsu akışın kıvrımlarının içinde bulunurlar. Kum barı, nehir adalarından daha küçük olmasına rağmen, oluşum ve bileşim bakımından nehir adalarına çok benzer.

Sedimanter yapılar, çökelme anında oluşan her türlü özelliği içerir. Sedimentler ve tortul kayaçlar, farklı partikül boyutlarına sahip tortu katmanlarının üst üste yığılmasıyla oluşan tabakalanmayla meydana gelir. Bu yataklar milimetreden santimetre kalınlığa kadar değişir ve hatta metre veya birkaç metre kalınlığa kadar çıkabilir.

Jeolojide çapraz tabakalaşma olarak da bilinen çapraz tabakalanma tabaka içinde ve ana yatak düzlemine bir açıda katmanlaşması olarak bilinir. Meydana gelen tortul yapılar eğimli tabakalardan oluşan kabaca yatay birimlerdir. Orijinal çökelme tabakası eğimlidir. Bu tür eğimler çökelme sonrası deformasyonun sonucu değildir. Çapraz yataklar veya "kümeler" çapraz tabakalar olarak bilinen eğimli katman gruplarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Biriktirme ortamı</span>

Jeolojide, çökelme ortamı veya tortul ortam, belirli bir tür çökeltinin çökelmesi ile ilişkili fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçlerin kombinasyonunu ve dolayısıyla, çökelti kayada korunursa litoifikasyondan sonra oluşacak kaya türlerini tanımlar. Çoğu durumda, belirli kaya türleri veya kaya türlerinin birlikleri ile ilişkili ortamlar, mevcut analoglarla eşleştirilebilir. Bununla birlikte, jeolojik zaman çökeltileri ne kadar geride bırakılırsa, doğrudan modern analogların mevcut olmama olasılığı o kadar yüksektir.

Aksu Havzası, Türkiye'nin güneybatısında, günümüz Aksu Nehri çevresinde yer alan tortul bir havzadır. Isparta Açısı'nda birçok önemli tektonik sistemin kesişim noktasında yer alan Aksu Havzası yaklaşık 2000 kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Aksu Havzası, Köprü Çay Havzası ve Manavgat Havzası ile birlikte daha geniş olan Antalya Havzası'nın bir parçasını oluşturur. Çevresindeki Anadolu Yaylası'na göre bir graben oluşturur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.