İçeriğe atla

Ova Kricesi

Ova Kricesi
ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᒧᐏᐣ Nēhiyawēmowin
Ana dili olanlarKanada ve ABD
Dil ailesi
Varsayılan
  • Ova Kricesi
Yazı sistemiKanada yerli heceyazısı, Latin alfabesi
Dil kodları
ISO 639-3crk

Ova Kricesi ya da Ova Kri dili (kendilerince ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ Nēhiyawēwin ᓀᐦᐃᔭᐍᒧᐏᐣ Nēhiyawēmowin ; İngilizce Plains Cree, “y” dialect of Cree), çoğu Kanada'nın batısındaki Manitoba, Saskatchewan ve Alberta eyaletlerinde, ufacık bir kısmı da Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Montana eyaletinde yaşayan Ova Krileri tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan Kricenin lehçesi olan Kızılderili dilidir. En yakın akrabası "th" () sesini kullanan Orman Kricesidir ve ondan "y" () sesini kullanmasıyla ayrılır. Kri dilleri konuşma sahasının en batısında yer alır.

Konuşanı yaklaşık 34.000 kişidir ve bu sayıya akıcı biçimde konuşamayanlar da dahildir. Sosyal baskılar dilin kullanımını gittikçe kısıtlamakta ve bu sayı oldukça azalmaktadır. Çocukların çoğu dili akıcılıktan uzak biçimde kullanmakta ve İngilizceye yönelmektedirler. Yine de günümüzde hâlâ tek dilli Krilere kuzeydeki kırlık alanlarda rastlanmaktadır fakat bunlar genç değil yaşlı nesildir ve nüfusları gittikçe azalmaktadır.[1][2][3]

Lehçeleri

  • Kuzey Ova Kricesi (kendilerince ᓀᐦᐃᔭᐍᒧᐏᐣ Nēhiyawēmowin, Sakâw Nêhiyawêwin, İng. Northern Plains Cree, Bush Cree). Kanada'da Alberta'da Edmonton'un kuzeyinde[4]
  • Güney Ova Kricesi (kendilerince ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ Nēhiyawēwin, Paskwâw Nêhiyawêwin ᐸᐢᑳᐧᐃᐧᓃᒧᐃᐧᐣ Paskwâwinîmowin, İng. Southern Plains Cree, Prairie/Plains Cree). Kanada'da
    • Saskatchewan Ova Kricesi (İng. Saskatchewan Plains Cree)
    • Maskvaçis Kricesi (kendilerince ᒪᐢᑿᒋᐢ ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ, İng. Maskwacis Plains Cree, Maskwacis Cree). Kanada ve Montana'da

Örnekler

  • nimosôm — dedem
  • nôhkom — ninem
  • nohtâwiy — babam
  • nikâwiy — anam
  • nistes — abim
  • nimis — ablam
  • nisîmisak — küçük kardeşlerim
  • ehâ — evet
  • namôya — hayır
  • Iskwesis nîya — ben kızım
  • Nâpesis nîya — ben oğlanım
  • Tân’tê ohci kîya? — Nerelisin?
  • ... ohci nîya — ...'liyim
  • Tân’tahto etahtopiponeyan? — yaşın kaç?
  • ... nitahtopiponân — ... yaşındayım
  • Tân’si kitisîyihkâson? — Adın ne?
  • Tân’si? — Nasılsın?
  • Namôya nân’taw — İyiyim

Kaynakça

  1. ^ Wolfart, H. Christoph and Janet F. Carroll. (1973). Meet Cree: A guide to the Cree language. Edmonton: University of Alberta Press
  2. ^ Wolfart, H. Christoph. (1973). Plains Cree: a Grammatical Study. American Philosophical Society Transactions n.s. 63, pt. 5. Philadelphia
  3. ^ Silver, S. and Wick R. Miller. (1997). American Indian Languages: Cultural and social contexts. Tucson: The University of Arizona Press
  4. ^ Cree Language and Culture 27 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 12-year Program Guide to Implementation, Kindergarten to Grade 3, 2009

Bibliyografya

  • Dahlstrom, Amy. Plains Cree Morphosyntax. Outstanding dissertations in linguistics. New York: Garland Pub, 1991. ISBN 0-8153-0172-3
  • Hirose, Tomio. Origins of predicates evidence from Plains Cree[]. Outstanding dissertations in linguistics. New York: Routledge, 2003. ISBN 0-415-96779-1
  • McIlwraith, Naomi Lynne. 2007. "Nitohta anohc. Nakatohke. Now listen. Listen hard: A creative study of Nehiyawewin, the Plains Cree language, and the reasons for its preservation," University of Alberta MA thesis.
  • Wolfart, H. Christoph and Freda Ahenakew (1998). The Student's Dictionary of Literary Plains Cree, Based on Contemporary Texts. Algonquian and Iroquoian Linguistics Memoirs 15. Winnipeg: University of Manitoba Linguistics Department. ISBN 0-921064-15-2. 
  • Wolvengrey, Arok. nēhiýawēwin: itwēwina. Canadian Plains Research Centre. Regina: 2001. ISBN 0-88977-127-8

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Saskatchewan</span> Kanadanın Batı Kanada bölgesindeki bir eyâleti

Saskatchewan, Kanada'nın Batı Kanada bölgesindeki bir eyâletidir. Kuzey Amerika'nın merkezinde yer alır. Komşu eyaletleri Manitoba ve Alberta'dır. Güneyinde ABD'nin Montana ve Kuzey Dakota eyâletleri, kuzeyinde ise Kanada eyâletlerinden Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Ovalar</span> Rocky Dağlarının doğusu boyunca uzanan geniş bir bozkır alanı

Büyük Ovalar ya da Büyük Düzlükler Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada toprakları üzerinde, Rocky Dağları'nın doğusu boyunca uzanan geniş bir bozkır alandır. Bu alan ABD'deki Kolorado, Kansas, Montana, Nebraska, Yeni Meksika, Kuzey Dakota, Oklahoma, Güney Dakota, Teksas ve Wyoming eyaletlerinin; Kanada'da ise Alberta, Manitoba ve Saskatchewan bölgelerinin bazı kısımlarını içine alır. Kanada'da bu bölge Kanada Bozkırları olarak bilinir. Yerli kültür grubunu Ova Kızılderilileri oluşturur.

Denesulinece, Kanada'nın Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut bölgelerinde Denesulineler tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Tlınçonca, Satuca, Denetaca, Sekanice, Danezaca, Kaskaca, Tahltanca ve Tagişçedir. Kuzeybatı Topraklarında resmî dillerden biri olup konuşanı 765'tir

Kanada Kızılderilileri, Kanada'da Eskimo İnuitler ile melez Métisler dışında kalan bütün Kanada yerlileri için kullanılan niteleme olup Kanada'da resmi olarak İlk Milletler adı kullanılır. Kanada'da Kızılderili (Indian) adı hâlâ yasal bir terim olsa da resmî olarak kullanımı günümüzde oldukça azalmıştır. Kanada Kızılderililerinin sayısı 2006 sayımına göre 698.025 kişidir. Şu an için Kanada tarafından kabul edilen 630 kabile hükûmeti yasal olarak tanınmaktadır ve bunların kabaca yarısı Ontario ile Britanya Kolumbiyası eyaletlerinde bulunmaktadır. Kanada'da yasal olarak yaşamak zorunda oldukları kısıtlayıcı yerlere Kızılderili rezervi adı verilir. Günümüzde Kanada Kızılderililerine karşı sistemik ırkçılık hâlâ uygulanmaktadır. eğitim ve öğretimleri yirminci yüzyılın ortalarına kadar ırkçı asimilasyon politikaları gereği oluşturulan Kanada Kızılderili yatılı okullarında yapılıyordu. Kızılderili Kütüğüne kayıtlı olanların hakları kayıtsız olanlara göre fazladır. Kızılderili işlerinden Kanada Kızılderili ajanı sorumludur.

<span class="mw-page-title-main">Krice</span>

Krice ya da Kri dili veya Kri dilleri, daha çok Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ve Alberta'dan Labrador'a kadar uzanan bölgede, biraz da Amerika Birleşik Devletlerinde Montana eyaletinin kuzey orta sınır bölgesinde Kriler tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. 2006 sayımına göre konuşanı 117.400 kişidir ve Kanada'daki konuşanı en fazla olan Amerika yerli dilleri içinde birinci sıradadır.

<span class="mw-page-title-main">Kriler</span>

Kriler, daha çok Kanada'da Superior Gölünün kuzey ve batısında Ontario, Manitoba, Saskatchewan, Alberta ve Kuzeybatı Topraklarında, çok az bir kısmı da Amerika Birleşik Devletlerinde Montana eyaletinin kuzey orta sınır bölgesinde yaşayan Algonkin halklarından bir Kızılderili halkı. 200.000 kişilik nüfuslarıyla Kuzey Amerika'nın en büyük yerli halklarından biridir ve 2006 sayımına göre anadilini konuşan 117.400 kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Algonkin dilleri</span> Algonkin–Yurok dil ailesinden Amerika yerli dillerine air alt grubu.

Algonkin dilleri, Kuzey Amerika'da çoğu Kanada'da, birazı da Amerika Birleşik Devletleri'nde konuşulan Algonkin–Yurok dil ailesinden Amerika yerli dilleri alt grubu. Kanada'da konuşanı en fazla yerli dil olan Krice bu ailedendir ve 117.400 kişi tarafından konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Nakodalar</span>

Nakodalar ya da eskiden Stoneyler, esas vatanları Amerika Birleşik Devletlerinde Büyük Düzlüklerin kuzeyi (Montana) ile Kanada olan, günümüzde daha çok Alberta ile Saskatchewan'da yaşayan ve dilleri Batı Siyu dillerinin Dakota dilleri bölümüne giren Kızılderili halkı. Çok yakın akraba oldukları Nakotalar (Assiniboine) ile birlikte Siyulara oldukça yakındırlar. Ova Kızılderilileri kültür grubuna dahildirler. Anadillerini konuşabilen Nakodalar 2001 yılındaki rakamlara göre 2.300 kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Algonkin halkları</span>

Algonkin halkları, Kuzey Amerika'da çoğu Kanada'da, birazı da Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan ve Algonkin dillerini konuşan Kızılderili halklarıdır. En üst reis yapılanması olarak büyük reislere sakima denir.

<span class="mw-page-title-main">Kanada Atabaskları</span>

Kanada Atabaskları, Yukon Toprakları, Kuzeybatı Toprakları, Britanya Kolombiyası ve Alberta eyaletlerinde daha çok Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyaletinde ise daha az olmak üzere Kanada'nın batısında yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Kuzey Atabasklarından, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Kanada yerlileri içinde First Nations yasal adıyla anılan Kanada Kızılderilileri arasında yer alır. Dil temelinde Kuzey Tuçoncası, Güney Tuçoncası, Tagişçe, Tahltanca, Kaskaca, Danezaca, Sekanice, Denetaca, Sahtuca, Tlınçonca, Denesulinece, Tsetsautça, Tsutinaca, Nadoten-Vetsuvetence, Dakelce, Çilkotince ve Nikolaca gibi 20 dil ve halk olarak sınıflandırılır. Esas olarak Alaska Atabasklarına giren ve Guçince, Hanca ve Yukarı Tananaca konuşanların yalnızca Kanada'da yaşayanları dahildir. Alaska Atabaskları ile birlikte Kuzey Atabaskları dil grubunu oluştururlar. Tsutinalar ile Nikola Atabaskları hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Denesulineler</span>

Denesulineler ya da Çipevyanlar veya Çipevyalar, Kanada'nın Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut bölgelerinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Denetalar, Sahtular ve Tlınçonlardır. İki kabilesi Tlınçonların bir kabilesiyle birlikte Sarıbıçaklar adıyla birlik oluşturur. Bağımsız boylar olarak örgütlenen Denesulineler, diğer Atabasklar gibi bu bağımsız boyların üstünde geleneksel olarak idari ve siyasi birlik oluşturmasalar da, günümüzde ortak hareket etme adına kabile konseyleri olarak da yapılanma göstermektedirler. 1700'lerin sonunda ve 1800'lerin başında Denesulinelerin onda dokuzu çiçek hastalığı salgını ve kabile savaşları sonucunda yok olmuştur. 2006 nüfus sayımına göre 11.130 kişilik etnik nüfustan 9.750 kadarı anadilini konuşabiliyor ve 7.490 kişi bu dili evde de konuşmaktadır. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Denesulineler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Atikamekçe ya da Atikamek dili, Kanada'da güneybatı Québec'te Obedjiwan, Manawan, Wemontaci rezervlerinde yaşayan Atikamekler tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan Kricenin lehçesi olan Kızılderili dilidir. En yakın akrabası İnnucadır. Kri dilleri konuşma sahasının en güneydoğusunda yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Ova Krileri</span> Bir Kızılderili halkı

Ova Krileri, çoğu Kanada'nın batısındaki Manitoba, Saskatchewan ve Alberta eyaletlerinde, ufacık bir kısmı da Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Montana eyaletinde yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan ova yerlisi Krilerden bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Ova Krileri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Orman Kricesi ya da Orman Kri dili, Kanada'nın kuzey Manitoba ve Saskatchewan eyaletlerinde yaşayan Orman Krileri tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan Kricenin lehçesi olan Kızılderili dilidir. En yakın akrabası "y" () sesini kullanan Ova Kricesidir ve ondan "th" () sesini kullanmasıyla ayrılır. Kri dilleri konuşma sahasının en batısında yer alır.

Ova Krileri, Kanada'nın kuzey Manitoba ve Saskatchewan eyaletlerinde yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Subarktik yerlisi Krilerden bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Orman Krileri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Batı ve güneybatıda Ova Krileri, doğu ve güneydoğuda Bataklık Krileri ile çevrilen Orman Krilerinin kuzey komşuları Atabasklardan olan Denelerdir.

Bataklık Kricesi ya da Bataklık Kri dili, Kanada'nın Manitoba, Ontario ve Saskatchewan eyaletlerinde yaşayan Bataklık Krileri tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan Kricenin lehçesi olan Kızılderili dilidir. Kri dilleri konuşma sahasının merkezinde yer alır.

Bataklık Krileri, Kanada'nın Manitoba, Ontario ve Saskatchewan eyaletlerinde yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Subarktik yerlisi Krilerden bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Bataklık Krileri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Batı ve kuzeybatıda Orman Krileri, güneybatıda dar bir alanda Ova Krileriyle ve güneydoğuda Moose Krileri ile çevrilen Bataklık Krilerinin kuzey komşuları Atabasklardan olan Sayisi Deneleri, güney komşuları ise Merkezî Algonkin halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Anişinabeler</span>

Anişinabeler ya da Anişinabe halkları, Kanada ile Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan Algonkin halklarının Merkezi Algonkinler ile Kuzey Algonkinleri gruplarından Kuzeydoğu Kızılderilileri ile Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan bir Kızılderili halk grubu. Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubunun Anişinabe dilleri (Ojibwe–Potawatomi) alt grubundan dilleri konuşurlar ve en yakın akrabaları kendileri gibi Merkezî grupta yer alan Kriler, Menominiler, Şavniler gibi Kızılderililerdir. Diğer Kanada Kızılderilileri ve ABD Kızılderilileri gibi Anişinabeler de yasal olarak Kızılderili rezervi (Kanada) ya da Kızılderili rezervasyonu (ABD) adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Anişininice, Kanada'da Ontario eyaletinin kuzeyi ile Manitoba eyaletindeki Island Lake'de yaşayan Anişininiler tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Anişinabe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. 2016 sayımına göre konuşanı 13.630 kişidir. Yaklaşık 8.480 kişi evlerinde de konuşmaktadır.

Merkezî Algonkin dilleri, Amerika Birleşik Devletleri'nde ve Kanada'da konuşulan Algonkin dilleri ailesinden Amerika yerli dilleri alt grubu.