İçeriğe atla

Ostrakoderm

Osteostraci sınıfının çeşitli ostrakodermleri ('kemik kalkanları')
Cardipeltis bryanti, Wyoming'in Bighorn Dağları'ndan bir alt Devoniyen ostrakodermi. Ventral bölge (alt taraf) açıkta.

Ostrakodermler (çev. 'kabuk derililer') Paleozoyik Zaman'ın zırhlı çenesiz balıklarıdır. Terim, parafiletik veya polifiletik olduğu ve bu nedenle tek bir evrimsel soya karşılık gelmediği için, güncel sınıflandırmalarda kullanılmamaktadır.[1] Bununla birlikte, terim hala zırhlı çenesiz balıkları basit bir şekilde gruplandırmanın gayri resmi bir yolu olarak kullanılmaktadır.

Ostrakodermlerin bir farkı, solungaçların beslenmek için değil, yalnızca solunum için kullanılmasıydı. Solungaç öncülü yapıları daha önceki kordalılar, hem solunum hem de beslenme için kullandılar.[2] Ostrakodermler, başın yan tarafında koruyucu operkulum olmaksızın kalıcı olarak açık bulunan faringeal solungaç keselerine sahipti. Yiyecekleri hareket ettirmek için siliyer hareket kullanan omurgasızların aksine ostrakodermler, küçük ve yavaş hareket eden avlarını ağızlarına çeken bir emme hareketi oluşturmak için kaslı yutaklarını kullandılar.

İsviçreli anatomist Louis Agassiz, 1830'larda İskoçya'dan bazı zırhlı balık fosilleri buldu. Yaşayan hiçbir canlıya benzetemediği için sınıflandırmakta güçlük çekti. İlk başta onları yayın balığı ve mersin balığı gibi mevcut zırhlı balıklarla karşılaştırdı. Ancak daha sonra hareketli çeneleri olmadığını fark ederek, 1844'te onları "kabuk derili" olarak adlandırdı (Yunanca: ὄστρακον óstrakon + δέρμα dérma).[3]

Ostrakodermlerin kafaları kemikli bir kabukla kaplıdır. Kemik başlı ilk canlılar arasındadırlar. Bu kabuğun mikroskobik katmanları, evrimsel biyologlara "küçük diş benzeri yapılardan oluşmuş gibi" görünür.[4] Neil Shubin şöyle yazıyor: "[ostrakoderm] kafatasının kemiğini kesip açın… mikroskop altında açın ve… dişlerimizle neredeyse aynı yapıyı bulacaksınız. Bir mine tabakası ve hatta bir kağıt hamuru tabakası vardır. Tüm kalkan, birbirine kaynaşmış binlerce küçük dişten oluşur. Fosil kayıtlarının en eskilerinden biri olan bu kemikli kafatası, tamamen küçük dişlerden yapılmıştır. Dişler başlangıçta yaratıkları ısırmak için ortaya çıktı (bkz. konodont); daha sonra dişlerin bir versiyonu onları korumak için yeni bir şekilde kullanıldı."[4]

Ostrakodermler iki grupta toplanır; daha ilkel olan heterostracanlar ve cephalaspidler. Cephalaspidler, yüzmelerini daha fazla kontrol etmek için yanal stabilizatörlere sahip oldukları için heterostrakanlardan daha gelişmişti.

Uzun zamandır pteraspidomorfların ve thelodontların eşleştirilmiş burun deliklerine sahip tek ostrakodermler olduğu, diğer grupların ise sadece tek bir orta burun deliğine sahip olduğu varsayılmıştır. Ancak o zamandan beri, galeaspidanların sadece bir dış açıklığı olsa bile, iki iç burun organına sahip olduğu ortaya çıktı.[5][6]

Yaklaşık 420 milyon yıl önce çeneli balıkların (zırhlı balıklar, dikenli yüzgeçliler, köpekbalıkları vb.) ortaya çıkmasından sonra, çoğu ostrakoderm türü bir azalma yaşadı. Devoniyen döneminin sonunda son ostrakodermlerin soyu tükendi. Bununla birlikte daha yeni araştırmalar, çeneli balıkların, yaklaşık 30 milyon yıl boyunca gözle görülür bir azalma olmadan bir arada var oldukları için, ostrakodermlerin yok olmasıyla daha önce varsayıldığından çok daha az ilgisi olduğunu gösteriyor.[7]

Ostracodermi alt sınıfı, taşemenleri ve miksinleri içeren altsınıf Cyclostomata ile birlikte Agnatha üst sınıfına yerleştirilmiştir.

Kaynakça

  1. ^ "Ostracoderms Pituriaspida Osteostraci". 18 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2021. 
  2. ^ Functional Anatomy of the Vertebrates An Evolutionary Perspective. 2. Sanders College Publishing. 1994. ISBN 0-03-096846-1. "Gills are not present in the pharyngeal pouches of protochordates as they are in fishes; rather the [pharangeal] slits of protochordates are part of their feeding mechanism." - p 32 "Water is drawn into the pharynx ... The pharynx wall is perforated by many vertically elongated, pharyngeal slits ... Cells in the endostyle of the pharyngeal floor secrete mucus that entraps minute food particles." - p 35 "Amphioxus also gains oxygen and discharges carbon dioxide from the water flowing through the pharynx even though gills are not present." - p 35 
  3. ^ Discovering Fossil Fishes. illustrated. New York: Henry Holt & Company. 1996. s. 37. 
  4. ^ a b Your Inner Fish: A Journay into the 3.5 Billion Year History of the Human Body. reprint. New York: Pantheon Books. 2009. ss. 85-86. ISBN 9780307277459. 
  5. ^ "Fossil fish reveals how jaws evolved - Planet Earth Online". 3 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
  6. ^ "GEOL 331 Invertebrate Paleontology". 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2021. 
  7. ^ "Vertebrate jaw design locked down early". 18 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Balık</span> solungaç taşıyan, tetrapod olmayan ve suda yaşayan omurgalı hayvan

Balıklar poikloterm olan, neredeyse sadece suda yaşayan ve solungaçları ile solunum yapan, soğuk kanlı, yürekleri çift gözlü, çoğunun vücudu pullu, genellikle yumurta ile üreyen omurgalı hayvanlardır. Bazı türler canlı doğurarak ürer. Mesela tatlı su balıklarından Lepistes'in yumurtaları anne karnında çatlar ve canlı doğum gerçekleşir. Çiklitgillerde ise kuluçka süresi dişinin ağzında gerçekleşir. Ağzında yumurtaları çeviren, mantarlaşmasını engelleyen dişi yumurtalar çatlayana hatta yavrular serbestçe yüzmeye başlayana kadar onları ağzındaki kesesinde korur. Balıklar su yaşamındaki en önemli varlıklardan bir tanesidir. Nehir, göl, akarsu, okyanus ve denizlerde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Omurgalılar</span> kordalılar alt şubesi

Omurgalılar, hayvanlar aleminin kordalılar şubesine ait bir alt şubedir.

<span class="mw-page-title-main">Akciğerli balıklar</span> hava soluyabilen balık türleri

Akciğerli balıklar (Dipnoi), Sarcopterygii sınıfından solungaç solunumu yapmakla beraber ihtiyaç duyulduğunda hava solunumu da yapabilen tatlı sularda yaşayan balıklar takımı.

<span class="mw-page-title-main">Kafadanbacaklılar</span> bacak uzvu kafasına çok yakın bölgede bulunan canlılara verilen isim

Kafadan bacaklılar (Cephalopoda), çok hücreli omurgasız hayvanların yumuşakçalar (Mollusca) şubesinin en gelişmiş sınıfı. Başları büyük olup gözleri ve sinir sistemleri iyi gelişmiştir. Başlarının ön kısmından çekmenli veya çengelli kollar uzanır. Bunlarla avlarını yakalar ve sürünebilirler.

<span class="mw-page-title-main">Fırfırlı köpek balığı</span> köpek balığı türü

Fırfırlı köpek balığı, asli köpek balıklarından biridir ve Chlamydoselachidae familyasının Hexanchiformes takımına aittir. Güney Afrika fırfırlı köpek balığı da yeni olduğu önerilen Güney Afrika canlısıdır. Bu iki tür diğer hexanchiform köpek balıklarından farklıdır ve yakın bir zaman içinde bu iki fırfırlı köpek balığına kendi takımı olan Chlamydoselachiformes verilmesi önerilmiştir. Bilinenleri türünün tükenmiş olduğuna inanılan diş fosillerinden bulunmuş, ancak 19'uncu yüzyılda Japonya sularında keşfedilmiştir. 21 Ocak 2007 tarihinde Japonya sahilinde Shizuoka'da bulunan Awashima Marine Park'ta, Tokyo'nun güney batısında canlı olarak bulunmuştur. Köpek balığı yakalanmış ancak kısa bir süre sonra ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Yağmur kuşları</span>

Yağmur kuşları, kuşlar sınıfına ait bir takımdır.

<span class="mw-page-title-main">Vatoz</span> Rajiformes takımına özgü balıkların ortak adı

Vatoz, Rajiformes takımına özgü balıkların ortak adıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sıçansılar (balık)</span>

Sıçansılar (Chimaeriformes) Kıkırdaklı balıklar sınıfından bir balık takımıdır. Çeşitli dillerde deniz kedileri (Seekatzen), hayalet balık (spookfish), hayalet köpekbalığı gibi farklı şekillerde de nitelenirler. Köpekbalıkları ve vatozlarla birlikte kıkırdaklı balıklar sınıfının üçüncü büyük taksonunu oluştururlar.

<span class="mw-page-title-main">Fenersiler</span> Işınsal yüzgeçliler sınıfından balıkların bir takımı

Fenersiler (Lophiiformes) ışınsal yüzgeçliler sınıfından balıkların bir takımıdır. Kemikli balıklardan olup karakteristik özellikleri, büyük kafaları ve geniş göğüs yüzgeçleridir. Acı ve tatlı sularda yaşayan Antennarius biocellatus gibi bir istisna dışında, deniz sularında, çoğunlukla da derin denizlerde yaşarlar.

<i>Tiktaalik</i> dört üyeli benzeri et yüzgeçli balık

Tiktaalik, yaklaşık 375 milyon yıl önce, Geç Devoniyen döneminde yaşamış et yüzgeçlilerden monospesifik bir cinstir ve dört üyelilere benzer birçok özelliğe sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Kopepod</span> kabukluların alt sınıfı

Copepoda, Maxillopoda sınıfına bağlı bir hayvan altsınıfıdır. Kopepodlar oldukça eski evrimsel tarihe sahip olan eklembacaklılardır. Vücutlarının oldukça küçük ve dayanıksız olmaları nedeniyle fosilleşmeleri oldukça zordur. Güney İngiltere'deki neolitik kazı alanında harpaktikoid bir kopepod olan Enhydrosoma garienis ’in bir erkek bireyi tanımlanmıştır; bu birey fosilden daha çok kurumuş durumda olup rehidrasyon işlemi ile incelenebilir duruma getirilip teşhis edilmiitir. Kopepodlara ait ilk gerçek fosil kayıtları Palmer tarafından Kuzey ve Güney Amerika’da Miyosen ve Pleistosen döneminden kalma bor mineralleri içerisinde bulunan bireylerden elde edilmiştir .Bu bireylerden bir tanesi Cletocamptus Schmankewitsch,cinsi olarak tanımlanırken diğeri takım seviyesine kadar teşhis edilebilmiştir.En dikkat çekici fosil kopepod hiç şüphesiz Kabatarina pattersoni dir. Brezilya’da Alt Kretase’ye ait kalker kayaçlarda bulunan bu tür parazitik olup yine fosil tür olan Cladocyclus gardneri,solungaçlarında tespit edilmiştir. Bu veriler kopepodlar'ın fosil kayıtlarının günümüzden 110-120 MY öncesine kadar geri çekilmesini sağlamıştır.Çok uzun evrimsel tarihleri boyunca kopepodlar denizler, yeraltı suları, sürekli ve geçici tatlı ve acı sular ile nemli karasal habitatları da içeren tüm sucul biyotoplarda başarılı bir şekilde kolonize olmuşlardır. Antarktik göllerin donmuş yüzeyleri altında ve Nepal Dağları’nda 5540 m yükseklikte dahi bulunmuşlardır. Bununla birlikte kopepodların yaşam alanları içine tatlısu ve denizel sedimentler, yeraltı suları, bataklıkların yanı sıra ağaç kovuklarındaki su birikintileri ve hatta atık araba tekerlekleri ve bromeliadların yaprakları arasında biriken su ortamları gibi kriptik habitatlar da bulunmaktadır. Ayrıca, serbest yaşayan siklopoid ve harpaktikoid kopepodlar orman tabanındaki nemli çürümüş bölge faunasının da önemli bileşenleridir. Derin hidrotermal kaynaklardan tespit edilen omurgasızların en baskın ve zengin grubunu da kopepodlar oluşturmaktadır

<span class="mw-page-title-main">Brankial kemer</span>

Brankial kemerler ya da solungaç kemerleri, balıklarda solungaçları destekleyen bir dizi kemikli "ilmek"dir. Solungaçlar omurgalıların ilkel bir haline ait olduğundan, tüm omurgalı embriyoları faringeal kemerler geliştirir, ancak bu kemerlerin nihai kaderi taksonlar arasında değişir. Çeneli balıklarda, ilk kemer çeneye, ikincisi hyomandibular komplekse dönüşür, arka kemerler de solungaçları destekler. Amfibiler ve sürüngenlerde, solungaç kemerleri de dahil olmak üzere birçok yapı kaybolur, bu da sadece oral çeneler ile hyoid düzeneğin kalmasına neden olur. Memelilerde ve kuşlarda, hyoid düzenek daha da yalın hale gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Balıkların evrimi</span> omurgalıların evrimi

Balıkların evrimi, yaklaşık 530 milyon yıl önce Kambriyen patlaması sırasında başladı. Bu süre zarfında erken kordalılar kafatasını ve omur sütununu geliştirerek ilk kranatlara ve omurgalılara yol açtı. İlk balık soyları ya da çenesiz balıklara aitti. İlk örnekler; Haikouichthys adlı bir kraniat cinsini de içeriyordu. Geç Kambriyen Dönemi'nde yılan balığı gibi çenesiz olan balık Konodontlar ve küçük, zırhlı balıklar (ostracodermler), ilk defa ortaya çıktı. Çoğu çenesiz balık yok oldu; ancak taşemenler eski çeneli balıklara yaklaşabildi. Taşemenler yılan balığını da içeren Yuvarlak ağızlılar grubuna aitti ve bu grup diğer agnathanlardan erken bölünmüş olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Melek köpek balığı</span>

Melek köpek balıkları köpekbalığı cinsinin Squatina ailesinin bir üyesidir. Genellikle 150 m derinliğe yakın kumlu deniz yataklarında yaşarlar. Uluslararası Doğa Koruma Birliği tarafından tehlike sınıfı içerisinde olduğu belirtilmektedir. Eskiden Norveç, İsveç, Fas ve Kanarya Adaları'ndan Akdeniz ve Karadeniz'e kadar Kuzeydoğu Atlantik'in geniş bölgelerinde yaygın olan melek köpek balığı, balıkçılık faaliyetleri nedeniyle sayıları gün geçtikçe azalmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Akciğerin evrimi</span>

Akciğerin evrimi, oksijence fakir sularda yaşayan kemikli balıkların akciğerlerini geliştirmesinin evrimsel sürecini açıklar. Hava soluma, sudan karaya geçiş ve tetrapodların evrimi açısındam kritik bir olaydır. Omurgalı akciğeri, ilkel kemikli balıklarda bulunan bir progenitör yapıdan kaynaklanmıştır. Metabolik olarak üretilen CO₂'e duyarlı olan ve akciğer ventilasyonunu metabolik taleple eşleştirmek için solunum kaslarını ritmik olarak aktive eden nöral substratların kökeni henüz bilinmemektedir. “Öksürük” olarak tanımlanan, in vivo ve in vitro olarak Lamprey'de meydana gelen, belirli bir periyodik merkezi olarak oluşturulan ritmin, CO₂'e karşı merkezi duyarlılık tarafından modüle edildiği bulundu. Bu, tetrapodlarda nefes almanın evrimi için kritik olan elementlerin, akciğerin evriminden önce en temel omurgalı atalarında mevcut olduğunu göstermektedir. Bilim insanları, tüm omurgalılarda nefes alma evriminin, bu kritik temel unsurlardan türetilen eksaptasyonlar yoluyla gerçekleştiğini düşünmektedir.

Omurgalıların evrimi, 665 milyon yıl önce ortaya çıktığı düşünülen hayvanlardan, kökeni Kambriyen dönem'e dayanan kordalıların omurga geliştirmesini ve ana omurgalı gruplarının oluşumunu konu alır.

Yunnanozoon lividum, Çin'in Yünnan eyaletininin Chengjiang biyotasından, alt Kambriyen'de yaşamış bir soyu tükenmiş bir yarı sırtipli (Hemichordata) veya kordalı (Chordata) türüdür. 2022'de yapılan bir çözümleme, Yunnanozoon'un bir erken omurgalı olduğunu önerdi.

<span class="mw-page-title-main">Elopomorpha</span>

Elopomorpha üst takımı, Elopiformes tarponlarını ve hanım balıklarını, Albuliformes'in kemikli balıkları gibi tipik gümüşi renkli türlerden Anguilliformes'in uzun ve ince, pürüzsüz gövdeli yılan balıklarına kadar çeşitli balık türleri içermektedir. Bu balık grubunu birleştiren tek özellik hepsinde Elopomorpha'ya özgü leptocephalus larvaların bulunmasıdır. Başka hiçbir balıkta bu tür larvalar yoktur.

Lampriformes ışın yüzgeçli bir balık takımıdır. Üyeler toplu olarak lampridler veya lampriformlar olarak adlandırılır ve Lophotidae, Kürek balığı, opahlar ve Trachipteridae gibi açık okyanus ve kısmen derin deniz gerçek kemikli balıklarını birleştirir. Bu takımın eşanlamlısı Allotriognathi'dir. Sık görülen ancak görünüşe göre yanlış olan bir yazım çeşidi ise Lampridiformes'dir. Genellikle küçük ama oldukça farklı olan yedi aile içerirler ve toplamda yaklaşık 20 türle birlikte 12 lampriform cinsi vardır.

<i>Cymothoa exigua</i>

Cymothoa exigua, Cymothoa cinsine bağlı bir parazit türüdür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.