İçeriğe atla

Osmanlı alfabesi

Osmanlı alfabesi
الفبا
TürEbced
DillerOsmanlı Türkçesi
Dönem1299-1928
Aile sistemi
ISO 15924rtl, Arabic
YönSağdan sola
Unicode adıArabic
Unicode aralığıArabic
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.

Osmanlı alfabesi (Osmanlı Türkçesi: الفبا elifbâ), 1928'de Latin tabanlı Türk alfabesi kabul edilinceye dek Osmanlı Türkçesini yazmak için kullanılmış bir Fars-Arap alfabesi uyarlamasıdır.

Batı Türkçesi adını verilen Oğuzca; Osmanlı Türkçesi-Azerbaycan Türkçesi ile birlikte olan müşterek devresini, hemen hemen 15. yüzyılın ortalarına kadar sürdürür. Ancak bu zamandan sonradır ki, Selçuklular devrinin sonunda yer alan ve Eski Anadolu Türkçesi adı ile anılan her iki ağzın müşterek oldukları zaman görülen bazı ayrılıkların bir kısmı Osmanlı, bir kısmı da Azericede umumîleşerek 16. yüzyıldan başlamak üzere iki ağzın kesin çizgilerle ayrılmasına sebep olur. Bunun yanında her iki şivenin komşularından alınan sözcükleri, Arapça ve Farsça olanlar hariç, Azerbaycan ve Osmanlı Türkçelerinde anlaşmadan çıkacak, ikinci bir ayrılığı ortaya çıkarır.

Harfler

Elif ortada ve sonda A olarak okunur. başta A veya E olarak okunur. Vav harfi ortada ve sonda o, u, ü, ö sesleri vermek için kullanılır. Bazen de V olarak kullanıldığı olur. Güzel he sözcük içinde E harfi vermek için ve de he sesi almak için kullanılır. Sözcüğe ı, i ile başlanacaksa, elif ve Ye harfini yan yana getirilerek ı, i sesi alınır.

Tek başına Sözcük sonunda Sözcük ortasında Sözcük başında Adı Günümüz Türkçesiyle
elifa, e
hemze', a, e, i, u, ü
beb
pep
tet
ses
cimc
çimç
hah
h
dald
zelz
rer
zez
jej
sins
şınş
sat, sads
ﺿdat, dadd, z
t
z
ayın'a, h
gayıng, ğ
fef
kafk
kefk, g, ğ, n
gef[1]g, ğ
nef, sağır kef, nazal ne[2]n
laml
mimm
nunn
vavv, o, ö, u, ü
heh, e, a
lamelif[3]la
yey, ı, i

Latinizasyon (romanizasyon)

Latinizasyon genel olarak Latin alfabesi dışındaki ses sistemlerinin Latin Alfabesine çevrilmesini ifade eder.

Osmanlıca Latinizasyon
ArapçaيArapçaوArapçaهArapçaنArapçaمArapçaلArapçaݢArapçaݣArapçaكArapçaقArapçaفArapçaغArapçaعArapçaظArapçaطArapçaضArapçaصArapçaشArapçaسArapçaژArapçaزArapçaرArapçaذArapçaدArapçaخArapçaحArapçaچ‎ArapçaجArapçaثArapçaتArapçaپArapçaبArapçaاArapçaء
YVHNMLGŇKQFĢ ĂŻŞSJZRŽDX ÇCŠTPBA, EÄ,U, İ

Başka bir versiyon ise şu şekildedir:

Osmanlıca Latinizasyon
ArapçaيArapçaوArapçaهArapçaنArapçaمArapçaلArapçaگArapçaڭArapçaكArapçaقArapçaفArapçaغArapçaعArapçaظArapçaطArapçaضArapçaصArapçaشArapçaسArapçaژArapçaزArapçaرArapçaذArapçaدArapçaخArapçaحArapçaچ‎ArapçaجArapçaثArapçaتArapçaپArapçaبArapçaاArapçaء
YVHNMLGÑKĶFĢĂŻŞSJZRĎDX ÇCŤTPBA, EÄ,U, İ

Sayılar

Eski Osmanlı hakimiyetindeki Ortadoğu ülkelerinde Arap geleneğine dayalı telefon tuşları
Sayılar
Arapça٠Arapça۱Arapça۲Arapça٣Arapça٤Arapça٥Arapça٦Arapça٧Arapça٨Arapça٩Arapça۱٠
012345678910

Yazı biçimleri

El yazması eserleri el yazısıyla çoğaltan kimselere müstensih, bir hattat öğretmenin, aynısını yazmaları için öğrencilerine verdiği yazı örneği'ne de meşk denilir. Arap alfabesinden geliştirilen, Osmanlı Türkçesinde kullanılan yazı biçemleri:

Dîvânî

Dîvânî, sülüs ve tâlik (ta'lik) yazı şekillerini içerir. 16. yüzyılda farklı büyüklükte celî dîvânî adında idari işlerde ve Osmanlı İmparatorluğunda resmi yazışmalarda kullanılmıştır. 18. yüzyılda basitleştirilmiş ve (kırması dîvânî ) geliştirilmiş ve Osmanlı Saltanatının sonuna dek saray'da kullanılmıştır. Bir bakıma tevki[4] e, bir bakıma ta'like benzeyen son derece hareketli, karmaşık, özel bir yazı türü. (Fatih döneminde belirmiş, Yavuz döneminde gelişmiştir. Yalnız buyrultularda kullanılır.)[5]

Dîvânî el yazısı kendi altında ikiye ayrılır:

  • celî dîvânî
  • rik'a dîvânî
Mehmed İzzet Efendi'nin celî dîvânî el yazması

Muhakkak

muhakkak yazım

(Arapça: محقق) Arap alfabesinde geliştirilen, sülüs yazının yatkın ve yatay bölümleri daha uzun olan türüne verilen ad.[6] Önceleri sadece çok az levhalarda ve bazı besmelelerde ve Muhammed bin Abdullah isminin yazımında kullanılmış, fakat 16. yüzyıldan sonra pek az kullanılmıştır.

Nesih

nesih yazım

Arap alfabesinde geliştirilen, özellikle Osmanlılar tarafından yazmalarda kullanılan, yumuşak, köşeleri yuvarlaklaşmış, işlek bir yazı türü.[7] dür. (Arapça: نسخ, nasakha, naskh) de denilen yazı şekli 1928 yılına kadar daha çok Kur'an ve ilmî eserlerin çoğaltılmasında kullanılmıştır.

Rik'a

(Arapça: الرقعة) Arap alfabesinde geliştirilen, Nesih'in dendansız, yuvarlak ve kıvrak bir türüne verilen isim[8] olup, Osmanlı İmparatorluğunda kullanılan günlük basit el yazısı biçimidir. Onaylar genellikle rika ile yazılmıştır.

rik'a yazım

Tevki

(Arapça: توقِ) Arap alfabesinde geliştirilen, sülüs yazının daha değişik ve ufaltılmış bir yazı biçimidir. Resmî belgelerde kullanılmıştır. Kelime anlamı "1. Padişah buyruklarına çekilen tuğra. 2. Bu tuğrayı taşıyan buyruk" şeklindedir.[9]

Ta'lik

Arap alfabesinde geliştirilen, sülüsün sağdan sola doğru yatık olarak yazılan yazı türlerinden biridir. Tüm harfleri yuvarlağımsı olan bu yazı biçimi, İran'da geliştirilmiş, bir santim veya daha fazla genişlikte kalemle yazılmış olanına da celi ta'lik adı verilir.

Kaynakça

  • Klaus Kreiser, Christoph Neumann Kleine Geschichte der Türkei, 2009, S. 21).
  • Edith G. Ambros/P. A. Andrews/Çiğdem Balim/L. Bazin/J. Cler/Peter B. Golden/Altan Gökalp/Barbara Flemming/G. Hazai/A. T. Karamustafa/Sigrid Kleinmichel/P. Zieme/Erik Jan Zürcher, Artikel Turks, in: Encyclopaedia of Islam, Brill, digitale Edition, Abschnitt II.i Languages – Introduction .
  • Margarete I. Ersen-Rasch Türkische Grammatik: für Anfänger und Fortgeschrittene, S.1 Online
  • Celia Kerslake Ottoman Turkish in Lars Johanson,Éva Csató The Turkic languages, S. 180
  • Korkut Buğday Osmanisch, S. xvii.
  • Celia Kerslake Ottoman Turkish in Lars Johanson,Éva Csató The Turkic languages, S. 179
  • Celia Kerslake Ottoman Turkish in Lars Johanson,Éva Csató The Turkic languages, S. 180
  • Simon Ager, Turkish Alphabet, Omniglot
  • Pedersen, Thomas Таблица разных систем транслитерации османского алфавит (Ottoman Turkish) (англ.) (PDF). Transliteration of Non-Roman Scripts (4 October 2002). Архивировано из первоисточника 19 апреля 2012.
  • Pihan, A. P. Notice sur les divers genres d'écriture ancienne et moderne des Arabes, des Persans et des Turcs. — Paris, 1856

Dipnotlar

  1. ^ Gef harfinin diyakritik işareti çoğu zaman yazılmaz. Osmanlı Türkçesindeki "gef" harfinin tek başına veya sözcük sonundaki yazılışı aslında kef harfi ile neredeyse aynıdırı. Sadece üstten bir çizgi eklenir. Ancak mevcut kodlamalarda bu öngörülmemiş.
  2. ^ Nef harfinin diyakritik işareti çoğu zaman yazılmaz.
  3. ^ Lamelif de bazen bir harf yerine koyulur ancak, harf değildir. Lam ve elif harflerinin yan yana yazılmış şeklidir.
  4. ^ Resmî belgelerde kullanılan bir yazı türüne verilen ad. TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974[]
  5. ^ TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974[]
  6. ^ TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974[]
  7. ^ TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974[]
  8. ^ TDK BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü 1974[]
  9. ^ Büyük Türkçe Sözlük "Tevki" 28 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Dil Kurumu

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk alfabesi</span> Türkçenin yazımında kullanılan alfabe

Türk alfabesi, Türkçenin yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Türkçe</span> Türk halkının Oğuz Türkçesi dili

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

K-k, Türk alfabesinin 14. harfidir. Türkçede bu harfin işaret ettiği ses ke denilerek isimlendirilir. Sıklıkla, harfin işaret ettiği ses ka denilerek isimlendirilir, ancak TDK'ye göre bu isimlendirme yanlıştır. Bu durumda sesin ince ve kalın şekilleri vardır. Fonetik bakımdan kalın seslilerle birlikte art damak, ince seslilerle birlikte ön damaktan çıkarılan süreksiz ve sert bir sessiz harf olduğundan sesli-sessiz uyumunu gerektirir. Türkçe kelimelerde bu harfin kullanım sıklığı % 4,71'dir. Arap alfabesine dayalı Göktürk, Uygur ve Osmanlı alfabelerinde iki ayrı harf ve ses olarak kaf ve kef yerine bugünkü Türkçede k kullanılmaktadır.

Rika, rıka veya rik’â, Nesih'in dendansız, yuvarlak ve kıvrak bir türüne verilen ad ve Arap harflerinin en çok kullanılan el yazısı biçimidir.

<span class="mw-page-title-main">Başkurtça</span> Kıpçak grubundan, Başkurdistanın resmi dili

Başkurtça veya Başkırca, çağdaş Türk yazı dillerinden biridir ve Kıpçak grubuna bağlıdır. Çoğunluğu Başkurdistan'da yaşayan Başkurtlarca konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzca</span>

Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Sülüs</span> Arap alfabesiyle yazılan bir tür süslü yazı

Sülüs, Arap alfabesiyle yazılan bir tür süslü yazı veya Hicrî IV. yüzyıl sonlarında ortaya çıkan, nesihe benzer, kalınca bir yazı türüne verilen ad olarak tanımlanır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlıca</span> Osmanlı İmparatorluğunda kullanılan dil

Osmanlıca veya Osmanlı Türkçesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk anayasası olan 1876 tarihli Kânûn-ı Esâsî'de geçtiği hâliyle Türkçe, 13 ile 20. yüzyıllar arasında Anadolu'da ve Osmanlı Devleti'nin yayıldığı bütün ülkelerde kullanılmış olan, Arapça ve Farsçanın etkisi altında kalan Türk dili. Alfabe olarak çoğunlukla Arap alfabesinin Farsça ve Türkçe için uyarlanmış bir biçimi kullanılmıştır. Halk arasında bazen bu dil dönemi için "Eski Türkçe" de kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Fars alfabesi</span> Arap alfabesinden uyarlama bir alfabe

Fars alfabesi, Farsçanın İran ve Afganistan'da kullanılan yazı sistemidir. Kökeni Arap alfabesine dayanır, bu alfabeye Arapçada bulunmayıp Farsçada bulunan ژ,چ,پ ve گ harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur. Osmanlı alfabesi büyük ölçüde bu alfabeden uyarlanmıştır.

Vav, İbrani alfabesi'nin ve Ebced hesabına göre Arap alfabesinin altıncı harfi olup modern Arap alfabesinin yirmi yedinci harfidir.

<span class="mw-page-title-main">Nesih</span>

Nesih, neshi veya neshî, özellikle Osmanlılar tarafından yazmalarda kullanılan, yumuşak, köşeleri yuvarlaklaşmış, işlek bir yazı türü ve Arap harflerinin, basımda ve yazma kitaplarda en çok kullanılan çeşidi olarak tanımlanır. Nasaḫ terim kökü "kaldırma, hükümsüz kılma" ve "kopya" anlamına gelen nesih yazı türü, Osmanlı İmparatorluğu'nda da özellikle kitap kopyalamak için kullanılmıştır.

Divanî, bir bakıma tevkie, bir bakıma ta'like benzeyen son derece hareketli, karmaşık, özel bir yazı türü. Tâlik yazı türünün Osmanlı Türkleri ve Mısırlılar tarafından benimsenmesi ve yayılması sonrası, kendi zevklerine uyacak şekilde çeşitli değişiklikler yaptılar. Onların geliştirdiği bu özel yazı türü Dîvân-ı Hümâyun’daki resmi yazışmalarda kullanımı nedeniyle adına Divanî denilmiştir. Divanî, Arap ülkelerinde ise hala, jalī "büyük-boy" ve ḵafī "küçük-boy" iki biçimi kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Muhakkak</span>

Muhakkak, Sülüs yazının yatkın ve yatay bölümleri daha uzun olan türüne verilen ad. Muhakkak yazı türünde, yuvarlak çizgilerin düz çizgilere göre oranı ortalama 1,5: 4,5 veya 2:4'tür, dik harflerin boyları ile Sīn, Šīn, Ṣād, Ḍād ve Fāʾ gibi harflerin sola doğru uzayan kısımları sülüs yazı türüne oranla daha uzun olduğu gibi, dönüş noktaları veya yerleri de sertçe bir görünüş sunmaktadır. Muhakkak, ağız genişliği ortalama 2 mm. olan kamış kalemle, harfler ve kelimeler açık yazılır.

Je (ﮊ) Pers alfabesi'nin 14. harfidir.Bu harf ayrıca Osmanlı alfabesi'nde de kullanılıyordu.Arap alfabesinin orijinalinde bulunmayıp sonradan eklenmiştir.

Çim ya da Çe (چ) Pers alfabesi'nin 7. harfidir.Arap alfabesinin orijinalinde bulunmayıp sonradan eklenmiştir.Bu harf ayrıca Osmanlı alfabesi'nde de kullanılıyordu ve Osmanlı alfabesi'nin de 7. harfiydi.

Pe (ﭖ) Pers alfabesi'nin 3. harfidir. Arap alfabesinin orijinalinde bulunmayıp sonradan eklenmiştir.

Zaza alfabesi, Zazacanın yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 32 harften oluşur.