İçeriğe atla

Osmanlı Türklerinde İlim

Osmanlı Türklerinde İlim
YazarAdnan Adıvar
ÜlkeTürkiye
DilTürkçe
TürBilimsel kitap
Yayım1939
YayımcıMaarif Vekilliği Neşriyat Müdürlüğü

Osmanlı Türklerinde İlim (La Science chez les Turc), Adnan Adıvar'ın Fransızca yazdığı 1939 tarihli bilim tarihi kitabıdır.

14. yüzyılın başından 18. yüzyılın sonuna kadar olan süre içinde Türkiye’de bilimin durumunu, matematik, astronomi, coğrafya, kimya ve tıp konusunda eser vermiş âlimler ve eserlerini inceleyerek değerlendiren, Batı'daki durum ile kıyaslayan bir derleme çalışmasıdır. Cumhuriyet dönemi bilim tarihi yazıcılığının ilk örneği kabul edilir.[1]

Adıvar Fransa'da iken yazıp yayımladığı eseri, Türkiye'ye dönüşünden sonra Maarif Vekaleti'nin talebi ile genişletip düzelterek Türkçeye çevirmiş ve eser 1943'te Maarif Vekilliği Matbaası'nda basılmıştır.[1][2]

Fransızca ve Türkçe baskıya ait iki önsöz, sekiz bölüm ve sonsöz ile kitap-şahıs isimlerini içeren iki dizinden oluşur.[1] İlk bölümü "XIV. ve XV. Yüzyıllarda Osmanlı Coğrafyasında İlim", son bölümü "XIX. Yüzyıl ve Yenileşme Hareketleri" başlığını taşır. Eserde, Osmanlı Sultanı Orhan Bey zamanında açılan İznik Medresesi’nin kuruluş tarihi Osmanlılarda ilmin başlangıç noktası olarak kabul edilmiştir. Ağırlıklı olarak Osmanlı'da 14 yüzyıldan 19. yüzyıla kadar bilimsel gelişmeler ele alınırken "ilim" kavramı ve medreselerin gelişimi incelenmiştir. Yer yer Şarkiyatçı yorumlara karşı tezler savunulurken özeleştiriler de bulunmaktadır. Çalışmanın başlıca kaynakları Paris ve Londra kütüphanelerindeki el yazmaları ve Avrupalı yazarların Osmanlı dünyası hakkındaki eserleridir.[3]

Osmanlı Türklerinde İlim, yayılandığı zaman Türkiye'de büyük ilgi ile karşılanmış, pek çok olumlu eleştiri almıştı.[4] Zaman içinde Niyazi Berkes, Hilmi Ziya Ülken, Mehmet Fuad Köprülü, Rıza Tevfik Bölükbaşı gibi birçok müellif eseri ele alıp kritiğini yapmıştır.[5]

Kaynakça

  1. ^ a b c Arslan, İshak (2004). "Cumhuriyet Dönemi Bilim Tarihi Yazıcılığının İlk Örneği: Abdülhak Adnan Adıvar ve "Osmanlı Türklerinde İlim"". Türkiye Araştırrmaları Literatür Dergisi. 22 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2022. 
  2. ^ Şiban, Halim Sabit. "Osmanlı Türklerinde İlim" (PDF). 22 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Temmuz 2022. 
  3. ^ Günergun, Feza (2006). "Adnan Adıvar'ın Biim Tariihi Çalışmaları: Osmanlı Türklerinde İlim'den Önce ve Sonra". Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Yıldırım, Nuran (2007). "Osmanlı Türklerinde İlim Üzerinden O. Şevki Uludağ - Fuat Köprülü Tartışması". Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Ada, Turhan. Adnan Adıvar:Hayatı ve Kişiliği (2010 bas.). Kültür Aş. s. 354-59. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkçe</span> Türk halkının Oğuz Türkçesi dili

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Abdülhak Adnan Adıvar</span> Türk siyasetçi, hekim ve yazar

Abdülhak Adnan Adıvar, Türk siyasetçi, yazar, tarihçi, akademisyen ve hekim.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Cevdet Paşa</span> Osmanlı devlet adamı

Ahmed Cevdet Paşa veya Lofçalı Ahmed Cevdet Paşa, Osmanlı Devleti'nde on dokuzuncu asırda yetişen Türk devlet ve ilim adamı, tarihçi, hukukçu, şair.

Dilbilgisi ya da gramer, bir dilin ses, biçim ve cümle yapısını inceleyip, kurallarını saptayan bilim dalı. Bir dili seslerinden cümlelere kadar, içerdiği bütün dil birliklerini, geniş bir şekilde anlam ve görevlerini kapsayacak şekilde inceler ve sözcüklerden anlam üretmeyi sağlar. Dilbilgisi kuralları, bir grup tarafından hazırlanmayıp, o dili kullanan insanların zaman içinde gerekli kuralları yaratmaları veya var olan kuralları dilin gelişimine göre değiştirmeleri sonucu oluşur. Bir dili veya bir dilin değişkesini akıcı olarak konuşanlar bu kuralları içselleştirmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Tarih</span> geçmiş zamanın incelenmesi bilimi

Tarih, geçmiş zamanın incelenmesi bilimidir. "Tarih", geçmişte yaşanan olayların incelenmesinin yanı sıra, bu olaylarla ilgili bilgilerin keşfi, toplanması, organizasyonu, sunumu ve yorumlanması ile ilgilenen disiplindir.

Vakanüvis, Arapça vak'a ve Farsça nuvіs kelimelerinden gelen, zuhur eden olay, hadise ve durumları yazan manasına gelen ifadedir. Bazı söylem farklılıklarında ufak değişiklikle vākayinüvis olarak da geçer. Şehnâmeci ya da şehnâmenüvis de aynı manada kullanılan bir tabirken zamanla müesseseleşmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nda devrin olaylarını yazmakla görevlendirilen resmî devlet tarihçisine vakanüvis denmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Çağatayca</span>

Çağatayca, Çağatay Türkçesi veya Doğu Türkçesi, 15. yüzyılda Timurluların idaresi altında gelişen ve 15. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına dek Orta Asya'daki Müslüman Türk halkları tarafından ortak yazı dili olarak kullanılan dildir.

<span class="mw-page-title-main">Halide Edib Adıvar</span> Türk yazar, öğretmen ve politikacı (1884–1964)

Halide Adıvar, Türk yazar, siyasetçi, akademisyen ve öğretmen. Halide Onbaşı olarak da tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Köprülü Kütüphanesi</span> Osmanlı Devletinde müstakil bir binaya sahip olarak kurulan ilk vakıf kütüphanesi

Köprülü Kütüphanesi, Osmanlı Devleti'nde müstakil bir binaya sahip olarak kurulan ilk vakıf kütüphanesidir. Aslen Köprülü Mehmet Paşa Külliyesi'nin içindeki bir yapı olarak tasarlanmış ancak Köprülü Mehmed Paşa öldüğünde sadece hamam ve medrese kısmı tamamlanabilmiş, yapının geri kalanı Fazıl Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır ve kendi kitaplarıyla babasının kitaplarını birleştirerek kütüphaneyi 1661'de bitirmiştir.

Türkün Ateşle İmtihanı, Halide Edib Adıvar'ın Milli Mücadele yıllarında eşi Adnan Adıvar ile Anadolu' da geçirdikleri günlerden, Zafer'in kazanılıp İstanbul'a dönmelerine kadar olan döneme ait anılarını içeren kitaptır.

<span class="mw-page-title-main">Türk edebiyatı</span> Türkçe yazılmış edebî eserler

Türk edebiyatı, Türk yazını veya Türk literatürü; Türkçe olarak üretilmiş sözlü ve yazılı metinlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Türk folkloru</span>

Türk folkloru, Türkçe çevresinde gelenekselleşmiş folklor, halk bilimidir.

İsmâil Hâmî Dânişmend, Türk tarihçi ve Türk Dili araştırmacısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Salih Zeki</span> Osmanlı-Türk matematik bilgini, bilim tarihçisi, astronom (1864 - 1921)

Salih Zeki Bey, Osmanlı-Türk matematik bilgini, bilim tarihçisi ve astronomdur. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşamış ve yaptığı çalışmalarla çağdaş bilimin Türkiye’de tanıtılmasında ve yayılmasında önemli katkılarda bulunmuştur. Yaşadığı dönemin önde gelen matematik bilginlerinden olmasının yanında; İkdam, Darüşşafaka ve İktisadiyat Gazeteleri ile Darülfünun Dergisi’ne yazdığı makaleler ile bilim hayatına sayısız katkıda bulunmuştur. Bilim tarihi açısından çok değerli konferanslar vermiş ve eserler kaleme almıştır. Bu konuda aldığı ilk çalışması, aynı zamanda bir Türk bilim adamının yurt dışında yayınladığı ilk bilim tarihi makalesi olma özelliği taşımaktadır. Ölümünden sonra da Türkiye’deki matematik araştırmalarına öncülük eden ve bilim tarihi açısından da çok değerli olan eseri Asar-ı Bakiye’yi dört cilt olarak düzenlemiştir, ancak hayattayken ilk iki cildi yayımlanmıştır. Verdiği konferanslarda Türk matematikçilerinin o dönemde henüz bilmediği Öklid dışı geometriler, sanal sayılar, sayılar teorisi gibi alanların ülkede tanıtılması sağlamıştır. Bu alandaki katkıları bununla da sınırlı kalmamış verdiği dersler, yazdığı kitaplar ve kaleme aldığı ders kitapları ile matematik dersinin, eğitimin her seviyesinde yayılmasında büyük katkı sağlamıştır. Bunun yanında astronomi, fizik, geometri, mantık gibi birçok alanda hem ders kitabı hem de özgün çok sayıda yapıt vermiştir.

Aydın Sayılı, Türk bilim insanı.

<span class="mw-page-title-main">Pedanios Dioskurides</span>

Dioscorides Pedanius (40-90), Roma İmparatorluğu zamanında yaşamış, Anadolu'da Kilikia Bölgesi'nde bugün Adana'ya yakın olan, Anazarboslu'dur (Anazarva). Hekim ve farmakoloji bilgini. Osmanlı dönemi kitaplarında adı Skoridos olarak geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Robert Mantran</span> Fransız tarihçi (1917 – 1999)

Robert Mantran, Fransız tarihçi, Türkolog, İslam ve Osmanlı tarihi uzmanı.

<span class="mw-page-title-main">Tarihî coğrafya</span>

Tarihî coğrafya, modern coğrafya ilke ve yöntemlerini kullanarak bir sahayı geçmiş bir zaman diliminde araştıran disiplinler arası coğrafya bilim koluna verilen isimdir.

<span class="mw-page-title-main">Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi</span>

Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi; Ankara'nın Çankaya ilçesinde bulunan bir halk kütüphanesidir. Bugün, tarihi Saraçoğlu Mahallesi projesinde sosyal tesis ihtiyacını karşılamak adına inşa edilmiş olan binada hizmet vermekte olan kütüphane; Kızılay semtindeki Kumrular Sokak'ta yer alır. Ankara'daki halk kütüphaneleri arasında en çok ziyaret edilen ve 500 bini aşkın materyalle en geniş koleksiyona ev sahipliği yapan kütüphanedir.

<span class="mw-page-title-main">Kütüphanecilik</span> yönetim, bilgi teknolojisi, eğitim diğer alanlardaki uygulamaları, perspektifleri ve araçları kütüphanelere uyarlayan alan

Kütüphanecilik yönetim, bilgi teknolojisi, eğitim ve diğer alanların uygulamalarını, bakış açılarını ve araçlarını kütüphanelere uygulayan, bilgi kaynaklarının toplanması, düzenlenmesi, korunması ve yayılması ve bilginin siyasi ekonomisi üstüne çalışan disiplinler arası veya çok disiplinli bir alandır. Bavyeralı bir kütüphaneci olan Martin Schrettinger'in (1808-1828) Versuch eines vollständigen Lehrbuchs der Bibliothek-Wissenschaft oder Anleitung zur vollkommenen Geschäftsführung eines Bibliothekars adlı çalışmasında bu alanın adını ilk defa kullanılmıştır. Schrettinger, Bavyera kütüphanesinde bilgiyi doğa odaklı elementlere göre sınıflandırmak yerine kitapları alfabetik sıraya göre düzenledi.