İçeriğe atla

Osmanlı Bankası

Osmanlı Bankası
SloganTüm Zamanların Bankası (1990-1998)
Çünkü Biz Osmanlı Bankasıyız. (1998-2001)
Eski ad(lar)Bank-ı Osmani
Kuruluş1856
Feshedilme21 Aralık 2001
Genel merkezi
Alt kuruluş(lar)Osmanlı Bankası Müzesi
Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi

Osmanlı Bankası, 1856'da kurulan İngiliz sermayeli Bank-ı Osmani (Ottoman Bank) ile 1862 istikrazını üstlenen Fransız mali grubu Banque de Paris et des Pays-Bas ortaklığıyla, 1863'te İstanbul'da Bank-ı Osmanî-i Şahane adıyla kurulan bankadır. 2001 yılında Garanti Bankası'na katılmasıyla varlığı sona ermiştir.[1]

Tarihçe

Osmanlı Bankası Genel Müdürlüğü, 1896.

Bank-ı Osmanî-i Şahane, uzun yıllar Osmanlı İmparatorluğu'nun resmî bankası ve hazinedarı olarak görev yaptı. İmparatorluk genelinde birçok altyapı yatırımını destekleyen Banka, yaygın şube ağı sayesinde piyasa ile ilişkilerini artırarak ticarî bankacılıkta kendisine önemli bir yer edindi.

Para sisteminin sağlıklı hale getirilmesi ve Bank-ı Osmanî Şahane'nin kurulması, Tanzimat Fermanı'nın maliye alanındaki icraatlarının başında yer alıyordu. Banka, Osmanlı İmparatorluğu'na borç kaynağı yaratacak, borçlanmalarda aracı rolü üstlenecek ve devlet bankalarının en önemli imtiyazlarından biri olan para basma hakkını kullanacaktı. 17 Şubat 1875'te imzalanan yeni bir sözleşme ile banka, imparatorluğun hazinedarı konumuna getirildi. Böylece, artan malî desteğine karşılık, bütçenin hazırlanmasında ve uygulamasında söz sahibi olarak, hazine işlemlerinde de tekel durumuna geldi.

Mali Kriz Süreci

Bankanın kuruluş sözleşmesi.

Osmanlı İmparatorluğu'nun malî krize girmesi sonucunda, banka bu duruma çare olarak görülen Düyun-ı Umumiye İdaresi'nin 1881'deki kuruluşunda etkin rol aldı. Devletin borçlanma yükünün önemli bir kısmını Düyun-ı Umumiye'nin devralmasıyla yeniden yapılanma sürecine giren Bank-ı Osmanî-i Şahane, ticaret ve yatırım bankacılığına yöneldi. O yıllarda, Müşterek-ül Menfa Tütün Rejisi (1884), Rumeli Demiryolları bağlantıları (1885), Beyrut Limanı Şirketi (1888), Selanik-İstanbul Demiryolu bağlantısı, İzmir-Kasaba demiryolu'nun uzatılması (1894), Ereğli Kömür Madenleri (1896), Beyrut-Şam-Havran Demiryolu ve uzantısı 1892-1900 yılları arası ile 1903'te Bağdat Demiryolu yatırımlarına iştirak etti. Altyapı girişimlerinin yanı sıra giderek genişleyen müşteri portföyüne de kavuşarak, bir ticarî banka kimliğine bürünmeye başladı. Bu doğrultuda 1890 yılından başlayarak şube sayısını artırmaya önem veren banka, 1910'dan sonra iyice çoğalan şubeleri sayesinde piyasa üzerindeki etkisini daha da güçlendirdi. I. Dünya Savaşı, bankanın faaliyetlerini oldukça etkiledi. Osmanlıların savaşa girmesiyle, Fransa ve İngiltere'nin gözünde Osmanlı hukukuna bağlı bir şirket olarak "düşman kuruluş" niteliği kazanan banka, Osmanlı İmparatorluğu tarafından da İngiliz ve Fransız sermayesi sebebiyle aynı derecede güvenilmez kabul ediliyordu. Bu dönemde, Fransız ve İngiliz müdürlerin görevlerini bırakması ve para basma imtiyazından vazgeçilmesi şartıyla, bankanın faaliyetlerine devam etmesine izin verildi.[]

Para Basma Devri

Bank-ı Osmanî-i Şahane, savaştan sonra 10 Mart 1924 tarihinde imzalanan bir sözleşmeyle para basma imtiyazını Türkiye Cumhuriyeti'ne devrettiyse de, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın kuruluşuna kadar hazine işlemlerini sürdürmeye ve Devlet Bankası statüsünü korumaya devam etti. Bu dönemde, yeni siyasal rejime uygun olarak "Osmanlı Bankası" adını aldı. 1933 yılının Haziran ayında imzalanan sözleşmeyle özel bir ticaret bankası olarak yapılanan Osmanlı Bankası, 1952'de imzalanan bir başka sözleşmeyle, 1990'lara dek süren yeni statüsüne kavuştu.

1914 yılında, 37'si Anadolu'da, 11'i Suriye ve Filistin'de, 5'i Mısır'da, 3'ü İstanbul'da, 5'i Trakya'da, 6'sı Makedonya'da ve diğerleri Kıbrıs, Mezopotamya, Arabistan ve Arnavutluk'ta olmak üzere 80'i aşkın şubesi bulunan Osmanlı Bankası; gerek savaş boyunca, gerekse hemen sonrasında şubelerinin çoğunu kapatmak zorunda kaldı.

Devri

1920-1930 yılları arasında İngiliz sermayedarların isteği doğrultusunda, Orta Doğu'da hızlı bir şubeleşmeye gidildi. 1956 yılında Mısır şubelerinin millileştirilmesi ve el konulması sonucunda Ortadoğu'daki faaliyetlerinde önemli bir kayba uğradı. Aynı dönemde Kenya, Uganda, Tanzanya, Rodezya, Abudabi, Sudan ve Katar'da, İngiliz sermayedarlara bağlı olarak çalışmalarına devam etti. 1969 yılında ana sermayedar Grup Paribas'in isteği doğrultusunda; Avrupa, Ortadoğu ve Afrika'daki şubelerini Grindlays Bank'a devreden Osmanlı Bankası, bu tarihten itibaren yalnızca Türkiye sınırları içerisinde hizmet vermeye başladı. 1993'e gelindiğinde anonim şirket statüsüyle yeniden yapılanan Bankanın hisseleri, Haziran 1996'da Garanti Bankası'na ait Clover Investments tarafından satın alındı ve Banka, Doğuş Grubu'na katıldı. 31 Ağustos 2001 tarihi itibarıyla Doğuş Grubu bünyesindeki Körfezbank ile birleşen Osmanlı Bankası, 21 Aralık 2001'de ana hissedarı Garanti Bankası'nın bünyesine dahil oldu.

Bankanın Karaköy de bulunan binası bugün müze olarak kullanılmaktadır.[2]

Osmanlı Bankası şubelerinin kronolojik listesi

  • 1856 Londra, İstanbul, İzmir, Kalas (kap. 1866),
  • Beyrut (kap. 1921)
  • 1861 Bükreş (kap. 1921)
  • 1862 Selanik, Aydın, Afyon Karahisar (kap. 1880),
  • Manisa, Larnaka 1865
  • Şarkikaraağaç Isparta 1867
  • İskenderiye 1868
  • Paris 1869
  • Antalya 1872
  • Port Said 1875
  • Rusçuk (kap. 1880), Edirne, Bursa, Şam (kap. 1880) 1878
  • Filibe (kap. 1899)
  • 1879 Lefkoşa, Limasol
  • 1880 Varna (kap. 1882)
  • 1881 Nazilli (kap. 1898)
  • 1886 İstanbul-Yeni Cami
  • 1889 Adana, Konya
  • 1890 Sofya (kap. 1899),
  • 1891 Denizli, Muğla
  • İstanbul-Beyoğlu, Balıkesir, Uşak, Samsun, Trabzon
  • 1892 Rusçuk (yeniden açıldı, kap. 1921)
  • 1898 Midilli (kap. 1921)
  • 1899 Kastamonu, Sivas
  • 1903 Manastır (kap. 1914), Üsküp (kap. 1914)
  • 1904 Dedeağaç (kap. 1914), Kavala, Eskişehir, Akşehir, Trablusşam (kap. 1921), Kudüs
  • 1905 Nazilli (tekrar), Bandırma, Bilecik, Yafa
  • 1906 İskeçe (kap. 1914), Erzurum, Giresun, Kütahya, Antep, Silifke (kap. 1907), Mağusa, Hayfa, Trablusgarp (kap. 1912)
  • 1907 Adapazarı, Musul, Minye
  • 1908 Tarsus, Humus (kap. 1921)
  • 1909 Gümülcine (kap. 1914), Tekirdağ
  • 1910 Sufli, Drama (kap. 1921), Serez (kap. 1921), Yanya (kap. 1921), Kayseri, İnebolu, Ordu, Geyve, Bolvadin, Mansure
  • 1911 Manchester, İşkodra (kap. 1914), Rodos (kap. 1903,1921), Diyarbekir, Harput/Mamuret-ül-Aziz, Bitlis, Van, Ceyhan, Sayda (kap. 1921), Hüdeyde (kap. 1921), Bingazi (kap. 1912)
  • 1912 Bolu, Urfa, Sandıklı, Söke, Cidde (kap. 1916)
  • 1913 İskenderun (kap. 1921)
  • 1914 Çanakkale, Zahle (kap. 1921)
  • 1915 Marsilya 1919 Hama (kap. 1921)
  • 1920 Kerkük, Aşar, Tunus, Kirmanşah
  • 1921 Baf, Troodos
  • 1922 Beytüllahim, Ramalla, Nablus, Hamedan, Tahran

Osmanlı Bankası Müzesi

İstanbul, Karaköy, Bankalar Caddesindeki (Voyvoda Caddesi) bina tanınmış Fransız mimar Alexandre Vallaury tarafından 1890 yılında yapıldı. 27 Mayıs 1892'den 1999 yılına kadar Osmanlı Bankası'nın genel merkezi olarak kullanıldı. Bugün SALT Galata adı ile Osmanlı Bankası Müzesi ve Garanti Bankası'nın şubesine ev sahipliği yapmaktadır. İdare Kurulu giriş katında, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi ise üst kattadır.

Kaynakça

  1. ^ Osmanlı Bankası Tarihçesi 14 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Alıntı: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2008. 

Konuyla ilgili yayınlar

  • Autheman, André; La Banque impériale ottomane, Paris: Comitépour l'Histoire économique et financière de la France, 1996.
  • Histoirede la Banque ottomane, İstanbul, 1988.
  • Billiotti, Adrien, La Banque impériale ottomane, Paris, 1909.
  • Clay, Christopher,"The Imperial Ottoman Bank in the Later Nineteenth Century: A Multinational "National" Bank", in G. Jones(derl.), Banks as Multinationals, Londra, 1990.
  • Eldem, Edhem, A 135-Year-Old Treasure.
  • Glimpses from the Past in the Ottoman Bank Archives, İstanbul, 1997.
  • Thobie, Jacques, Intérêts et impérialisme français dans l'Empire ottoman (1895-1914), Publication de la Sorbonne, Paris, 1997.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Banka</span> finansal etkinlikte bulunan kurum

Banka, faizle para alınıp verilebilen, kredi, iskonto, kambiyo işlemleri yapan, kasalarında para, değerli belge, eşya saklayan ve bunun dışındaki diğer ticari, finansal ve ekonomik etkinliklerde bulunan kuruluşlara denir. En yaygın üçüncül sektörlerden biridir. Banka sözcüğü İtalyanca banca sözcüğünden Türkçeye geçmiştir. Para bozma gişesi, para bozma yeri anlamına gelir. Kredilendirme faaliyetleri doğrudan banka tarafından veya sermaye piyasaları aracılığıyla dolaylı olarak da yapılabilir. Bankalar genellikle uluslararası bir dizi sermaye standardı olan Basel Anlaşmalarına dayanan asgari sermaye gereksinimine tabidir. Bankalar bir ülkenin finansal sistem ve ekonomisinde önemli bir rol oynadıklarından, yargı alanlarının çoğu bankalar üzerinde yüksek derecede düzenleme uygulamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası</span> Türkiyenin merkez bankası

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), banknot ihraç eden, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti'nin para ve kredi politikasını yürüten, veznedarlık görevini üstlenmiş ve devletin iktisadi ve mali danışmanlığını yapan yasal olarak bağımsız bir ekonomik kurumdur. Kâğıt para (banknot) basma tekelini elinde bulundurur ve bu yetkiye istinaden bağımsız olarak para politikasını belirler. Ayrıca Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı olan Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğünce basılan madeni paraların tedavülü de Merkez Bankasınca sağlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ziraat Bankası</span> Kamusal sermayeli Türk bankası

T.C. Ziraat Bankası A.Ş., Türkiye'deki faaliyet gösteren altı kamu bankasından biri. 1863 yılında Osmanlı Devleti döneminde Midhat Paşa tarafından kurulan Memleket Sandıkları'nın devamı niteliğindedir.

Mehmet Ruhi Arel,, Türk ressam.

Alexandre Vallaury, İstanbullu Fransız asıllı mimar.

Memalik-i Şahane Duhanları Müşterekül Menfaa Reji Şirketi veya kısaca "Reji", Osmanlı Devleti, Düyun-u Umumiye ve üç bankacılık grubu arasındaki görüşmeler sonucunda 27 Mayıs 1883 tarihli sözleşmeyle yabancı sermaye ile kurulan tütün ticareti tekel ayrıcalıkları olan bir özel kâr ortaklığı şirketidir (1883-1925)..

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki bankalar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Türkiye'de faaliyet gösteren 62 banka bulunmaktadır. Bunlar; 33 mevduat bankası (3 adet devlet mevduat bankası, 30 adet yerli ve yabancı sermayeli özel mevduat bankaları, 1 adet TMSF'ye ait banka, 19 kalkınma ve yatırım bankası ve 9 katılım bankası şeklindedir.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı Bankası Baskını</span>

1896 Osmanlı Bankası Baskını, İstanbul'daki Osmanlı Bankası merkez şubesinin 26 Ağustos 1896 günü bir grup Ermeni Devrimci Federasyonu üyesi Ermeni tarafından ele geçirilmesi eylemidir.

Bank-ı Der Saadet, 1847 yılında İstanbul'da Galata bankerlerince kurulan ilk Osmanlı bankasıdır. Daha sonra yerine Osmanlı Bankası kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Nissim Kamondo</span>

Büyük yeğeni için Nissim de Camondo maddesine bakınız.

<span class="mw-page-title-main">T-Bank</span> Yabancı sermayeli Türk bankası

T-Bank,, 1985 yılında Bank of Bahrain and Kuwait'in şubesi olarak İstanbul ilinde kurulan ve 1991 yılında bağımsız bir kuruluş halini almış olan özel bankadır.

<span class="mw-page-title-main">Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie</span> Demiryolu şirketi

Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie (Türkçe: Osmanlı Anadolu Demiryolları; rapor işareti: CFOA) 4 Ekim 1888'de kurulan Osmanlı İmparatorluğu'nda faaliyet gösteren demiryolu şirketidir. Şirket merkezi İstanbul'daydı.

<span class="mw-page-title-main">Ottoman Railway Company</span> İzmir merkezli eski İngiliz demiryolu şirketi

Ottoman Railway Company,, İzmir merkezli olmak üzere Ege Bölgesi'nde 1856 – 1935 yılları arasında faaliyet gösteren ve Anadolu'daki ilk demiryolu hattı olan İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu inşa eden ve işleten İngiliz demiryolu şirketidir.

<span class="mw-page-title-main">İzmir-Eğirdir demiryolu</span> Türkiyede bir demiryolu hattı

İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu, İzmir-Alsancak – Eğirdir arasında bulunan TCDD'ye ait ana demiryolu hattıdır.

Sakızlı Ohannes Paşa (1836-1912), Ermeni kökenli Osmanlı paşası, ekonomist ve öğretmen.

<span class="mw-page-title-main">Chester Projesi</span> 1923te TBMM ve Ottoman-American Development Company arasında imzalanan anlaşma

Chester Projesi ya da Chester İmtiyazı, 10 Nisan 1923 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Ottoman-American Development Company arasında imzalanan demiryolu ve maden işletmeciliğine dair anlaşma. Amerika Birleşik Devletlerinin Yakın Doğu'daki ilk büyük ölçekli maden çıkarma anlaşması olan Chester Projesi adını emekli amiral Colby Mitchell Chester'den almakta olup Ottoman-American Development Company'nin sözleşme şartlarını yerine getirememesinden dolayı 18 Aralık 1923'te anlaşmanın Türkiye tarafından feshedilmesiyle uygulanamadan tarihe karışmıştır.

Rumeli Demiryolları (Fransızca: Chemins de fer Orientaux, romanize: Oryantal Demiryolları; rapor işareti: CO) ya da İstanbul – Viyana Demiryolu, 1870-1937 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun Rumeli ve daha sonra Türkiye'nin Doğu Trakya topraklarında faaliyet gösteren bir demiryolu şirketidir. Şirketin inşa ettiği ve işlettiği demiryolu hattı, Osmanlı İmparatorluğu sınırlarındaki beş ana demiryolundan birisi olup Balkanlar'daki ana demiryolu hattıdır. 1889–1937 yılları arasında da ünlü Şark Ekspresi'ne de ev sahipliği yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Şirinyer-Buca şube demiryolu</span> Türkiyede eski bir şube demiryolu hattı

Şirinyer – Buca şube demiryolu, İzmir'de bulunan ve 1860 – 2006 yılları arasında hizmet veren yaklaşık 2,4 kilometre (1,5 mi) uzunluğundaki eski şube demiryolu hattıdır. 1860'da Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC) tarafından inşa edilen hat, 1935'te TCDD'nin denetimine girmiş, 2006'da Şirinyer Tüneli'nin inşası sırasında kapatılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Sınai Kalkınma Bankası</span>

Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş., Türkiye'nin ilk özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankası olarak İstanbul'da 1950 yılında Dünya Bankası, TCMB desteği ve ticari bankaların pay sahipliği ile kurulan bir bankadır. TSKB dönemin ileri gelen ekonomist, sanayici ve iş insanlarının ortaklığı ile kurulmuş bir yatırım bankasıdır.