İçeriğe atla

Osmanlı Arabistanı

1914'te Arap Yarımadası

Osmanlı Arabistanı, Arap Yarımadası'nın 1517-1918 yılları arasında Osmanlılar tarafından yönetildiği dönemdir. Osmanlı'nın bu bölgedeki kontrol gücü, 4 asır boyunca devlet otoritesinin gücüyle orantılı olarak değişmiştir.[1][2]

Tarih

İlk dönem

16. yy'de Osmanlı, Arap Yarımadası'nın kıyılarını (Kızıldeniz ve Basra Körfezi) doğrudan kontrolü altına aldı. İç kısımlarıysa, içişlerinde özerk olarak bıraktı. Bunun nedeniyse; Portekizlilerin Kızıl Deniz'e saldırmasını engellemek ve Hint Seferleri'ni gerçekleştirebilmekti.[3] 1578'den itibaren Mekke Şerifliği, iç kısımlara seferler düzenleyerek yerel kabileleri kontrol altında tutmaya başladı.[4]

Suudi Hanedanlığı'nın ortaya çıkışı, 1744'te hanedanın kurucusu olan Muhammed ibn Suud'un Necid'de kendi güçleriyle Muhammed bin Abdülvahhab'ın güçlerini birleştirmesiyle olmuştur.[5][6] Bu ittifak, şu anki Suudi Arabistan'ı yöneten hanedanın temeli olmuştur.[7]

Suudi Devleti'nin ortaya çıkışı

İlk Suudi Devleti, 1744'te Riyad'da kurulduktan sonra hızla genişledi ve günümüz Suudi Devleti'nin çoğunu kontrol eder hale geldi.[8] Muhammed bin Abdülvahhab 1773'te imamlık görevinden çekilince, Suudilerin güney ve merkezi Necid'e yayılması tamamlanmış oldu.[9] 1780'lerde, kuzey kısımlar da Suudilere geçti.[9] 1792'de Lahsa, 1802'de Taif, 1804'te de Medine Suudilerin eline geçti.[9]

Bu devlet, 1818'de Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından yıkıldı. 1824'te Necid'de, daha küçük olan, ikinci Suudi Devleti kuruldu.[10] 18. yy boyunca Arap Yarımadası'nın iç kısımları, Suudilerle Raşit Hanedanı arasındaki çekişmelere sahne oldu. 1891'de, Raşit Hanedanı galip geldi ve Suudiler Kuveyt'e sürgüne gönderildi.[11]

Osmanlı'nın dağılışı

Mondros Mütarekesi imzalandığında Arap Yarımadası

20. yy'nin başında Osmanlı, göstermelik de olsa yarımadanın çoğunu kontrol etmeye devam ediyordu. Mekke Şerifliği Hicaz'da,[12] kabilerlerse iç kısımlarda egemendi.[13][14]

1902'de, Suudiler Riyad'da geri döndü ve Necid'i tekrar ele geçirdi.[11] İhvan'ın desteğini alan Suudiler, 1912'de örgütün kurulmasından sonra hızlı bir şekilde yayıldı.[15] 1913'te Lahsa tekrar Suudilerin eline geçti.

1916'da Hüseyin bin Ali, birleşik bir Arap devleti kurmak amacıyla Britanyalıların desteğiyle Arap İsyanı'nı başlattı.[16] Her ne kadar 1918'e kadar isyan istenilen sonuca ulaşamasa da, Osmanlı'nın 1. Dünya Savaşı'ndan mağlup ayrılması nedeniyle Arap Yarımadası, İtilaf Devletleri kontrolüne girdi.[17]

İdari bölümleri

Osmanlı toprakları

  • Mekke Şerifliği (1517–1803; 1841–1919)
  • Mısır Eyaleti (1517–1701; 1813–40)
  • Habeş Eyaleti (1701–1813; 1840–1872)
  • Hicaz Vilayeti (1872–1918)
  • Lahsa Eyaleti (1560–1630)
  • Necid Sancağı (1871–1918)
  • Yemen Eyaleti (1517–1636; 1849–1872)
  • Yemen Vilayeti (1872–1918)

Suudi devletleri

  • İlk Suudi Devleti (1744–1818)
  • İkinci Suudi Devleti (1818–1891)
  • Necid ve Hasa Emirliği (1902–1921; Suudi Arabistan'a dönüştü)

Diğer devletler

Kaynakça

  1. ^ Wayne H. Bowen (2008). The History of Saudi Arabia. Greenwood Publishing Group. s. 68. ISBN 978-0-313-34012-3. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013. 
  2. ^ Chatterji, Nikshoy C. (1973). Muddle of the Middle East, Volume 2. s. 168. ISBN 0-391-00304-6. 
  3. ^ William J. Bernstein (2008). A Splendid Exchange: How Trade Shaped the World. Grove Press. s. 191. ISBN 978-0-8021-4416-4. 9 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013. 
  4. ^ James Wynbrandt (2010). A Brief History of Saudi Arabia. Infobase Publishing. s. 101. ISBN 978-0-8160-7876-9. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013. 
  5. ^ Bowen, Wayne H. (2007). The history of Saudi Arabia. ss. 69-70. ISBN 978-0-313-34012-3. 
  6. ^ Harris, Ian; Mews,Stuart; Morris, Paul; Shepherd, John (1992). Contemporary religions: a world guide. s. 369. ISBN 978-0-582-08695-1. 
  7. ^ Faksh, Mahmud A. (1997). The future of Islam in the Middle East. ss. 89-90. ISBN 978-0-275-95128-3. 
  8. ^ "Reining in Riyadh" 10 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by D. Gold, 6 April 2003, NYpost (JCPA)
  9. ^ a b c Tim Niblock (11 Ocak 2013). Saudi Arabia: Power, Legitimacy and Survival. Routledge. s. 12. ISBN 978-1-134-41303-4. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013. 
  10. ^ "The Saud Family and Wahhabi Islam 16 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Library of Congress Country Studies.
  11. ^ a b "History of Arabia". Encyclopaedia Britannica Online. 3 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2011. 
  12. ^ Anderson, Ewan W.; Fisher, William Bayne (2000). The Middle East: geography and geopolitics. s. 106. ISBN 978-0-415-07667-8. 
  13. ^ Murphy, David (2008). The Arab Revolt 1916–18: Lawrence Sets Arabia Ablaze. ss. 5-8. ISBN 978-1-84603-339-1. 
  14. ^ Al Rasheed, Madawi (1997). Politics in an Arabian oasis: the Rashidis of Saudi Arabia. s. 81. ISBN 1-86064-193-8. 
  15. ^ Dekmejian, R. Hrair (1994). Islam in revolution: fundamentalism in the Arab world. s. 131. ISBN 978-0-8156-2635-0. 
  16. ^ Tucker, Spencer; Roberts, Priscilla Mary (205). The Encyclopedia of World War I. s. 565. ISBN 978-1-85109-420-2. 
  17. ^ Hourani, Albert (2005). A History of the Arab Peoples. ss. 315-319. ISBN 978-0-571-22664-1. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Suudi Arabistan</span> Orta Doğuda yer alan bir ülke

Suudi Arabistan veya Suudistan ya da resmî adıyla Suudi Arabistan Krallığı, Arap Yarımadası'nda bulunan en büyük ülkedir. Kuzeybatı'da Ürdün, kuzey ve kuzeydoğu'da Irak, doğuda Kuveyt, Katar, Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri, güneydoğuda Umman, güneyde Yemen, kuzeydoğusunda Basra Körfezi ve batısında Kızıldeniz ile çevrilidir. Buraya iki kutsal caminin arazisi de denir; çünkü İslam'a göre iki kutsal şehir olan Mekke ve Medine bu ülkededir. Suudi Arabistan, Orta Doğu'daki bütün körfez ülkelerinde olduğu gibi hızla gelişmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Arap Yarımadası</span> Asyanın güneybatısında yer alan bir yarımada

Arap Yarımadası ya da Arabistan, Asya'nın güneybatısı ve Afrika'nın kuzeydoğusunda yer alan yarımada. Büyük bölümü çöl olan yarımada, içerdiği petrol ve doğalgaz kaynakları nedeniyle Orta Doğu'nun jeopolitik açıdan önemli bir bölgesidir. Bölgede nüfusun büyük bölümü Arap ve Müslüman kökenlidir. Ayrıca yarımada, İslam dininin ortaya çıktığı yerdir.

<span class="mw-page-title-main">Fehd bin Abdülaziz Âl-i Suud</span> 5. Suudi Arabistan kralı

Fehd bin Abdülaziz Âl-i Suud, 13 Haziran 1982'den 2005'teki ölümüne kadar Suudi Arabistan kralı ve başbakanıydı. Bu görevlerinden önce 1975–1982 yılları arasında Suudi Arabistan veliaht prensi olarak görev yaptı. Modern Suudi Arabistan'ın kurucusu Abdülaziz el-Suud'un sekizinci oğluydu.

<span class="mw-page-title-main">Faysal bin Abdülaziz Âl-i Suud</span> 3. Suudi Arabistan kralı

Faysal bin Abdülaziz Âl-i Suud, Suudi Arabistanlı devlet adamı ve diplomat olup 2 Kasım 1964'ten 1975'teki suikastına kadar Suudi Arabistan kralı olarak görev yapmıştır. Tahta çıkmadan önce 9 Kasım 1953'ten 2 Kasım 1964'e kadar Suudi Arabistan veliaht prensi olarak görev yapmış ve 1964'te kısa bir süre üvey kardeşi Kral Suud'un naipliğini üstlenmiştir. Faysal, modern Suudi Arabistan'ın kurucusu olan Kral Abdülaziz'in üçüncü oğluydu.

<span class="mw-page-title-main">Suudi Arabistan bayrağı</span> Ulusal bayrak

Suudi Arabistan Bayrağı, Suudi Arabistan'ın 15 Mart 1973'ten beri kullandığı resmî devlet bayrağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Diriye Emirliği</span>

Diriye Emirliği veya İlk Suûdi Devleti, 1744 yılında kuruldu. Şeyh Muhammed bin Abdülvahhab, Diriye'ye yerleştiğinde Diriye Prensi Muhammed bin Suud Vahhabî'nin dâvâsını desteklemeye ve benimsemeye hazırdı.

<span class="mw-page-title-main">Suud Hanedanı</span> Suudi Arabistanı yöneten aile

Suud Ailesi, Suudiler veya Suud Hanedanı, Suudi Arabistan'ın kraliyet ailesi. Hanedan ilk Suudi Devleti olarak bilinen Diriye Emirliği'nin (1744-1818) kurucusu Muhammed bin Suud'un torunları ve kardeşlerinden oluşur, ancak ailenin egemen grubunu öncelikle Suudi Arabistan'ın modern kurucusu İbn Suud'un torunları oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Necid Emirliği</span>

Necid Emirliği veya İkinci Suudi Devleti 19. yüzyılın başları ile sonlarında, 1818 ve 1891 yılları arasında var olan ikinci Suudi devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Lahsa Seferi (1550-51)</span>

Lahsa Seferi, 1550-51 yıllarında Basra Körfezi çıkışını tutan Portekiz İmparatorluğu'nu bölgeden atma hedefine yönelik stratejik bir hamle olarak Arap Yarımadası'nın doğu kıyılarının Osmanlı İmparatorluğu tarafından ele geçirilerek doğrudan Türk idaresine alınışı.

Her türlü kitap, dergi, gazete, yazılı ve görsel medya ve internet erişimi Suudi Arabistan'da sansüre tabidir.

<span class="mw-page-title-main">Katif</span>

Katif, Suudi Arabistan'ın Doğu Bölgesi'nde bulunan bir şehirdir. Şehir, Basra Körfezi'nin kıyısında yer almaktadır. Şehrin nüfusu 2010 itibarı ile 524,182'dir.

Suudi Arabistan'ın birleşmesi 1902 ve 1932 yılları arasında İbni Suud'un liderliğinde günümüzdeki Suudi Arabistan Krallığının Arap Yarımadasında bulunan çeşitli kabile, emirlik ve krallıklarla birlikte Arap Yarımadasının büyük bir kısmını ele geçirdiği askeri ve politik süreç.

<span class="mw-page-title-main">Yemen Mütevekkilî Krallığı</span> 1918 ve 1970 yılları arasında Arap Yarımadasında var olmuş bir krallık

Yemen Mütevekkilî Krallığı, ilk dönem adıyla Yemen Zeydi Emirliği veya bilindik isimleriyle Yemen Krallığı ve Kuzey Yemen, kısaca ise Yemen ; İmam Yahya önderliğindeki Zeydîlerce Osmanlı İmparatorluğu'nun Yemen'den çekilmesinden sonra 1918 yılında kurulan ve 1970'e dek varlığını sürdürmüş devlet. Orta Doğu'da yer alan Yemen Krallığı 195,000 km2 yüzölçümüne sahipti. Kuzeyinde Suudi Arabistan, güneyinde İngiliz hamiliğinde Güney Yemen yer alıyordu. Krallığın başkenti 1918'den 1948'e kadar günümüzde Yemen'in başkenti olan San'a, 1948'den 1962'ye kadar Taiz, para birimi ise Yemen riyaliydi.

<span class="mw-page-title-main">Cebel-i Şemmer Emirliği</span> 1836-1921 Kuzey Arabistan devleti

Cebel-i Şemmer Emirliği, diğer adlarıyla Ha'il Emirliği yahut Âl-i Reşid Emirliği, Arabistan yarımadasının Necid bölgesinde kurulmuş ve 19. yüzyılın ortalarından 1921'e kadar yaşamış devlettir. Cebel-i Şemmer Türkçeye "Şemmer Dağı" olarak çevrilir. Şemmer'in başkenti Ha'il'dir. Reşidi ailesi ülkeyi monarşi ile yönetmiştir. Günümüzde toprakları Suudi Arabistan, Irak ve Ürdün'ün içindedir.

<span class="mw-page-title-main">Hicaz ve Necid Krallığı</span>

Hicaz ve Necid Krallığı, Suudi Necid Sultanlığı'nın Haşimi Hicaz Krallığı'nı 1925 yılında işgal etmesi sonucu kurulan bir ikili monarşiydi. 1932 yılında iki monarşi Suudi Arabistan adıyla birleşti.

Suudi Arabistan'ın hukuk sistemi, hem Kur'an'dan hem de İslam peygamberi Muhammed'e atfedilmiş sünnetlerden türetilen İslamî Şeriat hukukuna dayanmaktadır. Muhammed'in ölümü sonrasında ortaya çıkan İslamî alim konsensüsleri ("icmâ") de Şeriat'ın kaynaklarından birini oluşturur. Suudi Arabistan'daki yargıçların yaptığı hukuksal yorumlar, İslam fıkhındaki literalist Hanbeli mezhebine ait Orta Çağ metinlerinden etkilenmektedir. Şeriat, Müslüman dünyasında eşsiz olarak kodifiye olmamış haliyle Suudi Arabistan'da kullanılmaktadır. Bununla birlikte hukuksal içtihatın yoksunluğu, ülkenin kanunlarının kapsamında ve içeriğinde büyük seviyede belirsizliklere neden olmuştur. Bu nedenle hükûmet, 2010'da Şeriat'ı kodifiye etmeye niyet ettiğini açıkladı; ancak bu konuda hâlâ bir ilerleme sağlanamamıştır. Şeriat ayrıca fikrî mülkiyet hukuku ve şirketler hukuku gibi modern sorunları kapsayan kraliyet kararnameleriyle dağıtılan düzenlemeler ile tamamlanmıştır. Buna rağmen Şeriat, özellikle ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve kontrat hukuku gibi dallarda hukukun ana kaynağını oluşturmaktadır ve Kur'an ile Sünnet ülkenin anayasası olarak ilan edilmiştir. Suudi devleti ne ait çok kapsamlı tescilli haklar, toprak hukuku ile enerji hukuku dallarının önemli bir özelliğini oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Hicaz Krallığı</span> Orta Doğuda Hicaz bölgesinde hüküm sürmüş bir devlet

Hicaz Haşimi Krallığı, Orta Doğu'da Hicaz bölgesinde Haşimi Hanedanlığı tarafından yönetilmiş bir devletti. Arap İsyanı esnasında Mekke Şerifi Hüseyin'in Osmanlı ordusunu Arabistan Yarımadası'ndan sürmek için Britanya İmparatorluğu güçleri ile ittifak içinde mücadele etmesi sonrasında Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşı'nda Britanya İmparatorluğu'na yenilerek, bölgeyi tamamen kaybetmiş ve Hicaz millî bağımsızlığını kazanmıştır.

Suudi Arabistan sanatı, Suudi Arabistan'da yapılan görsel sanatlardır. Arap Yarımadası'nda İslam'ın yayılışı ile birlikte bölgenin kültürü önemli ölçüde zenginleşmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Yemen</span> Arap Yarımadasının Güneyinde Yer Alan Coğrafî Bölge

Büyük Yemen şuanki Yemen Cumhuriyeti toprakları yanı sıra Asir, Necran, Güney Tihâme, Zufar bölgelerini ve Kızıldeniz'deki adalarını tek bir çatıda toplamaya yönelik irredanist siyasi ve coğrafi bir bölgedir.

<span class="mw-page-title-main">Riyad Emirliği</span> Wikimedia anlam ayrımı sayfası

Riyad Emirliği 1902'den 1913'e kadar Üçüncü Suudi Devleti'nin ilk yinelemesiydi. Suud Hanedanı tarafından yönetilen bir monarşi idi. Devlet, Suudi güçlerinin Riyad Muharebesi sırasında Reşidiler tarafından yönetilen Cebel Şammar Emirliği'nin kontrolündeki Riyad'ı ele geçirmesinden sonra kuruldu. Necid ve Ahsa Emirliği'nin doğrudan öncülü ve bugünkü Suudi Arabistan'ın en eski yasal selefiydi. El-Ahsa 1913 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na yapılan baskınla ele geçirilmiştir. Emirliğin adı da Necid ve Ahsa Emirliği olarak değişmiştir.