İçeriğe atla

Osmanlı Ahrar Fırkası

Osmanlı Ahrar Fırkası
KurucuNureddin Ferruh (Alkend), Ahmet Fazlı, Kıbrıslı Tevfik, Celalettin Arif, Mahir Sait, Nihat Reşat Belger, Tahir Hayrettin, Ahmet Samim, Damat Salih Paşa, Mabeyinci Reşit
Kuruluş tarihi14 Eylül 1908
Kapanış tarihi30 Ocak 1910
ÖnceliTeşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti
Merkezİstanbul
İdeolojiLiberalizm
Adem-i merkeziyetçilik
Anayasacılık
Siyasi pozisyonMerkez

Osmanlı Ahrar Fırkası (kısaca Ahrar Fırkası veya Fırka-i Ahrar), (Türkçe: Osmanlı Özgürlük/Liberal Partisi) Osmanlı İmparatorluğu'nun İkinci Meşrutiyet döneminde etkinlik gösteren siyasî parti.

Tarihi

Partinin başlıca kurucularından Nureddin Ferruh Bey

İkinci Meşrutiyet’in açıklanmasından hemen sonra (23 Temmuz 1908) İttihad ve Terakki ile Prens Sabahattin'in örgütü olan Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti birleşti. Prens Sabahattin'in şahsî fikirleri, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin ordu kanadı tarafından pek hoş karşılanmamış, Prens Sabahattin'in liberal temelli fikirlerinin devleti yıpratacağına dair bir çağrı olarak görülmüştür. İkinci Meşrutiyet sonrası Prens Sabahattin ve Adem-i Merkeziyetçi çevrelerin temelini oluşturduğu liberal çevrenin İttihad ve Terakki Cemiyeti'ne karşı muhalefeti artacaktır.[1]

2 Eylül 1908 günü İstanbul'da olan İttihad ve Terakki Cemiyeti toplantısına kendi istekleri dahilinde katılacak, toplantıda ise kendisine pek hoş tavırlar sergilenmeyecekti. Prens Sabahattin, 2 Eylül 1908'den sonra birkaç kez daha Cemiyet liderleriyle görüşecek, ondan sonra ise ilgisini kesecektir. Prens Sabahattin'in, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile arasındaki anlaşmazlık, özel girişimcilik (Teşebbüs-i Şahsi) ve yerel yönetimcilik (Adem-i Merkeziyetçilik) konuları arasındaydı. Yine bu sıralarda 22 Ağustos 1908’de İttihat ve Terakki ile yeniden birleşmiş görünen Prens Sabahattin’e bağlı gruplar, propaganda çalışmalarına başladıklarında, bunun İttihat ve Terakki tarafından hoş karşılanmadığını görmüşlerdir. İzmir’de bazı üyeler tutuklanmıştır. Yine Anadolu’da geziye çıkmak isteyen Adem-i Merkeziyetçilerden Mahir Said, Tevfik ve Avni Kemal Beyler, İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından baskı altında tutulmuşlardır.[2]

Osmanlı Ahrar Fırkası 14 Eylül 1908'de, Prens Sabahattin'in önderliğinde Teşebbüsü Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti çatısında örgütlenen liberal Jön Türk kanadı tarafından kuruldu. Prens Sabahattin, kendisine önerilen parti başkanlığını kabul etmedi, ancak girişimi destekledi. Fırkaya resmi bir başkan seçilmedi. Partinin kurucuları: Nureddin Ferruh, Ahmet Fazlı, Kıbrıslı Tevfik, Nazım, Şevket, Celalettin Arif, Mahir Said, Dr. Nihat Reşat (Belger), Tahir Hayreddin, Ahmet Samim Bey, Damat Salih Paşa, Fazıl, Mabeyinci Reşit beyler olarak görülmektedir.

Parti programı, kurucu üye Nurettin Ferruh Bey tarafından hazırlandı. Programın hazırlanmasında Kont Léon Ostrorog yabancı parti programlarını tercüme ederek yardımcı oldu. Ahrar Fırkası İngiliz siyasi parti geleneğini ve liberal politikaları esas almıştır.

1908 Seçimleri

Ahrar Fırkası, 1908 yılında yapılacak olan genel seçimlere İttihat ve Terakki karşısında savaş vermeyi göze alarak girme kararı almıştır. Ancak seçimler öncesi parti yeterince örgütlenememiştir. Ülke genelinde örgütlenemeyen Fırka seçimlere yalnızca İstanbul’dan katılacaktır ancak İstanbul’da güçlü bir İttihat ve Terakki Cemiyeti rüzgârı esmektedir ve bu rüzgârın önünde durmak neredeyse imkansızdır. Bu rüzgâr ancak azınlıkların desteği ile durdurulabilirdi. Fakat Ahrar Fırkası bu şehirden tek bir mebus bile çıkaramayacaktır. Bunun sebebi; Meşrutiyetin ilanı ile birlikte buralardaki cemiyet üyelerinin İstanbul'a gitmeleri ve İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin baskıları etkili olmalıdır.

Seçimler yapılır ve sonuçlar görünüşte İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kesin zaferiyle sonuçlanır. Fırka Ankara’da kendi çabaları ile mebus seçilecek olan Mahir Said Bey dışında herhangi bir mebus çıkaramayacaktır. İkdam’ın seçim günü yayınlanan sayısında ‘Fırka-i Ahrar Adayları’ (İstanbul) olarak şu isimler yer almaktadır: Sadrazam Kâmil Paşa, İkdam Başyazarı Ali Kemal Bey, Celalettin Arif Bey, Ahmet Fazlı, Nurettin Ferruh, Pandelâki Kozmidi Efendi, Konstantin Konstanidi Efendi, Kirkor Zöhrap Efendi ve Alber Feraci Efendi'dir.

Ahrar Fırkası'nın Türk adayları seçimi büyük bir farkla kaybetmişlerdir. İkdam’ın başyazarı Ali Kemal Bey 64, Ahmet Fazlı (Tung) 31, Kâmil Paşa 18 ve Celaleddin Arif Bey 4 oy alabildiler. Prens Sabahattin de resmen aday olmadığı halde on sekiz oy aldı. Partinin önemli isimlerinde Nurettin Ferruh Bey tek bir oy bile alamamıştır.

Ahrar Fırkası seçimlerde büyük yenilgiye uğramasına rağmen seçimlerden sonra açılan Meclis-i Mebûsan’da küçük de olsa bir grup oluşturmayı başaracaktır. Bu grubu İttihat ve Terakki Cemiyeti listelerinden kazanan ya da azınlık ve bağımsız mebuslar oluşturacaktır. Fırka Meclis'te İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne muhalif olmak üzere sayıları 60–70 arası değişen bir grup teşekkül ettirmiş ve bu suretle mecliste bir güç olmayı başarmıştır.

İttihat ve Terakki karşıtı İkdam, Sabah, Yeni Gazete, Sadayı Millet ve Servet-i Fünun gazeteleri, Ahrar Fırkası'nı desteklediler.

31 Mart Vakası, Ahrar Fırkası'nın sonu oldu. Prens Sabahattin ve kurucu üye Ahmet Fazlı Bey, Divan-ı Harp’te yargılandı ve suçsuz bulunarak serbest bırakıldı. Fırka üyelerinin bir kısmı yurt dışına kaçtılar. Nurettin Ferruh Bey, 1910'da ülkeye döndü ve Ahrar Fırkası’nın, siyasi yaşamdaki etkinliğinin son verildiğine yönelik iddia edilen bildiri Saday-ı Millet gazetesinin “Beyanname” başlıklı açıklaması ile kamuoyunun bilgisine sunulmuştur. Bu bildiri (17 Kanunusani 1325) 30 Ocak 1910 tarihli 61 sayılı nüshasında yayınlanmıştır.[3]

İdeoloji

Partinin başlıca siyasi görüşleri liberalizm, girişim özgürlüğü, adem-i merkeziyet (yerel yönetimlere güç verilmesi, merkezî otoritenin sınırlanması) ve bireycilik olmuştur. Ahrar, adem-i merkeziyet görüşü nedeniyle bölücülükle suçlandı. Ahrar muhtemelen saltanatı bir tür ülkeyi birleştirici gelenek olarak korumayı savunuyordu ancak programında padişahtan hiç söz edilmemiş olması, partinin baskıcı II. Abdülhamit rejiminden duyduğu rahatsızlığın bir sonucu olarak yorumlanmıştır.

Kaynakça

  1. ^ Akşin, Türkiye Tarihi-C.4,Edt. Sina Akşin, Cem Yayınları, 6.baskı, 2000, s.27. Yalçın.
  2. ^ Hüseyin Cahit, Siyasal Anılarım, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2000, s.32.
  3. ^ Saday-ı Millet, “Beyanname”, 17 Kanunusani 1325 - 30 Ocak 1910, No:61, s.1. Tunaya, Siyasi Partiler, C.1, s.203-204.

Konuyla ilgili yayınlar

  • Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye'de Siyasal Partiler, Hürriyet Vakfı Yayınları, 1988
  • Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler C.1, İletişim Yay., İstanbul, 1998, s.176. Kuran, a.g.e.,s.444
  • Celal Bayar, Bende Yazdım, C.1, İstanbul 1996, s.194
  • Kuran, Ahmed Bedevi, İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, İstanbul 1945, s.271
  • Prens Sabahattin, Türkiye nasıl Kurtarılabilir ve İzahlar, Ayraç yay., Ankara 1999, s.120-122. Kuran, a.g.e., s.445.
  • Kansu, a.g.e., s.242’den naklen; Tanin, 16 Ağustos 1324/29 Ağustos 1908; Tanin, 17 Ağustos 1324/30 Ağustos 1908

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İkinci Meşrutiyet</span> Osmanlı Devletinde ikinci anayasal monarşi dönemi (1908–1920)

İkinci Meşrutiyet, Osmanlı Anayasası'nın, 30 yıl askıda kaldıktan sonra, 23 Temmuz 1908'de yeniden ilan edilmesiyle başlayan ve Mebuslar Meclisinin Sultan Vahdettin tarafından 11 Nisan 1920'de tasfiyesi ile sona eren dönemdir. Bu dönemde parlamenter demokrasi, seçim, siyasi parti, askerî darbe ve diktatörlük olgularıyla tanışılmış, iki büyük savaş yaşanmış ve imparatorluğun dağılmasına tanık olunmuştur.

Hürriyet ve İtilaf Fırkası, İkinci Meşrutiyet döneminde iktidardaki İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne (İTC) karşı kurulmuş olan en önemli muhalefet partisidir. 1911-1913 arasındaki ilk etkinlik dönemi, 23 Ocak 1913'te İttihat ve Terakki'nin Bâb-ı Âli Baskını ile hükûmeti ele geçirmesiyle sona erdi. Mondros Mütarekesi'nden sonra Ocak 1919'da yeniden kurulan parti, ertesi yıl başlarında etkinliğini kaybetti.

<span class="mw-page-title-main">İttihat ve Terakki</span> Osmanlı İmparatorluğunda siyasal teşkilat

İttihat ve Terakki Cemiyeti, sonraları İttihat ve Terakki Fırkası, Osmanlı İmparatorluğu'nda İkinci Meşrutiyet'in ilanına önayak olup 1908-1918 yılları arasında faaliyet gösteren, 21 Mayıs 1889 tarihinde kurulmuş bir siyasal hareket ve siyasi partidir. Triumvira sistemi ile yönetilen bir meclis yapısında egemenlik sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Prens Sabahaddin</span> Türk siyasetçi ve düşünür

Mehmed Sabahaddin, Türk siyasetçi ve düşünür. Babası Damat Gürcü Halil Rifat Paşa'nın oğlu, Osmanlı Adliye nazırlarından Mahmud Celaleddin Paşa, annesi Sultan Abdülmecid'in kızı, Sultan Abdülhamid'in kız kardeşi, Seniha Sultan'dır.

İttihad-ı Muhammedî Fırkası, Osmanlı İmparatorluğu'nda İkinci Meşrutiyet döneminde faaliyet gösteren İslamcı siyasi parti.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Rıza</span> Osmanlı siyasetçi

Ahmed Rıza Bey, Osmanlı siyasetçi, eğitimci ve ideolog. İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin önde gelen kurucularından ve Osmanlı İmparatorluğu'nda önemli siyasal gelişmeleri sağlayan İkinci Meşrutiyet döneminin önde gelen Jön Türk grubunun başındaki isimlerindendir. Auguste Comte'un pozitivizm felsefesini günümüz Türkiye'sine taşıyan kişidir. Osmanlı'nın kurtuluşunu ve kalkınmasını, kişi veya siyasal rejim değişiklikleri yerine toplumsal yapı değişikliğinde gören ve bu yönde çalışmalar üreten ilk kişi olmuştur.

Bu madde Osmanlı Devleti'nde kurulmuş siyasi partiler hakkındadır.

Mutedil Hürriyetperveran Fırkası, İttihat ve Terakki Partisi'ne karşıt olan mebusların Meclis-i Mebûsan içinde başlattıkları yeni bir siyasal oluşumdur. Bu yeni oluşum, Kasım 1909'da Arap, Rum ve Arnavut mebuslar tarafından kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Süleyman Sudi Acarbay</span> Türk siyasetçi

Süleyman Sudi Acarbay, Türk siyasetçidir.

Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti, Prens Sabahattin tarafından 1902 yılında kurulan, yerel yönetimlere geniş yetkiler tanıyan ve II. Meşrutiyet’ten sonra Prens Sabahaddin tarafından Türk yönetim sistemi için teklif edilmiş ana ilke olan teşebbüs-i şahsi ve adem-i merkeziyet görüşlerini savunan bir dernektir.

Ahmet Lütfullah, Türk siyasetçi ve düşünür.

<span class="mw-page-title-main">Derviş Vahdeti</span>

Derviş Vahdeti, Osmanlı gazeteci, yazar ve din adamı. İngiliz Gizli Servisi'ne üye bir İngiliz ajanı olduğu ileri sürülür.

Osmanlı İmparatorluğu'nda liberalizm modernleşme çabalarıyla birlikte Avrupa'daki liberal düşünce dünyasının gelişimini takip eden dönemlerde ortaya çıktı. Sakızlı Ohannes Paşa, Mehmet Cavit Bey ve Prens Sabahattin gibi isimler bu konuda öne çıkan ilk kişiler oldu. Ohannes Paşa'nın sosyalizm karşıtlığı ve devletçi politikaları reddi ile iktisadi ve rekabetçi özgürlüğü savunması onu öne çıkan ilk Osmanlı liberalleri arasına soktu. Mehmed Cavid Bey Ulum-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası ekseninde liberal düşüncede ilk kıvılcımları ortaya koyarken Prens Sabahattin ise 1902 Jöntürk Kongresi ekseninde Türkiye'de merkez sağ ve merkez sol ayrımında merkez sağı temsil eder hale geldi. Ahmed Rıza Bey grubundaki Auguste Comte fikri onda le Play temelli karşıtlığı etkili kıldı, adem-i merkeziyetçi bir yapıya büründü. Bu kongre erken cumhuriyet dönemini etkiledi: Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) liberal anlayışla 13 Ağustos 1930'da Ali Fethi Okyar’la Atatürk'ün isteği üzerine kurdurulurken bunu 1950'de Adnan Menderes ile iktidara gelen Demokrat Parti takip etti. Parti milli egemenliğe dayanan muhafazakâr bir eğilime girene kadar liberal görünümdeydi.

<span class="mw-page-title-main">Mahir Said Pekmen</span> Osmanlı mebusu

Mahir Said Bey (Pekmen), asker ve siyasetçisi.

<span class="mw-page-title-main">Gümülcineli İsmail Bey</span> Osmanlı siyasetçi

Gümülcineli İsmail Bey, Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Abdülhamid Zöhravî Efendi</span> Son Osmanlı döneminde Suriyeli gazeteci ve siyaset adamı

Abdülhamid Zöhravî Efendi ya da Abdülhamîd ez-Zehrâvî, (1855-1916), Son Osmanlı döneminde Suriyeli gazeteci ve siyaset adamı.

<span class="mw-page-title-main">1908 Osmanlı genel seçimleri</span> Meclis-i Mebusan 3. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1908 Osmanlı genel seçimleri, II. Abdülhamid devrinin sonunda, 23 Temmuz 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanıyla, aynı yılın Kasım ve Aralık aylarında mebus seçimi yapıldı. Ahrar Fırkası ve İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin katıldığı seçimlerde, İttihat ve Terakki çoğunluğu sağladı ve 17 Aralık 1908'de 3. Meclisi Mebusan açıldı. Bu Meclis, 31 Mart Olayı ve II. Abdülhamit'in tahttan indirilmesi sonrasında Mayıs 1909'da Kanuni Esasi üzerinde değişiklikler yaparak padişahın ve Ayan Meclisinin yetkilerini daralttı, kendi yetkilerini arttırdı. 1911'de tek bir mebusluğu ilgilendiren, ancak siyasi yankıları yüksek olan bir ara seçim yapıldı.

<span class="mw-page-title-main">Jön Türk Kongresi (1902)</span> 4 Şubat 1902de Parisde toplanan Osmanlı muhalifleri kongresi

Birinci Jön Türk Kongresi ya da Osmanlı Hürriyetperveran Kongresi, 4 Şubat 1902'de saat 20:00'de Institut de France üyesi Germain Antoin Lefevre-Pontalis'in evinde yapıldı. Muhalefet Fransız hükûmetine uygun olarak bir araya geldi. Halka kapalı, 47 delege hazır bulundu. Ermeniler görüşmelerin Fransızca yapılmasını istediler, ancak diğer delegeler bu teklifi reddettiler.

İkinci Jön Türk Kongresi, 27-29 Aralık 1907 tarihinde yapılmıştır. Kongre başladığında kongre başkanlığı görevine Prens Sabahattin getirilmiştir.

Osmanlı Hürriyetperver Avam Fırkası, İttihat ve Terakki Fırkası'ndan istifa eden devlet görevlisi ve siyasiler tarafından mütareke döneminde Ali Fethi Bey öncülüğünde kurulan siyasi bir partidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.