İçeriğe atla

Osman Selahaddin Dede Efendi

Şeyh Osman Selâhaddin Dede Efendi er-Rûmî el-Mevlevî
Osman Selahaddin Dede'nin Cevat Bey tarafından yapılmış bir illüstrasyonundan detay.
Doğum26 Ocak 1820
Yenikapı Mevlevîhânesi, Zeytinburnu, İstanbul
Ölüm11 Şubat 1887
İstanbul
Defin yeriYenikapı Mevlevihanesi
MilliyetTürk
VatandaşlıkOsmanlı Devleti
MeslekYenikapı Mevlevîhânesi'nin 18. Postnişini, İlk Osmanlı Mebusan Meclisi'nde İstanbul Milletvekili, Meclis-i Mebusan’da Meclis Başkanı, Meclis-i Meşâyih'in ilk Başkanı, Mesnevîhan
EvlilikMünîre Hanım[1]
Çocuk(lar)Şeyh Seyyid Mehmed Celâleddin Dede Efendi, Fâtma Âliye Hanım, Hacı Mehmed Kemâleddin Dede[1]
Ebeveyn(ler)Şeyh Abdülbâkî Nâsır Dede Efendi, Şerîfe Fatma Hanım[1]
Akraba(lar)Şerîfe Âyşe Sıddîka Hanım (kız kardeşi), Şeyh Seyyid Receb Hüseyin Hüsnî Dede (erkek kardeşi)[1]

Osman Selâhaddin Dede (26 Ocak 1820, Zeytinburnu, İstanbul - 11 Şubat 1887,[2] İstanbul) Mevlevî şeyhi, mutasavvıf.

Hayatı

Kütahyalı Seyyid Ebûbekir Dede'nin torunu, Abdülbâkî Nâsır Dede'nin oğludur.

Ocak 1820'de İstanbul'da Yenikapı Mevlevîhânesi'ne yakın baba evinde dünyaya geldi.[1] Küçük yaşta Beşiktaş Mevlevîhânesi şeyhi Kadrî Efendi'den terbiye alan Osman Selâhaddin Efendi, bir taraftan da dergâhın Hünkâr Mahfili Sokağı'nda bulunan Mahmud Ağa Sıbyan Mektebi'ne devam etmiştir. Amcası Abdurrahîm Künhî Dede'nin vefatı üzerine 1831'de genç yaşta Yenikapı Mevlevîhânesi'nin şeyhi olmuştur. Ancak, şeyhin büluğ çağına ulaşmamış olması sebebiyle, Konya'dan gelen bir emirle aynı zamanda Halvetî ve Şehremini Ümmî Sinan Dergâhı şeyhi olan ve Nâsır Dede'den de hilâfet almış Mehmed Sâdık Dede, Mevlevîhâne'ye Ser-tabbahlık (Aşçıbaşılık) göreviyle yeni şeyhe vekil ve mürebbî olarak atanır. Bir taraftan şeyhlik eğitimi alan Osman Selâhaddin Efendi, diğer taraftan da normal tahsîline devam etmiştir. Osman Selâhaddin Dede, 25 Eylül 1871'de vefat eden Dervîşe Hatice Şöhret Hanım'ın kızı Münîre Hanım ile evlenmiş,[3] Celâleddin ve Kemâleddin adlarında iki oğlu ve Âliye adında bir kızı olmuş, 1887'deki vefatından sonra oğlu Mehmed Celâleddin Efendi yerine postnişîn olmuştur.

Siyasi ve sosyal hayata etkileri

Osmanlı'nın siyâsî ve sosyal açılardan birçok karışıklıklara sahne olduğu bir dönemde şeyhlik yapan Osman Salahaddin Dede'nin adı birçok siyâsî olaya da karışmıştır. Özellikle Mithat Paşa ile samîmî dostluğu sebebiyle, Sultan Abdülazîz'in tahttan indirilerek yerine Sultan II. Abdülhamîd'in getirilmesi olayında etkisi olduğu söylenmektedir. Osman Selahaddin Dede'nin en önemli özelliği, Tanzimat dönemi siyasi kadrolarıyla kurduğu yakın ilişki sonucunda Yenikapı Mevlevîhânesi'ni özgürlük fikirlerinin tartışılabildiği başlıca merkezlerden birisi durumuna getirmesidir. Kendisine intisap eden devlet adamları arasında Tanzimat'ın iki büyük sadrazamı, Keçecizâde Fuad Paşa ile Ali Paşa da vardır. Fuad Paşa'nın intisabı, babası İzzet Molla'nın Abdülbâkî Nâsır Dede mürîdi oluşundan ötürü bu dergâha âilece bağlanmanın bir sonucudur. Her iki devlet adamının âilelerine âit mezarlar, Yenikapı Mevlevîhânesi haziresinde hâlen mevcutturlar. Salahaddin Dede'nin siyasi hayattaki yerini belirleyen kişi, yakın dostu Sadrazam Mithat Paşa olmuştur. Yenikapı Mevlevîhânesi yakınındaki Arap-zâde çiftliğini satın alarak buraya kendisi için bir köşk yaptıran Mithat Paşa, I. Meşrutiyet öncesi anayasa tartışmalarını hiç kuşkusuz Salahaddin Dede'nin toplantılarına da taşımış ve bu durum daha sonra Yenikapı Mevlevîhânesi'nin II. Abdülhamid tarafından kontrol altında tutulması sonucunu doğurmuştur.[4] İlk başta, Salahaddin Dede'ye sarayda kendisine Mesnevî okuması için maaş bile bağlayan II. Abdülhamîd, bir süre sonra bu dersleri kesmiş, daha sonra da şeyhin Mevlevîhâne'den çıkmasını yasaklamıştır.

55 yıl gibi uzun bir süre şeyhlik yapan Osman Salahaddin Dede'nin zamanında Yenikapı Mevlevîhânesi paşa, vezir, âlim, şehzâde ve pâdişâhlardan oluşan çok geniş bir müntesip ve ziyaretçi kitlesine ev sahipliği yapmıştır. Sadrazam Fuad ve Ali Paşa, Yusuf Kâmil Paşa, Prens Mustafa Paşa, Âdile Sultan'ın eşi Mehmed Ali Paşa, Ahmed Midhat Paşa, eski şeyhüslamlardan Saadedin ve Refîk Efendiler bunlardan bazılarıdır. Ayrıca Sultan II. Mahmud, Abdülmecîd, Abdülazîz ve II. Abdülhamîd ile daha sonra pâdişâh olan Şehzâde Hamîd ve Reşâd Efendiler de bu ziyaretçilerdendir. Daha sonra Sultan olan Mehmed Reşad başta olmak üzere çok geniş bir müntesip kitlesi bulunan Salahaddin Dede[5] Tanzimat döneminde şeyhülislamlık makâmına bağlı olarak ve tarîkatların devlet denetimi altında tek merkezden yönetimi amacıyla 1868'de kurulan Meclis-i Meşâyıh'ın kuruluşundan 1880 yılına kadar üç dönem başkanlığını da yapmıştır.[6]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e Defter-i Dervîşân, Yenikapı Mevlevîhânesi Günlükleri (Bayram Ali Kaya & Sezai Küçük), Zeytinburnu Belediyesi Yay., İstanbul 2011.
  2. ^ M. Ziya, Yenikapı Mevlevihanesi
  3. ^ Hatice Şöhret Hanım'ın kabri de Yenikapı Mevlevîhânesi haziresindedir. Bkz. Tibet-v.d., s. 268.
  4. ^ Işın, “İstanbul"un Mistik Tarihinde Mevlevîhâneler”, s. 129-130. Ayrıca bzk. Tibet-v.d., s. 226(Bu çalışmadaki ilgili bölüm de Ekrem Işın tarafından yazılmıştır)
  5. ^ Mehmed Ziya, Merâkiz-i Mühimme-i Mevleviyyeden Yenikapu Mevlevîhanesi s. 180, 192-196
  6. ^ Mehmed Ziya, Merâkiz-i Mühimme-i Mevleviyyeden Yenikapu Mevlevîhanesi, s. 190-192; Bursalı Mehmed Tahir, C. 1, s. 171

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Galata Mevlevihanesi</span> İstanbulda müze

Galata Mevlevihanesi veya diğer adıyla Kulekapı Mevlevihanesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Beyoğlu ilçesinde bulunan eski bir mevlevihane. Günümüzde Galata Mevlevihanesi Müzesi adıyla müze olarak faaliyet göstermektedir.

Neşati, Divan Edebiyatı şairi. Asıl adının ise Süleyman veya Ahmed olduğu sanılmaktadır.

Hadim Mesih Mehmed Paşa III. Murad saltanatı döneminde 1 Kasım 1585-14 Nisan 1586 döneminde sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Şirvanizade Mehmed Rüşdi Paşa</span> 192. Osmanlı sadrazamı

Şirvanizade Mehmet Rüşdi Paşa, Abdülaziz döneminde 15 Nisan 1873 - 15 Şubat 1874 tarihleri arasında on ay sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi</span> Osmanlı besteci

Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi, Türk hânende, neyzen ve bestekâr. Babası geçimini hamam işletmeciliğiyle sağladığı için kendisine "Hammâmîzâde" denilmiştir. Ancak günümüzde "Dede Efendi" diye anılır.

Sofu Mehmet Paşa veya Mevlevi Mehmed Paşa, Osmanlı Padişahı I. İbrahim'in saltanatının son döneminde ve IV. Mehmed saltanatında 7 Ağustos 1648-21 Mayıs 1649 tarihleri arasında dokuz ay on beş gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamı. 18 Ağustos 1648'de İstanbul'da liderliğini yaptığı isyanda Sultan İbrahim'in boğdurulması emrini vermiştir.

Tanburi Ali Efendi, 19. yüzyılın en önemli Klasik Türk müziği bestekârlarından, tanbur virtüözü, Tanburi Cemil Bey'in öğretmenlerinden.

Yıldız Mahkemesi, 27 Haziran- 29 Haziran 1881 tarihleri arasında Yıldız Sarayı'nın bahçesinde kurulan bir çadırda yapılan, Osmanlı padişahı Abdülaziz'i öldürmekle suçlanan sanıkların yargılandığı özel amaçlı bir mahkemeydi.

<span class="mw-page-title-main">Osman Fuad Efendi</span> Osmanoğlu hanedan reisi

Şehzade Osman Fuad Efendi, 33. Osmanlı padişahı V. Murad'ın torunu, 1911 ile 1913 yılları arasında Fenerbahçe Spor Kulübü'nün 6. başkanı ve 4 Haziran 1954 ile 19 Mayıs 1973 yılları arası Osmanlı Hanedan reisi, Türk asker.

<span class="mw-page-title-main">Müneccimbaşı Ahmed Dede</span>

Müneccimbaşı Ahmed Dede 17. yüzyıl Osmanlı tarihçisi. Çeşitli konularda çok sayıda eser vermiş olmakla birlikte, en tanınmış kitabı Osmanlı tarihinin önemli kaynaklarından biri olma konumunu günümüzde de sürdüren ve Arapça yazdığı Sahaifü'l-Ahbâr adlı eseridir. Aslında bir dünya tarihi olan söz konusu eser bu özelliği nedeniyle sonradan pek çok kaynakta "Câmiü’d-Düvel" adı ile anılagelmiştir. "Müneccimbaşı Tarihi" şeklinde de anılır.

<span class="mw-page-title-main">Kazasker Mustafa İzzet Efendi</span> Osmanlı hattatı (1801-1876)

Adaşı ve ustası olan bir diğer ünlü hattat Yeserizade Kazasker Mustafa İzzet Efendi ile karıştırılmamalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Remzi Akyürek</span>

Ahmet Remzi Akyürek, Türk mutasavvıf ve şair.

<span class="mw-page-title-main">Celaleddin Ergun Çelebi</span>

Celaleddin Ergûn Çelebi, Türk mutasavvıf, mevlevî.

Samsun Mevlevîhânesi, Türkiye'nin Samsun ilinin İlkadım ilçesinde yer alan ve 1940-50 yılları arasında yıkılmış olan mevlevîhâne.

<span class="mw-page-title-main">Bahariye Mevlevihanesi</span>

Bahariye Mevlevihanesi veya önceki adıyla Beşiktaş Mevlevihanesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Eyüpsultan ilçesinde bulunan eski bir mevlevihane. Daha önceleri Beşiktaş'ta bulunduğundan Beşiktaş Mevlevîhânesi olarak anılmaktaydı. Günümüzde ise bir sivil toplum kuruluşuna tahsis edilmiş olup çeşitli etkinliklere ev sahipliği yapmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Osman Dede</span>

Kutbü'n Nâyî Osman Dede (1652-1729), Mevlevî şeyhi, derviş, mutasavvıf, bestekâr.

<span class="mw-page-title-main">Gavsî Ahmed Dede</span>

Gavsî Ahmed Dede, Türk Mevlevi şeyhi ve mutasavvıf. Galata Mevlevihanesi şeyhliği yapmıştı.

<span class="mw-page-title-main">Rauf Yekta</span> Türk müzikolog

Râuf Yektâ Bey,, Türk bestekâr, müzikolog ve neyzen. Asıl adı Mehmet Rauf'tur. Hat hocası Nasûhî Efendi tarafından kendisine yekta unvanı verildi. 1917 yılında Dârülelhan'ın kuruluşunda yer alan isimlerden biri oldu. Araştırma ve çalışmalarıyla Türk müziğinin temelini oluşturdu. Mevlevî tarikatına girerek önemli mevlevihanelerde baş neyzenlik yaptı. Tifo nedeniyle hayatını kaybetmesi sonrasında Cemal Reşit Rey tarafından "musikî şehidi" olarak nitelendirildiği yönünde söylentiler de mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Yenikapı Mevlevihanesi</span>

Yenikapı Mevlevihanesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Zeytinburnu ilçesinde 16. yüzyılda kurulmuş bir mevlevihane.

<span class="mw-page-title-main">Selanik Mevlevihanesi</span> Selanik, Yunanistandaki bir Osmanlı dönemi mevlevihanesi

Selanik Mevlevihanesi, Yunanistan'ın Selanik kentinde bulunan bir Osmanlı dönemi mevlevihanesidir. Mevlevihane, Ekmekçizâde Defterdar Ahmed Paşa tarafından 17. yüzyılda yaptırılmıştır.