Osman Batur
| Osman Batur | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1899 Koktokay ilçesi, Altay, Sincan |
| Ölüm | 29 Nisan 1951 (51-52 yaşlarında) Urumçi, Sincan |
| Bağlılığı | Doğu Türkistan Cumhuriyeti Moğolistan Halk Cumhuriyeti Çin Cumhuriyeti |
| Çatışma/savaşları | İli İsyanı |
Osman Batur (Kazakça: وسپان باتىر; Оспан батыр, Uygurca: ئوسمان باتىر, Çince: 奥斯潘·巴杜尔; 1899 - 29 Nisan 1951), Doğu Türkistan'ın bağımsızlığı için mücadele etmiş olan direnişçi lider.[1] Altay Kazaklarındandır. 20. yüzyılın ilk yarısında Çinliler ve Ruslara karşı bağımsızlık mücadelesi vermiş ve 1951 yılında Çinliler tarafından idam edilmiştir.
Yaşam öyküsü
Asıl adı Osman İslamoğlu'dur. "Batur" ona kahraman, cesur anlamında milletinin verdiği bir unvandır. 1899 yılında Altay'ın Koktokay ilçesinde Öngdirkara mevkiinde doğmuştur. Altay Kazaklarından orta hâlli bir çiftçi olan İslâm Bey'in oğludur. Göçebe Kazak hayatını yaşayarak büyüdü. 10 yaşından önce iyi bir binici ve usta bir avcı olan Osman Batur, savaş sanatının inceliklerini 12 yaşında hizmetine girdiği Kazak Türklerinden olan Böke Batur'dan öğrenmiştir. Böke Batur'un Çinlilere yenilmesi akabinde Böke Batur'un Tibet üzerinden Türkiye'ye ulaşmaya çalışırken yakalanıp başının kesilmesinden sonra doğduğu yerde 40 yaşına kadar çiftçilikle uğraştı. 1940 yılına gelindiğinde Çin yönetiminin baskılarını iyice arttırması üzerine silahını alarak tek başına dağa çıktı. Tek başına başladığı mücadeleyi 29 Nisan 1951'de Urumçi'de idam edilene dek sürdürdü.
Mücadelesi
1941 yılında Çinlilere ve Ruslara karşı mücadeleye başlayan Osman Batur bütün Altay topraklarının ve Doğu Türkistan'ın Çinlilerden ve Ruslardan kurtarılmasını amaç edinmişti. II. Dünya Savaşı yıllarında Doğu Türkistan topraklarındaki Türklere yönelik baskıların kuvvetlenmesi ile birlikte tepki hareketleri de kuvvet kazanmış ve Osman Batur'un yükselmesine zemin hazırlamıştı.
Altayları Çinlilerden temizlemeye başlayan Osman Batur, 1943 yılında hedefine ulaşmış gözüküyordu. 22 Temmuz 1943'te Bulgun'da yapılan törenle Osman Batur Altay Kazakları'nın hanı ilân edildi. 1945'e gelindiğinde Doğu Türkistan'da birkaç şehir haricinde kontrol Türklerin eline geçmişti. Durum Çinliler için artık tahammül edilemez ve tehlikeli bir hâl alınca Çin orduları bölgeye sert ve yoğun operasyonlar uyguladı. Tarbagatay ve Altaylardan çıkarılan Osman Batur mücadeleye otuz bin kişi ile başlamış olsa da 1950'ye gelindiğinde bu sayı yaklaşık dört bin idi. Alibeg Hakim ve silah arkadaşlarının mücadelesi de vardı.
1951 yılında Kanambal'da sıkıştırılan Osman Batur esir düştü ve Urumçi'ye götürüldü.
Osman Batur, halk arasında dolaştırılarak teşhir edildi ve 29 Nisan 1951 tarihinde kurşuna dizilerek öldürüldü.
Baitag Bogd'da Çatışma
Doğu Türkistan Cumhuriyeti birleşik değildi. Hükûmette bir bölünme vardı ve iki grup savaşıyordu. Tek tek bölgelerin ve birimlerin liderleri, özellikle de İslam'ın Ospan-Batır'ının (Osman-Batur) en çarpıcı "saha komutanlarından" biri ayrılıkçılık gösterdi. 1930'larda az tanınan bir çete lideriydi. 1940 yılında Osman, Altay bölgesinde Genel Vali Sheng Shitsai'ye karşı Kazak ayaklanmasının liderlerinden biri oldu. İsyan, yetkililerin meraları ve sulama yerlerini yerleşik köylülere - Dunganlar ve Çinlilere devretme kararından kaynaklanıyordu. 1943 yılında Altay Kazakları, yetkililerin kendilerini Sincan'ın güneyine yerleştirme ve Çinli mültecileri göçebe topraklarına yerleştirme kararı nedeniyle tekrar isyan etti. Osman, Moğolistan Halk Cumhuriyeti lideri Choibalsan ile görüştükten sonra, isyancılar MPR'ye silah sağladı. 1944 baharında Osman Batur Moğolistan'a geri çekilmek zorunda kaldı.
Dahası, birliğinin ayrılışı MPR ve SSCB'nin hava kuvvetleri tarafından karşılandı. 1945 sonbaharında Osman-Batır müfrezesi Altay Bölgesini Kuomintang'dan kurtardı. Bundan sonra Osman-Batır, WTR hükûmeti tarafından Altay Bölgesi Valisi olarak atandı.
Kendisi ve WTR hükûmeti arasında hemen anlaşmazlıklar başladı. Altay valisi cumhuriyet yönetiminin talimatlarına uymayı reddetti ve birlikleri de ordunun emirlerine itaat etmedi. Özellikle, WTR ordusu Kuomintang birliklerine karşı askeri operasyonları askıya aldığında (WTR liderliği Sincan'da tek bir koalisyon hükûmeti oluşturmak için müzakerelere başlama önerisini kabul etti), Ospan-Batır müfrezeleri bu talimata uymamakla kalmadı, aksine faaliyetlerini yoğunlaştırdı. Aynı zamanda, çeteleri Kuomintang birlikleri ve arabaları ile VTR tarafından kontrol edilen köyler tarafından ezildi ve yağmalandı.
Osman, Moğolistan'dan destek almayı umarak, DTÖ ve Çin'den tamamen bağımsız bir Altay Hanlığı kurma planları yaptı. Bu durum Moskova'da endişeye yol açtı. NKVD başkanı Beria, Molotov'a başvurarak bu Kazak Robin Hood'a karşı eylemleri Mareşal MPR Choibalsan ile koordine etmesini istedi. Ancak, ordu komutanlığı ve WTR liderliği, Sovyet temsilcileri ve şahsen Choibalsan'ın asi komutanı ikna etme girişimleri başarısız oldu. 1946 yılında hastalığı bahane ederek valilik görevinden ayrıldı ve "saha komutanının" özgür yaşamına geri döndü. WTR'nin bir parçası olan yerleşim yerlerini soydular.
1946'nın sonunda Osman, Kuomintang yetkililerinin tarafını tuttu ve Altay Bölgesi'nde özel yetkili bir Sincan hükûmeti görevi aldı. WTR ve MPR'nin en tehlikeli düşmanlarından biri haline geldi. Haziran 1947'nin başında, Kuomintang ordu birliklerinin desteğiyle birkaç yüz savaşçıdan oluşan bir Osman-Batır müfrezesi Baitag-Bogd bölgesinde Moğolistan topraklarını işgal etti. Osman'ın adamları sınır karakolunu yok etti ve MPR'nin derinliklerini işgal etti. 5 Haziran'da Moğol birlikleri Sovyet havacılığının desteğiyle yaklaştı ve düşmanı bozguna uğrattı. Ardından Moğollar Sincan'ı işgal etti ancak Çin'in Betashan karakolu bölgesinde yenildiler. Daha sonra her iki taraf da çeşitli baskınlar düzenledi; çatışmalar 1948 yazına kadar devam etti. Baitag-Bogd Olayı'ndan sonra Pekin ve Moskova karşılıklı suçlamalar ve protestolar içeren notalar teati ettiler.
Osman, Kuomintang hükûmetinin yanında kaldı, insan, silah ve mühimmat takviyesi aldı ve 1947 sonbaharında Altay Bölgesi'nde Dünya Ticaret Örgütü birlikleriyle savaştı. Hatta Şara-Sume İlçesinin başkentini geçici olarak ele geçirmeyi başardı. Cumhuriyet yetkilileri ek seferberlik yapmak zorunda kaldı. Kısa süre sonra Osman-Batır yenildi ve doğuya kaçtı. 1949 yılında Çin'deki Kuomintang yenildi. Komünistler Sincan'ı yendi ve işgal etti. Osman yeni hükûmete karşı bir direniş başlattı. Direnişçi lider 1951 yılında yakalandı ve idam edildi.
Konuyla bağlantılı eserler
- Halife Altay, Anayurttan Anadoluʹya, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
- Halife Altay, Kazak Türklerine Aid Şecere, İstanbul, 1997.
- Hasan Oraltay, Hürriyet Uğruna Doğu Türkistan Kazak Türkleri, İzmir: İstiklal Matbaası, 1961.
- Hızırbek Gayretullah, Altaylar'da Kanlı Günler, İstanbul: Ahmet Sait Matbaası, 1977.
- İklil Kurban, Şarki Türkistan Cumhuriyeti (1944 - 1949), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992.
- Ömer Kul, Baturlar Doğu Türkistan Milli Mücadele Tarihi (1930- 1949), Ankara: Berikan Yayınevi, 2009.
- Jaksılık Samiytulı, Kaharlı Altay, çev. M. H. Kazakkızı, Ankara: Bengü Yayınları, 2007.
- Godfrey Lias, Göç, çev. Mehmet Çağrı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1992.
- Gülçin Çandarlıoğlu, Özgürlük Yolu, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2006.
- Ömer Kul, İsa Yusuf Alptekin'in Mücadele Hatıraları Doğu Türkistan İçin- 1, Ankara: Berikan Yayınevi, 2010.
- Ömer Kul, İsa Yusuf Alptekin'in Mücadele Hatıraları Doğu Türkistan İçin- 2, Ankara: Berikan Yayınevi, 2007.
- Yusuf Ziya Arpacık, Osman Batur ve Asrın İbretli Olayları, İstanbul: İlteriş Yayınları, 2009.
- Hayati Yavuzer, "20. Yüzyılda Altaylarda Bir Yeni Kürşad Osman Batur", İstanbul Aydın Üniversitesi Uygulama Dergisi, 2012, Sayı 8, ss.8-13.
- Hızır Bek Gayretullah, Osman Batur, (Türkçe)
- Justin Jacobs, "The many deaths of a Kazak unaligned", American Historical Review 115.5 (2010), s. 1291-1314.
- Lin, Hsiao-ting (2010). Modern Çin'in etnik sınırları: batıya yolculuk. 67 of Routledge studies in the modern history of Asia (illustrated bas.). Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-58264-3. Erişim tarihi: 27 Aralık 2011.
Osman Bator 烏斯滿
- Linda K. Benson ve Ingvar Svanberg, China's Last Nomads: The History and Culture of China's Kazaks, New York: M.E. Sharpe (1998), s. 72-87.
- Zordun Sabir, Anayurt, Almatı: Nash Mir, 2006 (Uygurca)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Hsiao-ting Lin (2010). Modern China's ethnic frontiers: a journey to the west. Volume 67 of Routledge studies in the modern history of Asia (illustrated bas.). Taylor & Francis. s. 126. ISBN 0-415-58264-4. 26 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2011.
Osman Bator 烏斯滿
