Osetler
 Soldan sağa: Khetagurov, Gazdanov, Kotsoyev, Tokaty, Gergiyev, Taymazov | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Rusya | 515.000[1] |
 Güney Osetya | 65.000 (1989)[2] |
 Gürcistan (geri kalan) | 38.028 (2002) |
 Türkiye | 100.000[3] |
| Diller | |
| Din | |
Osetler, (Osetçe: ирæттæ, irættæ) Osetya'nın yerli bir etnik grubu olan İranî[4][5][6] bir ulustur. Oset, Gürcülerin bu halka verdiği isimdir. Osetlerse kendilerine İron, ülkelerineyse İrişton derler. Osetlerin çoğunluğu Rusya'ya bağlı Kuzey Osetya'da ve Gürcistan'la yaşanan savaştan sonra Rusya tarafından bağımsızlığı tanınan Güney Osetya'da yaşamaktadır. Dilleri Hint-Avrupa dil ailesinin İrani Diller koluna bağlı Osetçedir.
Türkiye'de yaygın biçimde Çerkeslerle birlikte yaşayan Osetlerin Çerkesler arasındaki ismi Kuşha (Къущхьэ «dağlı») olarak yaygındır.[7] Balkarlar bu halka Düger, Karaçaylar ise Tegey derler.
Dil
Osetlerin dili Hint-Avrupa dil ailesinin İrani Diller koluna bağlı Osetçedir. Osetçe'nin iki ana lehçesi vardır. Bu lehçelerden biri Kuzey Osetya ve Güney Osetya'da konuşulan İron lehçesi, diğeri Kuzey Osetya'da konuşulan Digoron lehçesidir. Osetçeye bağlı Kudairag ve Tuallag gibi alt şivelerde vardır. Edebiyat dili en yaygın lehçe olan İron lehçesine dayanılarak ortaya çıkarılmıştır. Bir halk şairi olan Kosta Khetagurov, Oset edebiyatının kurucularındandır.
Osetçe, Kuzeydoğu İran dillerinde sınıflandırılmaktadır. Tacikistan'da konuşulan Yagnob dili, bugün Osetçe ile beraber Kuzeydoğu İran dilleri içinde yaşamını sürdüren son dilidir. Osetçe ve Yagnob dili, İskitçe-Sarmatça dillerinin lehçe grubundan kalmadır. Doğu İran dillerinden olan Peştuca kalıtsal bakımdan Osetçeye benzemektedir. []
Din
Osetlerin çoğu 12. yüzyılda Gürcü ve Bizans etkisi altında Hristiyan olmuştur.
Bugün Kuzey Osetya ve Güney Osetya'daki Osetlerin çoğu Ortodoks Hristiyan'dır. Batıdaki Digor halkı zamanla Kabardeylerin ve İslam dininin etkisi altında kalmıştır. Osetlerin %40'ı Hristiyan, %30' u Müslüman ve geri kalan %30'luk kısmı da pagan inancına sahiptir.
Tarihi
Osetler'in atalarının tarihi eski çağlara kadar uzanır. Orta Asya bozkırlarından Ural dağlarına kadar göçebe olarak yaşayan İskitler'in Oset halkının ataları olduğu söylenir.[] Karadeniz'in kuzeyine ve daha sonra da Balkanlara kadar yayıldılar. İskitler at üzerinde savaşta usta bir halktı ve bu üstünlükleriyle bu coğrafyada kültürel anlamda derin izler bıraktılar.
MÖ 3. yüzyılda İskitlerin yerini Urallar üzerinden gelen akrabaları Sarmatlar aldı.[] Sarmatlar bir kabile federasyonuydu ve temel olarak üç ana kabileden oluşuyordu: Alanlar, Roksalanlar ve Yazsaglar. Alanlar Don Nehri ve Volga Nehri arasında kalan ve Kuzey Kafkasya'yı da kapsayan bir bölgede hakimiyet kurmuştu; Roksalanlar ise Don nehrinden Orta Avrupa'ya kadar olan bir alanda yaşamaktaydı; Yazsaglar ise bugün Macaristan olan Pannonia bölgesini kaplamıştı. Sarmatların en büyük özelliği ağır zırhlı süvarileriydi; tarihçiler batıdaki şövalye tarzının Sarmatlardan gelebileceğine dair teoriler öne sürdüler.[]
Zaman içinde İskandinavya'dan gelen Cermen kabileleri Balkanlar ve Karadeniz kıyılarına kadar inince Sarmatlarla komşu oldular. Bu komşuluk ortak düşmanları olan Romalılarla savaşta yapılan ittifaklara kadar uzandı. MS 370 yılında doğudan gelen Hunlar sırasıyla önce Alanları, sonra da en güçlü Cermen kabilesi olan Gotları önüne katarak bu ittifakı bozdu. Domino etkisiyle yayılan kavimler göçü birçok barbar halkı etkiledi ve sonunda Roma İmparatorluğu'nun çöküşüne kadar gitti.
Sarmat kabilelerinin kaderi Hun istilasıyla ve Avrupa'daki barbar göçleriyle birleşti. Sadece Alanların bir kısmı Kafkasya'ya sığınarak yerlerinde kaldı ve orada bir Alan Krallığı kurdular. Alan Krallığı bölgeye gelen Bizans ve Hazarlarla çeşitli ittifaklar yaptı ve başkenti M.S. 13. yüzyıla kadar hayatta kalmayı sürdürdü. Bu tarihte gelen Moğol istilalarıyla krallık yıkıldı ve sağ kalan Alanların (kurtulabilenlerin sayıları 16.000 olarak tahmin edilmektedir) Kafkas dağlarının yüksek bölgelerine sığınmalarıyla bugünkü Oset halkı oluştu.
Avrupa'da kalan veya göçlerle batıya giden Sarmatlardan en güçlü olan kabile Alanların bir kısmı Hunlarla birlikte hareket etti ve onlara katıldılar. Hunlardan kaçanlar ise bir Cermen kabilesi olan Vandallarla birlikte Avrupa içlerine kadar girerek bugünkü Fransa'yı teşkil eden Galya bölgesini istila etti. Burada Goar ve Respendial adındaki iki Alan kralı anlaşamayınca Respendial komutasındaki Alanlar Galya'dan ayrılarak Vandallar ve yine bir Cermen kabilesi olan Süevlerle birlikte MS 409 yılında İberya'yı, yani İspanya'yı işgal ettiler. İberya'da tekrar bir paylaşım oldu ve Alanlar'a bugünkü Portekiz sınırları içindeki Lusitania verildi.
MS 418 yılında İberya'nın Gotların batı kolu olan Vizigotlar tarafından istila edilmesiyle birlikte Alan, Vandal ve Süev toplulukları Cebelitarık'ı geçerek Kuzey Afrika'ya girdiler.[] Kuzey Afrika ve Kartaca Roma'nın tahıl ambarıydı; bu şekilde zaten zor durumda olan Roma İmparatorluğu ciddi bir darbe yemiş oldu. Kuzey Afrika'da kurulan krallığın başına bir Vandal olan Genserik geçti ve krallık unvanını "Vandalların ve Alanların Kralı" olarak belirledi. Bu krallık M.S. 6. yüzyıla kadar yaşamını sürdürdü. Galya'da Goar'ın komutası altında kalan Alanlar ise zamanla bölgedeki diğer halkların içinde eriyip izlerini kaybettirdiler.
Avrupa'da kalan diğer Sarmat kabilesi olan Roksalanlar istilacı kabileler içinde eridi. Yazsaglar ise Pannonia'da kalmaya ve Roma için sorun teşkil etmeye devam ettiler. Varlıkları barbar istilalarından sonra durulan ortamda kurulan yeni imparatorluklardan sonra da devam etti ve Macar birliğinin kurulmasından sonra oluşan federasyon içinde Jazsag bölgesinde 15. yüzyıla kadar kendi kimliklerini muhafaza ettiler; bu tarihten sonra dillerini kaybettiler ve Macarlaştılar. Kral Arthur efsanesinin orijininin, MS 175 yılında Roma İmparatorluğuna yenildikleri savaştan sonra fidye olarak verdikleri 5.500 kişilik süvari birliğinin Romalılar tarafından Büyük Britanya'ya gönderilmesiyle, Yazsaglar olduğuna dair hipotezler mevcuttur.
Kaynakça
- ^ "2002 Russian census". 2 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2008.
- ^ Gürcistan-Güney Osetya çatışması çok sayıda Osetin Güney Osetya'dan göç etmesine yol verdi, fakat 1989'dan beri bu bölgede herhangi bir nüfus sayımı yapılmamıştır, dolayısıyla bölgenin nüfusuna dair kesin bilgiler yoktur.
- ^ UNHCR, WriteNet reports, The North Caucasian Diaspora In Turkey 22 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Eastern Europe, Russia and Central Asia by Imogen Bell, p200
- ^ On Ruins of Empire: Ethnicity and Nationalism in the Former Soviet Union by Georgiy I. Mirsky, p28
- ^ <An Ethnic History of Russia: Pre-revolutionary Times to the Present by Tatiana Mastyugina, p80
- ^ Papşu, Murat. Çerkesçede Etnik Adlar 13 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart dergisi, sayı: 84
