İçeriğe atla

Orta yaş

Orta yaş, bir insanın hayatının genç yetişkinliğin ötesinde, ancak yaşlılığın başlangıcından önceki dönemidir.[1] Kesin aralık akademik olarak tartışılmaktadır ancak terim genellikle yaklaşık 40-45 ile yaklaşık 60-65 yaş aralığını belirtmek için kullanılır[2][3] ancak daha erken başlayıp daha geç de bitebilir. Yaşamın bu aşaması, bireylerde yaşlandıkça kademeli olarak fiziksel, bilişsel ve sosyal gerileme ile birliktedir.

Orta yetişkinlik

Bu zaman aralığı genellikle "orta yaş" olarak adlandırılır ve cinsiyete de bağlı olarak yaklaşık 40+ ile yaklaşık 60+ yaş arasındaki süre olarak tanımlanabilir.[2][3][4][5][6] Genç yetişkinlik ile bu aşama arasında birçok değişiklik olabilir.[7][8][9][10][11][12][13] Merriam-Webster ve Oxford English Dictionary gibi bazı sözlüklerde tanımlama yaklaşık 45 yaşında başlar. Bazılarında 50 yaşına kadar geç başlayabilir. Orta yaşın tam tanımının ne olduğu konusunda evrensel bir fikir birliği yoktur ancak genel özellikler arasında doğurganlığın hızlı düşüşü, saçların beyazlaması ve fırsatların azalması yer alır. Amerikan Psikoloji Derneği, "orta yetişkinliği" 35 veya 36 yaşta başlar olarak tanımlar ve aralık 60 veya 65'e kadardır.[14] Lancet orta yaşı 40 yaşından itibaren kabul eder.[15] Modern sosyal bilimciler genellikle orta yaşın 35 ila 40 yaşlarında başlayıp 55 ila 60 yaşlarında sona erdiği konusunda hemfikirdirler.[16]

Bu dönemde vücut yavaşlayabilir ve orta yaşlılar yemeye, kötü madde kullanımına, strese ve dinlenmeye karşı daha duyarlı hale gelebilirler. Kronik sağlık sorunları, engellilik veya hastalıklarla birlikte görülmeye başlar.[17] Duygusal tepkiler ve geçmişe bakış kişiden kişiye değişir; örneğin ölümlülük, üzüntü ya da kayıp duyguları bu yaşta sık görülen duygulardır.[18]

Orta yetişkinlik veya orta yaştakiler, ilişkiler geliştirmeye ve ilişkilerdeki değişikliklere uyum sağlamaya devam ederler. Bu tür değişiklikler, büyümekte olan veya yetişkin çocuklar ile yaşlanan ebeveynler arasındaki olgunlaşan ilişkilerde oldukça belirgindir. Topluluk katılımı, devam eden kariyer gelişimi gibi yetişkinliğin bu aşaması için oldukça tipiktir.[18]

Kaynakça

  1. ^ "APA PsycNet". psycnet.apa.org. 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2016. 
  2. ^ a b "Middle Age: definition of middle age in Oxford dictionary (American English) (US)". Oxforddictionaries.com. 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016. 
  3. ^ a b "Definition of MIDDLE AGE". www.merriam-webster.com. 27 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  4. ^ The Life Cycle Completed. extended. New York: W. W. Norton & Company (1998 tarihinde yayınlandı). 1997. ISBN 978-0-393-34743-2. 
  5. ^ "APA Dictionary of Psychology". dictionary.apa.org. 27 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  6. ^ "middle age | psychology | Britannica". www.britannica.com. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  7. ^ The Aging Auditory System. Springer Science & Business Media. 3 Mayıs 2010. ISBN 9781441909947. 19 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2020 – Google Books vasıtasıyla. 
  8. ^ "Middle%20age | Search Online Etymology Dictionary". 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2022. 
  9. ^ "Chambers – Search Chambers". 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2022. 
  10. ^ "The American Heritage Dictionary entry: Middle%20age". 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2022. 
  11. ^ Infurna (2020). "Midlife in the 2020s: Opportunities and Challenges". The American Psychologist. 75 (4): 470-485. doi:10.1037/amp0000591. PMC 7347230 $2. PMID 32378943. 
  12. ^ Lachman (2015). "Mind the Gap in the Middle: A Call to Study Midlife". Research in Human Development. 12 (3–4): 327-334. doi:10.1080/15427609.2015.1068048. PMC 4734389 $2. PMID 26848288. 
  13. ^ Zare (2015). "General Health in the Elderly and Younger Adults of Rural areas in Fars Province, Iran". International Journal of Community Based Nursing and Midwifery. 3 (1): 60-66. PMC 4280558 $2. PMID 25553335. 
  14. ^ "APA Dictionary of Psychology". 18 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  15. ^ Hammoudeh (Şubat 2018). "Age of despair or age of hope? Elderly Palestinian women's perspectives on health in midlife". The Lancet. 391: S9. doi:10.1016/S0140-6736(18)30334-9. 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ Hedgeman (2018). "Perceived stress across the midlife: Longitudinal changes among a diverse sample of women, the Study of Women's health Across the Nation (SWAN)". Women's Midlife Health. 4. doi:10.1186/s40695-018-0032-3. PMC 6027744 $2. PMID 29973982. 
  17. ^ "Osteoporosis Tests and Diagnosis". Healthline. 10 Kasım 2017. 21 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2016. 
  18. ^ a b Theodore (2016). Massachusetts General Hospital comprehensive clinical psychiatry. Londra: Elsevier. ISBN 978-0-323-29507-9. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Aspirin</span> ağrı, ateş ve iltihaplanmayı azaltmak için kullanılan bir ilaç

Asetilsalisilik asit (ASA) olarak da bilinen aspirin, ağrı, ateş ve/veya inflamasyonu azaltmak için ve antitrombotik olarak kullanılan nonsteroid antiinflamatuar bir ilaçtır (NSAID). Aspirinin tedavi etmek için kullanıldığı spesifik inflamatuar durumlar arasında Kawasaki hastalığı, perikardit ve romatizmal ateş yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Miyopi</span> göz kusuru

Miyopi bir göz kusurudur. Miyop bir gözün ön arka çapı kırma gücüne göre daha uzundur, bu nedenle göze paralel gelen ışınlar retinanın önünde göz yuvarlağı içerisindeki bir noktada odaklanmaktadır. Miyoplarda, gözün kırıcı bileşenleri gözün ön-arka çapına göre fazla güçlüdür veya gözün ön-arka çapı gözün kırıcı bileşenlerine göre fazla uzundur. Bazen bu her iki durum bir arada bulunabilir. Yakındaki nesnelerden yayılarak gelen ışınların, retinada odaklanabilmesi için uzağa bakıştan daha çok mercek gücü gerekir, miyop bir gözün kırıcı bileşenleri, diğer bir deyişle mercek gücü fazla olduğu için yakından gelen ışınları retina üzerinde odaklayabilir, işte bu nedenle miyop kişiler yakını net görebilirler. Uzaktan gelen ışınlar 6 metreden sonra göze paralel olarak geliyor olarak kabul edilebilir, bu paralel ışınlar retinada odaklanamayacağı için miyoplar uzağı net göremezler. Kalın mercekli gözlükle geçici olarak düzeltilebilir. Ayrıca lazer yöntemi ile tamamen tedavi edilebilir. Göz gelişimi genel olarak genetik tabanlıdır; ancak çevresel etmenlerin de göz gelişimine önemli etkisi olduğu görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">İshal</span> gevşek veya sıvı bağırsak hareketleri

İshal veya diyare, bir günde en az üç kez gevşek, sıvı veya sulu bağırsak hareketlerinin olması durumudur. Genellikle birkaç gün sürer ve sıvı kaybı nedeniyle dehidrasyona neden olabilir. Dehidrasyon belirtileri genellikle cildin normal gerginliğini kaybetmesi ve sinirli davranışlarla başlar. Bu durum daha şiddetli hale geldikçe idrara çıkmada azalma, cilt renginde kayıp, hızlı kalp atışı ve yanıt vermede azalmaya kadar ilerleyebilir. Sadece anne sütüyle beslenen bebeklerde gevşek ancak sulu olmayan dışkı normaldir.

<span class="mw-page-title-main">Alzheimer hastalığı</span> günlük yaşamsal etkinliklerde azalma ve bilişsel yeteneklerde bozulmayla karakterize edilmiş, nöropsikiyatrik belirtilerin ve davranış değişikliklerinin eşlik ettiği nörodejeneratif bir hastalık

Alzheimer hastalığı (AH), genellikle yavaş yavaş başlayan ve giderek kötüleşen nörodejeneratif bir hastalıktır ve demans vakalarının %60-70'inin nedenidir. En sık görülen erken belirti yakın zamanda yaşanan olayları hatırlamada zorluktur.

Ergen veya adolesan, çocukluk ile yetişkinlik dönemi arasındaki fiziksel, cinsel, toplumsal ve psikososyal geçiş dönemindeki kişidir. Bu dönemde görülen fiziksel ve cinsel gelişim ergenlik dönemi olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Merak</span>

Merak, insanlarda ve diğer hayvanlarda görülen, keşif, araştırma ve öğrenme gibi meraklı düşünmeyle ilgili bir niteliktir.

Orta yaş krizi veya erişkin sendromu; kadınlarda menopoz, erkeklerde ise andropoz süreci öncesi değişen hormonal faaliyetlere bağlı olarak kişilerin cinselliğe karşı aşırı istek artışının oluşmasına verilen genel addır. Genelde bilinç daha doğru bir ifade ile altbilincin vücut bütünlüğü olarak artık üreme faaliyetlerinin risk altında olduğunu algılayarak canlılığın (neslin) devamı dürtüsüyle oluşan bir psikolojik savunma dürtüsü mekanizmasıdır. Ayrıca sosyal hayatı olan canlılarında bilimsel olarak incelenmesinde hayvanlarda da orta yaş krizi bulguları görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Orta Taş Devri</span>

Orta Taş Devri, Erken Taş Devri ile Geç Taş Devri arasında yer alan bir Afrika tarih öncesi dönemiydi. Genellikle yaklaşık 280.000 yıl önce başladığı ve yaklaşık 50-25.000 yıl önce sona erdiği kabul edilir. Belirli MSA taş aletlerinin başlangıçlarının kökeni 550-500.000 yıl öncesine kadar uzanır ve bu nedenle bazı araştırmacılar bunu MSA'nın başlangıcı olarak görür. MSA'nın, özellikle kabaca çağdaş zaman aralıkları nedeniyle, Avrupa'nın Orta Paleolitik'i ile eş anlamlı olduğu sıklıkla yanlış anlaşılır, ancak Orta Paleolitik Avrupa, Afrika'nın MSA'sından tamamen farklı bir hominin popülasyonu olan Homo neanderthalensis'i temsil eder. Neandertal popülasyonuna sahip değildir. Buna ek olarak, Afrika'daki mevcut arkeolojik araştırmalar, MSA sırasında Afrika'da modern insan davranışının ve bilişinin Orta Paleolitik Dönem'de Avrupa'dakinden çok daha erken gelişmeye başladığını gösteren birçok kanıt ortaya koydu. MSA, hem anatomik olarak modern insanlarla hem de bazen Homo helmei olarak adlandırılan arkaik Homo sapiens ile ilişkilidir. Erken fiziksel kanıtlar Etiyopya'daki Gademotta Formasyonu, Kenya'daki Kapthurin Formasyonu ve Güney Afrika'daki Kathu Pan'dan elde edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Âdet döngüsü</span> kadın üreme sisteminde (özellikle rahim ve yumurtalıklar) oluşan, hamileliği mümkün kılan düzenli doğal değişim

Âdet döngüsü, kadın üreme sisteminde oluşan, hamileliği mümkün kılan düzenli doğal değişimdir. Döngü oosit üretiminde ve rahmin hamilelik için hazırlanmasında gereklidir. Kadınların %80 kadarı âdetten 1-2 hafta önce bazı semptomlar yaşadığını bildirmiştir. Bu yaygın semptomlar arasında akne, memelerde hassasiyet, şişkinlik, yorgunluk hissi, sinirlilik ve ruh hâli değişiklikleri yer almaktadır. Bu semptomlar, gündelik hayatı etkiler ve bu nedenden ötürü bu durum, kadınların %20 ila 30'unda premenstrüel sendrom olarak nitelendirilir. %3 ila 8 oranında şiddetli geçer.

Menarş, dişi insanlarda görülen ilk âdet döngüsünü tanımlar. Terim sosyal ve bilimsel açıdan, kadınlarda doğurganlığın başladığını göstermesinden ötürü, ergenlik döneminin en önemli olaylarından biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Menoraji</span>

Menoraji veya aşırı âdet kanaması, âdet döneminde aşırı vajinal akıntının meydana geldiği ve anormal uterin kanama (AUK) kategorisinde değerlendirilen durum.

<span class="mw-page-title-main">Osteokalsin</span>

Osteokalsin, başka bir adla kemik gama-karboksiglutamik asit içeren protein (BGLAP), kemik ve dentinde bulunan ve ilk olarak civciv kemiğinde kalsiyum bağlayıcı protein olarak tanımlanan küçük (49-amino-asit) kollajenöz olmayan protein yapılı bir hormonudur.

<span class="mw-page-title-main">Viridiplantae</span>

Viridiplantae, yaklaşık 450.000-500.000 tür içeren ve hem karasal hem de sucul ekosistemlerde önemli roller oynayan ökaryotik canlılar grubudur. Öncelikle sucul olan yeşil algler ve içlerinden çıkan kara bitkilerinden oluşurlar. Yeşil algler, geleneksel sınıflandırmada kara bitkilerini içermez ve bu da yeşil algleri parafiletik bir grup yapar. Kara bitkilerinin yeşil alglerin içinden çıktığının anlaşılmasından bu yana, bazı yazarlar bitkileri de yeşil alglere atıyorlar. Hücre duvarlarında selüloz bulunan hücrelere ve klorofil a ve b içeren ve fikobilin içermeyen siyanobakterilerle endosimbiyozdan türetilen birincil kloroplastlara sahiptirler.

1977-1979 Rus gribi, Sovyetler Birliği tarafından ilk kez 1977'de bildirilen ve 1979'a kadar süren bir grip salgınıydı. Salgın Kuzey Çin'de Mayıs 1977'de başladı.Sovyetler Birliği'nden daha önce başladı. Salgın 25 yaş altında daha etkili oldu. Dünya çapında yaklaşık 700 bin ölümle sonuçlandı. 1946'dan 1957'ye kadar dünya çapında dolaşan bir virüs suşuna çok benzeyen bir H1N1 grip suşundan 1977-1979 Rus gribinin genetik analizi ve bazı olağandışı özellikleri, birçok araştırmacıyı virüsün bir laboratuvar kazası yoluyla halka yayıldığı veya canlılarda aşı denemesi sonucunda kazara yayıldığı yönünde spekülasyonlara neden oldu.

İnsan vücudunun gelişimi, döllenmeden olgunluğa kadar olan büyüme sürecidir. Süreç, bir dişinin yumurtalığından salınan bir yumurtanın, bir erkekten gelen bir sperm hücresinin döllemesi ile başlar. Ortaya çıkan zigot, mitoz ve hücre farklılaşması yoluyla gelişir ve ortaya çıkan embriyo daha sonra rahim içinde implante olur. Doğumdan sonra büyüme ve gelişme devam eder ve genetik, hormonal, çevresel ve diğer faktörlerden etkilenerek hem fiziksel hem de psikolojik bir gelişme gözlenir. Bu, yaşam boyunca devam eder: çocuklukta ve ergenlikten yetişkinliğe.

<span class="mw-page-title-main">İgnatyevka Mağarası</span>

İgnatyevka Mağarası, Rusya'nın güneyinde, Ural Dağları'ndaki Belaya nehrinin bir kolu olan Sim Nehri kıyısındaki büyük bir kireçtaşı mağarasıdır. Mağarada 1980 yılında bir kadın figürünün parietal duvar resmi keşfedildi. Mağara resmindeki kadının bacakları arasındaki yirmi sekiz kırmızı noktanın kadın adet döngüsünü temsil ettiğine inanılmaktadır.

İnsan papilloma virüsü (HPV) aşıları, belirli insan papilloma virüsü (HPV) türlerinin neden olduğu enfeksiyonu önleyen aşılardır. Mevcut HPV aşıları, iki, dört veya dokuz tip HPV'ye karşı koruma sağlar. Tüm HPV aşıları, en büyük rahim ağzı kanseri riskine neden olan en az HPV tip 16 ve 18'e karşı koruma sağlar. HPV aşılarının rahim ağzı kanserinin %70'ini, anal kanserin %80'ini, vajina kanserinin %60'ını, vulva kanserinin %40'ını önleyebileceği ve HPV pozitif orofaringeal kanserlerin önlenmesinde %90'dan fazla etkinlik gösterdiği tahmin edilmektedir. Ayrıca HPV tiplerine karşı koruma sağlayan dörtlü ve nonvalan aşılar ile bazı genital siğilleri önlerler. HPV-6 ve HPV-11 daha fazla koruma sağlar.

Melioidoz, Burkholderia pseudomallei adı verilen gram negatif bir bakterinin neden olduğu bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. B. pseudomallei'ye maruz kalan çoğu insan genellikle hiçbir semptom göstermez ancak semptom gösterenlerde ateş ve cilt değişiklikleri gibi hafif belirtilerden şiddetli zatürre, apseler ve septik şok gibi ölüme neden olabilecek belirtiler ve semptomlar görülebilir. Melioidoz hastalarının yaklaşık %10'u iki aydan uzun süren "kronik melioidoz" olarak adlandırılan semptomlar geliştirir.

Tıpta ve sosyal bilimlerde, yasal "yetişkin" tanımından bağımsız olarak, genç yetişkin genellikle ergenliği takip eden yıllardaki kişileri tanımlar. Erik Erikson'un insani gelişme aşamalarına göre terim genellikle yaklaşık 18 ila 39 yaş aralığındaki yetişkinlere atıfta bulunmak için kullanılır. Bazı daha kapsayıcı tanımlar, dönemi 40'ların ortalarına kadar genişletir. İnsan gelişimindeki genç yetişkin aşaması, orta yetişkinlikten önce gelir.

Kobalamin eksikliği olarak da bilinen B12 vitamini eksikliği, B12 vitamininin kan ve doku düzeylerinin düşük olduğu bir durumdur. Hafif eksiklikte kişi kendini hâlsiz hissedebilir ve anemi olabilir. Orta derecede eksiklikte, Glossit dilde ağrı şeklinde bulgu verebilir ve karıncalanma hissi gibi uyuşukluk hissi de dahil olmak üzere nörolojik semptomların başlangıcı olabilir. Şiddetli eksiklik, azalmış kalp fonksiyonu semptomlarının yanı sıra reflekslerdeki değişiklikler, zayıf kas fonksiyonu, hafıza sorunları, tat almada azalma, stupor ve psikoz dahil olmak üzere daha ciddi nörolojik semptomları içerebilir. İnfertilite meydana gelebilir. Küçük çocuklarda semptomlar büyümeve gelişme geriliği ve hareket güçlüğünü içerir. Erken tedavi olmadan bazı değişiklikler kalıcı olabilir.