İçeriğe atla

Orta Doğu tarihi

Orta Doğu'nun güncel siyasi haritası
Genellikle Yakın Doğu'nun bir parçası olarak kabul edilen bölgeleri gösteren harita

Yakın Doğu olarak da bilinen Orta Doğu, Medeniyetlerin Beşiklerinden birisidir ve dünyanın en eski kültür ve medeniyetlerinden birçoğuna ev sahipliği yapmıştır. Bölgenin tarihi en eski insan yerleşimlerinden başlamış ve İslam öncesi ve sonrası birkaç büyük İmparatorluktan günümüzün Orta Doğu ulus devletlerine kadar devam etmiştir.

Sümerler, M.Ö. 5. binyıla kadar geri götürülen kompleks sistemler kuran ilk uygarlıktır. Mısır uygarlığı, MÖ 3150 civarında Yukarı ve Aşağı Mısır'ın ilk firavun altında siyasi birleşmesi ile birleşti.[1] Mezopotamya, neredeyse tüm Orta Doğu'ya hükmeden birkaç güçlü imparatorluğa, özellikle MÖ 1365-1076 Asur İmparatorlukları ve MÖ 911-609 Yeni Asur İmparatorluğu'na ev sahipliği yapmaktaydı. MÖ. 7. yüzyılın başlarından itibaren İran Medleri, ardından Ahameniş İmparatorluğu ve sonra diğer İran devletleri ve imparatorlukları bölgeye hakim oldu. MÖ. 1. yüzyılda, genişleyen Roma Cumhuriyeti, Yakın Doğu'nun çoğunu içeren tüm Doğu Akdeniz'i sınırlarına kattı. Artık yaygın olarak Bizans İmparatorluğu olarak bilinen, Balkanlar'dan Fırat'a kadar hüküm süren Doğu Roma İmparatorluğu, giderek daha fazla Hristiyanlıkla birlikte tanımlandı ve bu konuda dogmatik hale geldi. Konstantinopolis'teki düzen tarafından dikte edilen doktrinler ile dünyanın birçok yerindeki inananlar arasında kademeli olarak dini uçurumlar oluştu. MS 3. yüzyıldan MS 7. yüzyıla kadar tüm Ortadoğu Bizanslılar ve Sasani İmparatorluğu'nun hakimiyetindeydi. 7. yüzyıldan itibaren Ortadoğu'da yeni bir güç, İslam devleti yükseliyordu. Arap hakimiyeti 11. yüzyılın ortalarında Selçuklu hanedanının gelişiyle birden sona erdi. 13. yüzyılın başlarında yeni bir istilacı dalgası, Moğol İmparatorluğu'nun ordularında çoğunlukla Türk halkları bölgeyi kasıp kavurdu. 15. yüzyılın başlarında Batı Anadolu'da yeni bir güç ortaya çıktı. Dilleri Türkçe, dinleri İslam olan Osmanlılar 1453'te Bizans'ın Hıristiyan başkenti Konstantinopolis'i ele geçirip güçlerini pekiştirdiler.

Ortadoğu'nun büyük bir kısmı, 16. yüzyılın başlarından itibaren Osmanlılar ile İran Safevi hanedanı arasında yüzyıllar boyunca savaş alanı haline geldi. 1700'e gelindiğinde Osmanlılar Macaristan Krallığı'ndan çıkarıldı ve sınır boyunca güç dengesi kesin bir şekilde Batı dünyasının lehine değişti. İngiliz İmparatorluğu Basra Körfezi üzerinde etkili bir kontrol sağladı ve Fransız sömürge imparatorluğu etkisini Lübnan ve Suriye'ye kadar genişletti. 1912'de İtalya Krallığı, Libya'yı ve Anadolu'nun kıyılarındaki Oniki adaları ele geçirdi. 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Ortadoğulu yöneticiler, Avrupalı güçlerle daha etkin rekabet edebilmek için devletlerini modernleştirmeye çalıştılar. Bölgenin tarihinde bir dönüm noktası, önce 1908'de İran'da ve daha sonra Suudi Arabistan'da (1938'de) ve diğer Basra Körfezi ülkelerinde ve ayrıca Libya ve Cezayir'de petrol keşfedildiğinde başladı. Batı'nın Orta Doğu petrolüne bağımlılığı ve İngiliz etkisinin azalması bölgeye Amerikan ilgisinin artmasına neden oldu

1920'ler, 1930'lar ve 1940'larda Suriye ve Mısır bağımsızlık yolunda hamleler yaptı. İngilizler, Fransızlar ve Sovyetler, II. Dünya Savaşı (1939–1945) sırasında ve sonrasında Orta Doğu'nun birçok ülkesinden ayrıldı. Filistin'deki Arap-İsrail çatışması, 1947'de Birleşmiş Milletler'in Filistin'i bölme planıyla doruğa ulaştı. Daha sonra Soğuk Savaş gerilimlerinin ortasında, Batı Asya ve Kuzey Afrika'nın Arapça konuşan ülkeleri pan-Arabizm'in yükselişini yaşadılar. Avrupalı güçlerin bölgenin doğrudan kontrolünden ayrılması, İsrail'in kurulması ve petrol endüstrisinin artmakta olan önemi, modern Ortadoğu'nun oluşumuna damgasını vurdu. Çoğu Orta Doğu ülkesinde piyasa ekonomilerinin büyümesi siyasi kısıtlamalar, yolsuzluk, kayırmacılık, silah ve prestij projelerine aşırı harcama ve petrol gelirlerine aşırı bağımlılık tarafından engellendi. Bölgede kişi başına en zengin ekonomiler, Basra Körfezi'nin küçük petrol zengini ülkeleridir: Katar, Kuveyt, Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri.

1967 Altı Gün Savaşı,[2] Yom Kippur Savaşı'nda ABD'nin İsrail'e verdiği desteğe yanıt olarak 1973 OPEC petrol ambargosu ile başlayan 1970'lerdeki enerji krizi,[2][3] eşzamanlı Suudi Arabistan liderliğindeki Selefiliğin / Vahhabiliğin popülerleşmesi[4] ve 1978-79 İran Devrimi[5] İslamcılığın artan yükselişini ve devam eden İslami canlanmayı teşvik etti. 1991'de Sovyetler Birliği'nin Çöküşü, Soğuk Savaş'tan Teröre Karşı Savaş'a küresel bir güvenlik odağı oluşturdu. 2010'ların başından itibaren, popüler olarak Arap Baharı olarak bilinen devrimci bir dalga, birçok Orta Doğu ve Mağrip ülkesine büyük protestolar, ayaklanmalar ve devrimler yaptı. 30 Aralık 2013'te Irak'ın batısındaki çatışmalar, Sünni pan-İslamcı IŞİD ayaklanmasının ön hazırlıklarıydı.

Sami dillerinin İslam öncesi dağılımıyla tanımlanan ve kabaca Arap levhasıyla çakışan tarihi Sami bölgesi .

1910'dan 2010'a Orta Doğu Haritaları

Ayrıca bakınız

  • Orta Doğu'nun genetik tarihi
  • Akdeniz bölgesinin tarihi
  • Tarih dergilerinin listesi#Orta Doğu
  • Orta Doğu imparatorlukları
  • Orta Doğu tarihinin zaman çizelgesi
  • Petrol krizleri
  • Ortadoğu'da İngiliz dış politikası
  • ABD'nin Orta Doğu'daki dış politikası
  • Yakın Doğu arkeolojisi

Kaynakça

  1. ^ Egyptian Rock Cut Tombs. Buckinghamshire, UK: Shire Publications Ltd. 1991. s. 46. ISBN 978-0-7478-0128-3.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  2. ^ a b Robin Wright, Sacred Rage: The Wrath of Militant Islam, pp. 65–66
  3. ^ interview by Robin Wright of UK Foreign Secretary (at the time) Lord Carrington in November 1981, Sacred Rage: The Wrath of Militant Islam by Robin Wright, Simon and Schuster, (1985), p. 67
  4. ^ Jihad: The Trail of Political Islam. I.B. Tauris. 2003. ss. 61-62. ISBN 978-1-84511-257-8.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  5. ^ Martin Kramer. "Fundamentalist Islam: The Drive for Power". Middle East Quarterly. 13 Şubat 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Alıntı yapılan eserler

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta History of the Middle East ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İran</span> Batı Asyada bir ülke

İran (Farsça:

<span class="mw-page-title-main">Irak</span> Batı Asyada bir ülke

Irak, resmî adıyla Irak Cumhuriyeti, Batı Asya'da bir ülkedir. Kuzeyde Türkiye, doğuda İran, güneydoğuda Kuveyt, güneyde Suudi Arabistan, güneybatıda Ürdün, batıda ise Suriye ile sınır komşusudur. Başkenti ve en büyük şehri Bağdat olan federal parlamenter cumhuriyet ile yönetilen bir ülkedir.

<span class="mw-page-title-main">Bahreyn</span> Batı Asyada, Basra Körfezinde yer alan bir ada ülkesi

Bahreyn, resmi adıyla Bahreyn Krallığı, Asya'da, Basra Körfezi'nde yer alan bir ada ülkesidir. Bahreyn'in güneydoğusunda Katar, batısında Suudi Arabistan yer alır. Takım adalardan oluşan ülke toplam 50 doğal ada ve 33 yapay adadan meydana gelir. Kuzeybatıdan, 25 Kasım 1986 kullanıma açılan ve 25 km. uzunluğundaki Kral Fahd Geçidi ile deniz üzerinden kara yolu ile Suudi Arabistan'a bağlanmıştır Maldivler ve Singapur'dan sonra Asya'nın üçüncü en küçük ülkesidir. Başkenti ve en büyük şehri Manama'dır.

<span class="mw-page-title-main">Umman</span> Güneydoğu Arabistanda bir ülke

Umman ya da resmî adıyla Umman Sultanlığı, güneybatı Asya'da, Arap Yarımadası'nın güneydoğu kıyısında yer alan Arap ülkesidir. Kuzeybatıda Birleşik Arap Emirlikleri, batıda Suudi Arabistan, güneybatıda ise Yemen ile sınır komşusudur. Güneyde ve doğuda Umman Denizi, kuzeydoğuda ise Umman Körfezi ile çevrilidir. Ülkenin Birleşik Arap Emirlikleri tarafından çevrelenmiş, Madha ve Müsendem olmak üzere 2 adet eksklavı bulunmaktadır. Maskat en büyük şehir ve başkenttir.

<span class="mw-page-title-main">Körfez Savaşı</span> 1990-1991 yılları arasında Irak ile 42 ülkeden oluşan koalisyon arasında yaşanan çatışma

Körfez Savaşı veya Birinci Körfez Savaşı, kod adı Çöl Fırtınası Harekâtı 2 Ağustos 1990'da Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesiyle başlayan krizin sonucunda, ABD öncülüğünde, Birleşik Krallık, Fransa, Suudi Arabistan, Suriye, Mısır'ın da aralarında bulunduğu 37 ülkenin dahil olduğu koalisyon gücünün Irak'a karşı düzenlediği askerî harekât.

<span class="mw-page-title-main">Kuveyt</span> Arap Yarımadasının kuzeydoğusundaki bir ülke

Kuveyt, resmî adıyla Kuveyt Devleti, Arap Yarımadası'nın kuzeydoğusunda, Basra Körfezi kıyısında yer alan ülkedir. Kuzeyde Irak ve güneyde Suudi Arabistan ile komşudur. Ülkenin ismi, Arapçada "su kenarındaki kale" anlamına gelen akwat kelimesinden gelmektedir. Yüzölçümü 17.818 km² olan ülkenin nüfusu 2020 tahminiyle yaklaşık 2,9 milyondur.

<span class="mw-page-title-main">Katar</span> Arap Yarımadasının doğusunda bir ülke

Katar, resmî adıyla Katar Devleti, Arap Yarımadası'nın doğusunda bulunan bir Basra Körfezi ülkesidir. Tek kara sınır komşusu Suudi Arabistan olup, diğer tarafları Basra Körfezi ile çevrilidir. Kuzeybatısında Bahreyn, batı ve güneyinde Suudi Arabistan, doğusunda Birleşik Arap Emirlikleri ve kuzeyinde İran bulunur.

<span class="mw-page-title-main">İslamcılık</span> Politik bir akım

İslamcılık, modern devlet ve devletçiklerin anayasal, ekonomik ve yargısal olarak, bu kesimde canlanma ya da otantikliğe dönüş olarak algılanan İslami uygulamalarla yeniden kurulması gerektiğini öne süren siyasi ideolojidir. Bu akımlardaki hakim anlayış Emr-i bi'l ma'rûf ve nehy-i anil münker'in yerine getirilmesidir. Siyasal İslam'ın Seyyid Kutub ve Mevdudî gibi köktendinci öncüleri "Allah'ın sistemi" olarak gördükleri şeriata dayanmayan güç sahipleri olarak tanımladıkları tağuta isyanı tevhidin ön şartı olarak sundular.

<span class="mw-page-title-main">Irak-İran Savaşı</span> 1980-1988 yılları arasında İran ve Irak arasında geçen savaş

Irak-İran Savaşı, İran'da Tahmilî Savaş veya Mukaddes Müdafaa, Irak'ta Saddam'ın Kadisiyesi ve Arap Dünyasında Birinci Körfez Savaşı olarak anılan 1980-1988 yılları arasında İran ve Irak arasında yaşanmış savaş. Yaklaşık bir milyon kişinin ölümüne, iki milyon kişinin yaralanmasına, 150 milyar Amerikan Doları maddi hasara, her iki ülkede de ağır yıkımlara yol açmıştır. Irak'ın zaferleri ile başlayan savaş, İran'ın direnmesiyle yıpratma savaşına dönüşmüş ve galibi olmadan sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dört Halife</span>

Dört Halife ya da Râşid Halifeler; Sünnilik'te Râşid halifeler, doğru yola yönlendirilen ve doğru bir model olduğu kabul edilen halifelerdir. Bazıları bu kategoriye Muhammedin torunu Hasan'ın 6 aylık hilafetini de sokarlar. İslam peygamberi Muhammed'in ölümünden sonra ümmete önderlik eden ilk dört halifedir:

<span class="mw-page-title-main">Orta Doğu</span> Batı Asya, Kuzey Afrika ve Doğu Akdenizin kesiştiği yerde kalan jeografik bölge

Orta Doğu, Afrika-Avrasya'da genellikle Batı Asya'yı, tüm Mısır'ı ve Türkiye'yi kapsayan kıtalararası bir bölgedir. Terim, 20. yüzyılın başlarında başlayan Yakın Doğu teriminin yerini almak üzere daha geniş bir kullanıma girmiştir. Daha geniş "Büyük Orta Doğu" kavramı aynı zamanda Mağrip, Sudan, Cibuti, Somali, Komorlar, Afganistan, Pakistan ve bazen Transkafkasya ve Orta Asya'yı da bölgeye dahil etmektedir. "Orta Doğu" terimi, değişen tanımları konusunda bazı karışıklıklara yol açtı.

<span class="mw-page-title-main">Birleşik Krallık tarihi</span> Büyük Britanya tarihi

Birleşik Krallık tarihi, 18. yüzyılın başlarında Birlik Antlaşması ve Birlik Yasaları ile başlar. Birleşik Krallık'ın çekirdeği, 1707'de İngiltere ve İskoçya krallıklarının siyasi birliği yoluyla Büyük Britanya adlı yeni bir üniter devletin kurulmasıyla oluştu. Tarihçi Simon Schama, bu yeni Büyük Britanya devleti hakkında şunları söylemiştir:

Düşmanca bir birleşme olarak başladı, ancak dünyanın en güçlü ve sağlam birliğine dönüştü... Bu Avrupa tarihindeki en hayret verici dönüşümlerden biriydi.

<span class="mw-page-title-main">İran tarihi</span> İranın tarihsel gelişimini ele alan tarihyazımı alanı

İran tarihi, tarihin en eski uygarlıklarından biri olan İran'ın tarihsel gelişimini ele alan tarih yazımı alanıdır. Bu tarih; batıdaki Anadolu'dan doğudaki Hindistan ile Siri Derya Nehri'ne, kuzeydeki Kafkaslar ve Avrasya steplerinden de güneydeki Basra Körfezi ile Umman Körfezi'ne kadar geniş bir alanı içine alan Antik İran bölgesinin tarihini kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Osroene</span> MÖ 132-MS 244 arası var olan Mezopotamya devleti

Osroene veya Osrhoene Yukarı Mezopotamya'da eski bir bölge ve devletti. Başkentinin "Edessa Krallığı" olarak da bilinen Osroene Krallığı, M.Ö. 2. yüzyıldan MS 3. yüzyıla kadar var olmuş ve Abgarid hanedanı tarafından yönetilmiştir. Genellikle Partlarla ittifak yapan Osroene Krallığı, MÖ 132'den MS 214'e kadar tam bağımsızlığını sağlamak için yarı özerkliğe sahipti.. Arap kökenli bir hanedan tarafından yönetilse de, krallığın nüfusu ağırlıklı olarak Arami'ydi ve Yunan ve Part karışımıydı. Ayrıca, Edessa'da bazı Arap kültleri de onaylanmış olsa da, şehrin kültürel ortamı, güçlü Part etkilerinin yanı sıra temel olarak Aramice idi.

<span class="mw-page-title-main">Batı Asya</span> Orta Doğu ve Kafkasların bir bölümünü kapsayan bölge

Batı Asya, Asya'nın en batıdaki bölgesidir. Anadolu, Arap Yarımadası, İran, Mezopotamya, Levant bölgesi, Kıbrıs adası, Sina Yarımadası ve Transkafkasya'yı (kısmen) kapsamaktadır. Bölgenin Mısır'da bulunan Süveyş Kanalı ile Afrika'dan, Türk Boğazları'nın su yolları ve Büyük Kafkas Dağları ile Avrupa'dan ayrıldığı düşünülmektedir. Doğusunda Güney Asya, kuzeydoğusunda Orta Asya bulunmaktadır. Bölgeyi sekiz deniz çevrelemekte : Ege Denizi, Karadeniz, Hazar Denizi, Basra Körfezi, Umman Denizi, Aden Körfezi, Kızıldeniz ve Akdeniz.

<span class="mw-page-title-main">Basra Körfezi</span> Arabistan Yarımadasının kuzeyi ile İranın güneybatısı arasında kalan Hint Okyanusuna bağlı koy

Basra Körfezi,, Arap Yarımadası'nın kuzeyi ile İran'ın güneybatısı arasında kalan Hint Okyanusu'na bağlı körfez. Dünyanın en önemli petrol ve doğalgaz yatakları bu bölgede bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Osman</span> İslam Devletinin üçüncü halifesi, sahabe

Osman bin Affan, Hulefâ-yi Râşidîn'den üçüncüsü, İslam peygamberi Muhammed'in cennetle müjdelenmiş sahâbelerinden birisidir. 644 yılından 656'daki öldürülmesine kadar, 12 yıl boyunca halifelik yapmıştır; Hulefâ-yi Râşidîn'den en uzun süre halifelik yapan odur. Şiâ'da halifeliği kabul edilmeyen sahâbedendir; zira Şîa inancına göre hüküm sürmesi gereken ilk halife Ali'dir. Sünni inanca göre Ali ve Osman arasında ayrım yapılmaz. Ümeyyeoğullarından (Emeviler) olan Osman'ın künyesi İslam peygamberi Muhammed'in kızı Rukiyye'den olan oğluna nispetle Ebu Abdullah'tır. Bunun dışında Ebu Leyla olarak anıldığı da olurdu.

<span class="mw-page-title-main">İslam'da kadın</span> İslam toplumlarında kadının yeri

Müslüman kadınların deneyimleri farklı toplumlarda ve aynı toplum içinde büyük farklılıklar gösterir. Ortak yönleri ise, hayatlarını değişen derecelerde etkileyen, aralarındaki geniş kültürel, sosyal ve ekonomik farklılıklar arasında köprü kurmaya hizmet edebilecek ortak bir kimlik veren İslam dinine bağlılıklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Carter Doktrini</span>

Carter Doktrini Amerika Birleşik Devletleri başkanı Jimmy Carter'ın, 23 Ocak 1980 tarihinde, Temsilciler Meclisi ve ABD Senatosu üyelerinin katıldığı ortak oturumda, geleneksel olarak her yıl yaptığı konuşmada açıkladığı ve ABD'nin ulusal çıkarlarını korumak için İran Körfezinde gerekirse askerî güç kullanmaktan kaçınmayacağı yolundaki politikaya verilen isimdir.

Arap Kemeri, Suriye Baas hükümetinin Haseke Valiliği'nin kuzeyindeki Kürt bölgelerini Araplaştırma projesidir. Projenin temel amacı bölgenin etnik yapısını Araplar lehine çevirmek ve diğer etnik grupların, özellikle de Kürtlerin aleyhine çevirmekti. Proje Esad Gölü'nün oluşturulması ile yerlerinden edilen Arapların Kürt bölgelerine yerleştirilmesiyle arazilerin ele geçirilmesini içeriyordu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.