İçeriğe atla

Ornitopoda

Ornithopodlar
Parasaurolophus cyrtocristatus'ın çatılmış iskeleti, Field Museum of Natural History
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Klad:Dinosauria
Takım:†Ornithischia
Klad:†Cerapoda
Alt takım:†Ornithopoda
Marsh, 1881
alt gruplar
Sinonimler [1]
  • ?Clypeodonta Norman, 2014
  • ?Euornithopoda Sereno, 1986
  • ?Hypsilophodontia Cooper, 1985

Ornithopoda (/ˌɔːr n ə /ˌɔːrnəˈθɒpədə/)[2] kuş kalçalı dinozorların bir kladıdır, ornithopod denir (/ˈɔːrnəθəˌpɒdz, ɔːrˈnɪθ-/),[2][3] küçük, iki ayaklı koşucu otlayıcılar olarak başladılar ve Kuzey Amerika'yı domine ederek Kretase dünyasındaki en başarılı otçul gruplarından biri haline gelene kadar boyut ve sayı olarak büyüdüler. Başlıca evrimsel avantajları, evcil inek gibi modern memelilerinkine rakip olacak şekilde, kuş olmayan bir dinozor tarafından şimdiye kadar geliştirilen en gelişmiş çiğneme aparatının ilerici gelişimiydi. Diğer tüm kuş olmayan dinozorlarla birlikte Kretase-Paleojen neslinin tükenmesi olayı tarafından silinmeden önce, hadrosauridlerde (halk arasında 'ördek gagaları' olarak bilinir) çeşitlilik ve ekolojik üstünlüklerinin doruğuna ulaştılar. Üyeler, yedi kıtanın hepsinden tanınırlar, ancak genellikle Güney Yarımküre'de nadirdirler.

Araştırma tarihi

1870'de Thomas Henry Huxley, Iguanodontidae'yi (bir yıl önce Cope tarafından yaratılan[4]), içinde Cetiosaurus ve geçici olarak Stenopelix'e ek, Iguanodon, Hypsilophodon ve Hadrosaurus cinslerini de içeren üç dinozor ailesinden biri olarak (Megalosauridae ve Scelidosauridae ile birlikte) listeledi.[5] Ornithopoda terimi, Othniel Charles Marsh tarafından 1881'de Dinosauria'nın sınıflandırılmasına ilişkin o sırada halen devam eden araştırmasının bir parçası olarak yaratıldı. Dinozorların dört kesin takımından biri olarak kabul edildi, diğerleri Theropoda, Sauropoda ve Stegosauria idi (Hallopoda olası beşinci olarak kabul edildi). Takımı üç aileye ayırdı: Camptonotidae, Iguanodontidae ve Hadrosauridae; ilki yeni bir isimdi, oysa son ikisi sırasıyla Huxley ve Edward Drinker Cope terminolojilerinden alındı. Camptonotidae'ye Avrupalı Hypsilophodon'u ve kendisi Camptonotus, Laosaurus ve Nanosaurus adlarını verdiği üç Amerikan taksonunu kattı.[6] Camptonotus, 1885'te, orijinal adı bir cırcır böceği tarafından önceden işgal edildiğinden, Camptosaurus olarak yeniden adlandırıldı; ilgili aile de aynı şeyi yaptı ve Camptosauridae oldu.[7] Yalnızca Avrupa'da bulunan Iguanodontidae'de Iguanodon ve Vectisaurus'u kattı. Hadrosauridae'ye Hadrosaurus, Cionodon ve geçici olarak Agathaumas'ı kattı.[6]

Tanım

Iguanodon'un üç parmaklı ayakları

Ornithopoda, Yunanca ornithos ("kuş") ve pous ("ayaklar") sözcüklerinden oluşup "kuş ayakları" anlamına gelir; bu, üyelerin karakteristik üç parmaklı ayaklarına atıfta bulunur, ancak birçok erken formda dört ayak parmağı bulunur. Ayrıca vücut zırhlarından yoksun, boynuzsu bir gaga geliştirmemiş, uzun bir kasığa sahip (sonunda iliumu geçen) ve alt çenede eksik bir deliğe (bir Mandibular fenestrae) sahip olarak karakterize edildiler. Çeşitli ornithopodlar ve ilgili cerapodlar, kaburgaların dış kısmı boyunca ince kıkırdaklı plakalara sahipti; bazı durumlarda bu plakalar mineralleşmiş ve fosilleşmiştir. Bu interkostal plakaların işlevi bilinmemektedir. Onlar bugüne kadar Hypsilophodon, Othnielosaurus, Parksosaurus, Talenkauen, Thescelosaurus,[8] ve Macrogryphosaurus ile bulundu.[9]

Çok sayıda çeşitli ornithopodun boyutu

Erken ornithopodlar sadece yaklaşık 1 metre uzunlukta, ama muhtemelen çok hızlıydı. Teropodlar gibi arka ayakları üzerinde koşarken dengelerini korumak için sert bir kuyrukları vardı. Daha sonra ornitopodlar, dört ayak üzerinde otlatmaya daha fazla adapte oldular; omur dikenleri kıvrıldı ve bizon gibi modern yerden beslenenlerin dikenlerine benzemeye başladı. Eğilerek yemeye daha fazla adapte olduklarında, isteğe bağlı dört ayaklılar oldular; hala iki ayak üzerinde koştu ve ağaçlara rahatça uzandılar, ancak zamanlarının çoğunu dört ayak üzerinde yürüyerek veya otlayarak geçirdiler. Daha önce Hypsilophodontidae'ye atfedilen dinozorların taksonomisi sorunludur. Grup daha önce tüm iguanodontian olmayan iki ayaklı ornithischianlardan oluşuyordu, ancak filogenetik bir yeniden değerlendirme, bu türlerin parafiletik olduğunu göstermiştir. Bu nedenle, hypsilophodon ailesi şu anda yalnızca Hypsilophodon tarafından temsil edilmektedir.[10]

Daha sonra ornithopodlar daha büyük hale geldi, ancak bir ölçüde yerini aldıkları uzun boyunlu, uzun kuyruklu sauropodların inanılmaz boyutlarına asla rakip olamadılar. Shantungosaurus gibi en büyükleri orta boy sauropodlar kadar ağırdı (23 tona kadar), ancak hiçbir zaman 15 metrenin üzerine çıkmadılar.

Sınıflandırma

Bazen en ilkel ornithopodlardan biri olarak kabul edilen Gideonmantellia'nın bir sanatçı yorumu
Erken bir iguanodont olan Muttaburrasaurus'un restorasyonu
Dysalotosaurus İskeleti, Jura'dan bir dryosaurid ornithopod
Erken bir strakosternan olan Iguanacolossus'un yaşam restorasyonu
Hadrosauriformes'in ilkel bir üyesi olan Mantellisaurus'un yeniden yapılandırması
Bir saurolophine hadrosaur ve son ornithopodlardan biri olan Edmontosaurus'un çatılmış iskeleti

Tarihsel olarak, çoğu belirsiz ornithischian iki ayaklı dinozor, ornithopodlar olarak toptan alındı. Çoğu o zamandan beri yeniden sınıflandırıldı.[]

Taksonomi

Ornithopoda'ya genellikle Ornithischia takımı içinde alttakım sıralaması verilir. Dereceli taksonomi, dinozor paleontologları arasında büyük ölçüde gözden düşmüş olsa da, bazı araştırmacılar böyle bir sınıflandırmayı kullanmaya devam etseler de, kaynaklar sıralamasının ne olması gerektiği konusunda farklılık gösteriyor. Benton (2004), onu Cerapoda alt takımı (başlangıçta sıralanmamış bir sınıf olarak adlandırılır) içinde bir infra takım olarak yerleştirirken, Ibiricu ve ark. 2010, onu geleneksel alttakım sıralamasında tuttu.[11]

Soyoluş

2021'de Ornithopoda'ya PhyloCode altında resmi bir tanım verildi: "Iguanodon bernissartensis içeren ancak Pachycephalosaurus wyomingensis ve Triceratops horridus içermeyen en büyük sınıf."[1] Aşağıdaki kladogram, Madzia ve ark. tarafından yapılan 2017 analizini takip eder.[12]

 
 

Hypsilophodon

 
Cerapoda
 

Marginocephalia

 
Ornithopoda
 

Gideonmantellia

 
 
 

Elasmaria

 
 
 

Burianosaurus

 
Iguanodontia
Rhabdodontomorpha
 

Muttaburrasaurus

 
 

Rhabdodontidae

 
 
 
 

Tenontosaurus

 
Dryomorpha
 

Dryosauridae

 
Ankylopollexia
 

Camptosaurus

 
Styracosterna
 

Iguanodon

 
 

Hadrosauroidea

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Kaynakça

  1. ^ a b Madzia, D.; Arbour, V.M.; Boyd, C.A.; Farke, A.A.; Cruzado-Caballero, P.; Evans, D.C. (2021). "The phylogenetic nomenclature of ornithischian dinosaurs". PeerJ. 9: e12362. doi:10.7717/peerj.12362. PMC 8667728 $2. PMID 34966571.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "madzia2021" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  2. ^ a b "Ornithopoda". merriam-webster. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023. 
  3. ^ "definition". merriam-webster. 7 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023. 
  4. ^ Cope, Edward D. (1969). "Synopsis of the extinct batrachia, reptilia and aves of North America". Transactions of the American Philosophical Society. 14 (1): 91. doi:10.5962/bhl.title.60499. 12 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023. 
  5. ^ Wikisource reference Huxley, Thomas H. (1870), "On the Classification of the Dinosauria, with observations on the Dinosauria of the Trias", Quarterly Journal of the Geological Society of London, 26, ss. 32–51, doi:10.1144/gsl.jgs.1870.026.01-02.09 – Vikikaynak vasıtasıyla 
  6. ^ a b Marsh (1882). "Classification of the Dinosauria". American Journal of Science. 23 (133): 81-86. doi:10.2475/ajs.s3-23.133.81. 
  7. ^ Marsh, Othniel C. (1885). "Names of extinct reptiles" (PDF). American Journal of Science. 29: 169. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Nisan 2023. 
  8. ^ Galton, Peter M. (August 2008). "The 'dermal armour' of the ornithopod dinosaur Hypsilophodon from the Wealden (Early Cretaceous: Barremian) of the Isle of Wight: a reappraisal". Cretaceous Research. 29 (4): 636-642. doi:10.1016/j.cretres.2008.02.002.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
  9. ^ Porfiri, J. D.; Novas, F. E. (2007). "Discovery of a new ornithopod dinosaur from the Portezuelo Formation (Upper Cretaceous), Neuquén, Patagonia, Argentina". Arquivos do Museu Nacional. 65 (4): 471-483.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
  10. ^ Weishampel, D. B. (1992). "Systematics of Hypsilophodontidae and basal Iguanodontia (Dinosauria: Ornithopoda)" (PDF). Historical Biology. 6 (3): 159-184. doi:10.1080/10292389209380426. 
  11. ^ Ibiricu (2010). "A Medium-Sized Ornithopod (Dinosauria: Ornithischia) from the Upper Cretaceous Bajo Barreal Formation of Lago Colhué Huapi, Southern Chubut Province, Argentina". Annals of Carnegie Museum. 79: 39-50. doi:10.2992/007.079.0103. 
  12. ^ Madzia (2017). "A basal ornithopod dinosaur from the Cenomanian of the Czech Republic". Journal of Systematic Palaeontology. 16 (11): 967-979. doi:10.1080/14772019.2017.1371258. 5 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dinozor</span> Mezozoik Çağa (kuşlar dahil) hâkim olan sauropsid omurgalılar kladı

Dinozor (Dinosauria), ilk olarak Mezozoyik zamanda ortaya çıkan ve yaşayan tek üyeleri kuşlar olan arkozor sürüngen grubu. Dinozor adı, Richard Owen tarafından Grekçe "korkunç" anlamına gelen deinos ve "kertenkele" anlamına gelen sauros sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşur. Dinozorlar, 243 ile 233 milyon yıl önce Geç Triyas döneminde ortaya çıkmış ve 66 milyon yıl önce kuşlar dışındaki tüm türlerinin soyu tükenmiştir. Dinozorlar, sıcakkanlı ve soğukkanlı arası özellikler gösteren mezoterm canlılardı. Mezozoyik'te oldukça başarılı biçimde tüm kıtalara yayılan dinozorlar çok farklı nişleri doldurdu. Yapılan araştırmalarda şimdiye kadar yaklaşık olarak 1.000 kadar kuş olmayan dinozor türünün yaşadığı belgelendi. Bugün dinozorların evrimsel olarak devamı olan kuşların 11.000 kadar türü vardır ki bu, yaşayan memelilerin tür sayısının (~6000) yaklaşık iki katıdır. Dinozorların nasıl yaşadığı, ne kadar çeşitlendiği ve ekosistemdeki yerleri kadar kuş olmayan dinozorların nasıl yok olduğu da bilim camiasını uzun zamandır meşgul etmektedir. Kuş olmayan dinozorları yeryüzünden silen yok oluşun aşamalı mı, yoksa yerbilimsel olarak katastrofik (ani) mi olduğu tartışmalıdır.

<i>Compsognathus</i> küçük teropod dinozor

Compsognathus, Jura dönemi'nde Avrupa'da yaşamış, coelurosaurian teropod dinozor cinsidir. İsminin anlamı Yunancada "zarif çene" dir.

<i>Struthiomimus</i> soyu tükenmiş teropod dinozor cinsi

Struthiomimus, Geç Kretase döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış ornithomimid ailesinden bir dinozor cinsi. Ornithomimidler, dişsiz bir gagaya sahip, uzun bacaklı ve iki ayaklı canlılardı, özetle devekuşu benzeri dinozorlardı. Tip türü, Struthiomimus altus, Dinozor Eyalet Parkı'nda bulunan yaygın küçük dinozorlardan biridir; ilgili fosil alanında sayılarının fazlalığı bu hayvanların saf etoburlardan ziyade otobur veya hepçil olduklarını düşündürür.

<span class="mw-page-title-main">Kuş kalçalı dinozorlar</span> Dinozor takımı

Kuş kalçalı dinozorlar veya Ornithischia, kuşlarınkini andıran kalça yapılarıyla karakterize edilen ve çoğunlukla otçul dinozorlardan meydana gelen soyu tükenmiş bir klad. Ornithischia veya "kuş kalçalı" kelimesi Eski Yunanca "kuşa ait" anlamına gelen ornith- (ὀρνιθ-) ve "kalça eklemi" anlamına gelen ischion (ἴσχιον), çoğul haliyle ischia kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Ancak kuşlar teropod dinozorlardan olduğu için bu grupla yalnızca uzaktan akrabadır.

<span class="mw-page-title-main">Hadrozor</span> kuş kalçalı dinozor familyası

Hadrosauridae veya hadrozorlar, geç Kretase döneminde yaşamış sorguçlu ve ördek gagalı kuş kalçalı dinozorları kapsayan bir familya.

<span class="mw-page-title-main">Dinozorlar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu listede dinozor cinsleri kapsamlı bir şekilde listelenmiştir. Listede, geçerli olan veya henüz resmi isimlendirmesi yapılmamış 1379 cins ve alt sınıf dinozor ismi yer almıştır. Bazı isimlerin yanına aşağıdaki terminolojide belirtilen açıklamalar eklenmiştir.

<i>Hypsilophodon</i>

Hypsilophodon, İngiltere'nin Erken Kretase dönemine ait bir ornithopod dinozor cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Ceratopsia</span> kuş kalçalı dinozor kladı

Ceratopsia veya Ceratopia, Kretase döneminde şimdiki Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya'da yaşamış, otçul bir kuş kalçalı dinozor grubudur. Bilinen en eski ceratopsian olan Yinlong downsi, 161,2 ile 155,7 milyon yıl önce yaşamıştır. Son ceratopsian türü olan Triceratops prorsus'un ise, 66 milyon yıl önce meydana gelen Kretase-Tersiyer yok oluşunda soyu tükendi.

<span class="mw-page-title-main">Avemetatarsalia</span> arkozor sürüngen kladı

Avemetatarsalia, 1999 yılında Britanyalı paleontolog Michael Benton tarafından, timsahlardan çok kuşlara daha yakın olan tüm taç grubu arkozorlar için oluşturulmuş bir kladdır. Ayrıca Panaves terimi de timsahlardan çok kuşlarla daha yakın akraba olan tüm yaşayan veya soyu tükenmiş hayvanlar için kullanılır. Hemen hemen tüm avemetatarsaliyenler, benzer bir ayrıma sahip Ornithodira alt grubunun üyeleridir. Ornithodira, dinozorların ve teruzorların son ortak atası ve onun soyundan gelenler olarak tanımlanır.

<span class="mw-page-title-main">Ornithomimosauria</span> dinozor kladı

Ornithomimosauria, ornitomimozorlar veya devekuşu dinozorları, günümüz devekuşuna yüzeysel bir benzerlik gösteren theropod dinozorlardır. Laurasia'nın Kretase Dönemi'nden, ayrıca Afrika ve muhtemelen Avustralya'dan hızlı, dz.omnivor veya otçul dinozorlardı. Grup ilk olarak Erken Kretase'de ortaya çıktı ve Geç Kretase'ye kadar varlığını sürdürdü. Grubun ilkel üyeleri arasında kolları 2,4 m uzunluğa ulaşan Nqwebasaurus, Pelecanimimus, Shenzhousaurus, Hexing ve Deinocheirus bulunur. Ornithomimidae ailesinin üyeleri olan daha gelişmiş türler arasında Gallimimus, Struthiomimus ve Ornithomimus bulunur. Paul Sereno gibi bazı paleontologlar, esrarengiz alvarezsauridleri ornithomimosaurların yakın akrabaları olarak kabul eder ve onları Ornithomimoidea üst familyasında bir araya getirir.

<i>Iguanodontia</i> kuş kalçalı dinozor grubu

Iguanodontia veya Iguanodontlar, Geç Jura ile Kretase döneminde, Amerika ve Avrasya'da yaşamış kuş ayaklı (ornithopod) dinozor grubu.

<i>Hadrosauromorpha</i> dinozor kladı

Hadrosauromorpha, 2014 yılında David B. Norman tarafından Hadrosauroidea'yı sıkıştırılmış manuel kemikler ve bir poleks ile bazal taksonlara ve bunlardan yoksun türetilmiş taksonlara bölmek için tanımlanan iguanodontian ornithopodların bir kohortudur. Klad, Edmontosaurus regalis'e Probactrosaurus gobiensis'ten daha yakın olan tüm taksonlar olarak tanımlanır. Bu, analize bağlı olarak farklı taksonların dahil edilmesine neden olur.

<span class="mw-page-title-main">Dinozor rönesansı</span> Paleontolojik Devrim

Dinozor rönesansı, 1960'ların sonlarında başlayan ve dinozorlara olan akademik ve popüler ilginin yenilenmesine öncü olan küçük ölçekli bir bilimsel devrimdi. Dinozorların, yirminci yüzyılın ilk yarısında yaygın olan görüş ve tanımda olduğu gibi soğukkanlı ve uyuşuk değil, aktif ve sıcakkanlı hayvanlar olabileceğini gösteren yeni keşifler ve araştırmalarla kıvılcımlandı.

<i>Kerberosaurus</i>

Kerberosaurus, Rusya'nın Amur Bölgesi, Blagoveshchensk'teki geç Maastrihtiyen yaşlı Geç Kretase Tsagayan Formasyonundan kalma bir saurolofin ördek gagalı dinozor cinsidir. Saurolophus ve Prosaurolophus ile ilişkili olduğunu gösteren kafatası kalıntılarını da içeren fosil yatağı malzemesine dayanmaktadır.

Riabininohadros, Kırım'ın Maastrichtian'ından soyu tükenmiş bir ankylopollexian dinozor cinsidir. Türü, Riabininohadros weberae olarak değiştirilmiş Riabininohadros weberi'dir. Başta, 2015 yılına kadar bir Orthomerus türü olarak sınıflandırılmıştır.

<i>Shantungosaurus</i>

Shantungosaurus, Çin'deki Shandong Yarımadası'nın Geç Kretase yaşlı Wangshi Grubu'nda bulunan çok büyük bir saurolophine hadrosaurid dinozor cinsidir, tek bir tür, Shantungosaurus giganteus, içerir. Shantungosaurus'un stratigrafik aralığı, Xingezhuang Formasyonunun tepesinden Hongtuya Formasyonunun ortasına kadar, orta ila geç Kampaniyen arasında değişmektedir. Shantungosaurus şimdiye kadar dünyanın en büyük hadrosauroid taksonu olup 15 ile 16 metre uzunluğa ve 13 ile 16 metrik ton arasında bir beden ağırlığına ulaşmaktadır.

<i>Agilisaurus</i>

Agilisaurus, günümüz Doğu Asya'sının Orta Jura Dönemi'nden bir ornithischian dinozor cinsidir. Yaklaşık 1,2-1,7 m uzunluğunda, 0.6 m yüksekliğinde ve 40 kg ağırlığındadır.

<span class="mw-page-title-main">Saurolophinae</span>

Saurolophinae, hadrosaurid dinozorların bir alt ailesidir. 20. yüzyılın ortalarından beri, tepeli alt familya Lambeosaurinae ile ilgili, büyük ölçüde tepesiz hadrosaurlardan oluşan bir grup olan Hadrosaurinae olarak anılır. Bununla birlikte, Hadrosaurinae adı, daha yakın tarihli çalışmalarda lambeosaurinlerden veya Edmontosaurus ve Saurolophus gibi diğer geleneksel "hadrosaurinlerden" daha ilkel olduğu bulunan Hadrosaurus cinsine dayanmaktadır. Bunun bir sonucu olarak, Hadrosaurinae adı kaldırıldı veya yalnızca Hadrosaurus ile sınırlandırıldı ve geleneksel "hadrosaurinleri" içeren alt aile, Saurolophinae olarak yeniden adlandırıldı. Hai Xing tarafından yapılan son filogenetik çalışma, Hadrosaurus'un lambeosaurin olmayan tüm hadrosauridleri içeren monofiletik grup içine yerleştirildiğini gösterir. Bu görüşe göre, geleneksel Hadrosaurinae yeniden dirildi ve Hadrosauridae iki sınıfa ayrıldı: Hadrosaurinae ve Lambeosaurinae.

Protathlitis, İspanya, Castellón'daki Erken Kretase (Barremian) yaşlı Arcillas de Morella Formasyonundan bir spinosaurid dinozor cinsidir. Tip ve tek tür, parçalı bir iskeletten bilinen Protathlitis cinctorrensis'tir. Baryonychinae'nin temel bir üyesiydi. Onun keşfi spinosaurin Vallibonavenatrix'inkiyle beraber, İber Yarımadası'nın Erken Kretase döneminde çeşitli spinosaurid topluluklarına sahip olduğunu gösteriyor.

<i>Vectidromeus</i>

Vectidromeus, İngiltere'nin Erken Kretase yaşlı Wessex Formasyonu'ndan soyu tükenmiş bir hypsilophodontid ornitopod dinozor cinsidir. Cins, genç bir bireye ait parçalı iskeletten bilinen tek bir tür olan V. insularis'i içerir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.