Kuş; tüyleri, dişsiz gagaları, yumurtladıkları sert kabuklu yumurtalar yoluyla üreyen, yüksek metabolizma hızına sahip, dört odacıklı kalpleri ve hafif ama güçlü bir iskelet yapısına sahip, Aves sınıfını oluşturan sıcakkanlı omurgalı hayvanlar grubudur. Tüm dünyada yaygın olarak yaşayan kuşların boyutları arı sinek kuşunda 5 cm ila deve kuşunda 2,75 m arasında değişir. On bin kadar yaşayan kuş türü bulunur ve bunların yarısından fazlasını ötücü kuşlar oluşturur. Kuşların türlere göre farklılık gösteren kanatları vardır ve kanatsız olduğu bilinen tek grup kivi kuşu ve soyları tükenmiş olan moa ile fil kuşudur. Ön ayakların evrimleşerek kanatlara dönüşmesi kuşlara uçma yeteneği sağlamış ancak daha sonra yine evrimin devam etmesiyle penguenler, deve kuşları ve adalarda endemik olan bazı türler uçma yeteneğini kaybetmişlerdir. Kuşların sindirim ve solunum sistemleri de uçma yeteneğine uyum sağlamıştır. Özellikle deniz kuşları ve bazı su kuşları gibi kuşlar ayrıca evrimleşerek yüzme yeteneği de kazanmıştır.
Archaeopteryx, kuşumsu bir teropod dinozor, uçamayan tüylü dinozorlar ve çağdaş kuşlar arası geçişi simgeleyen en ünlü avialan cinsi. Cins, uzun süre geleneksel olarak kuşlar sınıfında (Aves) sınıflandırıldı; ancak daha güncel çalışmalarda, Avialae kladındaki en ilkel üyelerden biri –ya da deinonychosaur– olarak kabul edilir. 19. yüzyıl sonu ve 21. yüzyıl başı arası dönemde Archaeopteryx, paleontologlar ve popüler kitaplarca bilinen en eski kuş olarak kabul görmekteydi. İlerleyen süreçte Anchiornis, Xiaotingia ve Aurornis gibi daha yaşlı potansiyel avialanlar tanımlandı.
Eosinopteryx, Çin'in geç Jura döneminde bilinen, soyu tükenmiş bir theropod dinozor cinsidir. Tek bir tür içerir: Eosinopteryx brevipenna.
Kuşların evrimi, Jura döneminde başlamış, en eski kuşlar Paraves adlı bir teropod dinozor kladından evrimleşmiştir. Kuşlar, biyolojik olarak Aves sınıfında yer alır. Yaklaşık 150 yıl önce, Geç Jura dönemine yaşamış theropod cinsi dinozor Archaeopteryx lithographica, uzun bir süre en eski kuş olarak kabul edilmiştir. Modern soy bilimciler, kuşları bir dinozor kladı olan Theropoda'ya dahil etmiştir. Yaygın kanıya göre, Aves ve yakın akrabası olan Timsahlar takımı, Archosauria (arkozor) olarak bilinen bir "sürüngen" kladının yaşayan tek üyeleridir. 66 milyon yıl önce yaşanan Kretase-Tersiyer yok oluşundan dört farklı kuş soyu hayatta kaldı ve deve kuşlarına ve akrabalarına (Paleognathae), ördeklere ve akrabalarına (Anseriformes), uçamayan kümes hayvanlarına (Galliformes) ve "modern kuşlara" (Neoaves) hayat verdi.
Paraves, Geç Jura Devri'nde ortaya çıkan yaygın bir teropod dinozor grubudur. Soyu tükenmiş dromaeosauridler, troodontidler, anchiornithidler ve scansoriopterygidlere ek olarak grup, aralarında on binden fazla canlı kuş türü olan avialanları da içerir. Paraves'in ilkel üyeleri, bazı türlerde yürürken yerden tutulan ayağın ikinci basamağında büyütülmüş bir pençe bulundurmaları ile iyi bilinir.
Avialae, yaşayan tek dinozorlar olan mevcut kuşları (Aves) ve yakın akrabalarını içeren bir kladdır. Genellikle tüm teropod dinozorların çağdaş kuşlarla deinonychosaurlardan daha yakın akraba olanlarını sınıflandırmada kullanılır. Aves sınıfından olmayan Avialae üyelerine de sıklıkla kuş denir.
Sauria, arkozorların ve lepidosaurların en son ortak atalarını ve tüm soyundan gelenleri içeren bir sürüngen kladıdır. Kaplumbağaların Sauria içinde bulunduğunu varsayarsak, grup diapsidlerin taç grubu veya genel olarak sürüngenler olarak düşünülebilir. Son genomik çalışmalar ve fosil kayıtlarındaki kapsamlı araştırmalar ile kaplumbağaların daha önce düşünüldüğü gibi Saurian öncesi parareptillerle değil, arkozorlarla yakından ilişkili olduğu öne sürülüyor. Sauria, tüm modern sürüngenleri ve çeşitli soyu tükenmiş grupları içerir. Sauria, sürüngenlere memelilerden daha yakın akraba olan çeşitli kök sürüngenleri de içeren Sauropsida grubu içinde yer alır.
Archosauromorpha, lepidozorlardan ziyade arkozorlarla daha yakından ilişkili tüm sürüngenleri içeren bir diapsid sürüngen kladıdır. Archosauromorflar ilk olarak Orta Permiyen döneminde ortaya çıktı ancak Triyas devrinde çok daha yaygın ve çeşitli hale geldiler.
Euornithes, Sinornis'ten modern kuşlara daha yakın olan tüm avialanları içeren bir gruptur.
Pygostylia, Confuciusornithidae ile Jinguofortisidae familyalarını, kuşları ve yakın akrabalarını içeren Ornithothoraces grubunu barındıran bir avialan kladıdır.
Oviraptorosaurlar, Asya ve Kuzey Amerika'nın Kretase döneminden bilinen tüylü, maniraptoran dinozor grubudur. Kısa, gagalı ve papağan benzeri kafatasları ile ayırt edilirler. Boyutları hindi büyüklüğündeki Caudipteryx'ten 8 metre uzunluğunda ve 1,4 ton ağırlığında Gigantoraptor'a kadar değişiyordu. Grup kuşların atalarıyla yakın akrabadır ve pek çok kuş benzeri özelliğe sahiptir. Maryanska vd. (2002) ve Osmólska vd. (2004), ilkel uçamayan kuşları temsil edebileceğini öne sürmüştür. En eksiksiz oviraptorosaur örnekleri Asya'da bulunmuştur. Kuzey Amerika'daki oviraptorosaur fosilleri seyrektir.
Gansus, Batı Çin'in şimdiki Kansu ve Liaoning eyaletlerinde bulunan Erken Kretase (Aptian-Albian) döneminin Aptian çağında yaşamış bir su kuşu cinsidir. Fosillerinin bulunduğu kaya katmanları 120 milyon yıl öncesine tarihleniyor. İlk olarak 1984 yılında izole bir sol bacak temelinde tanımlanmıştır. Modern kuşları (Neornithes) ve Ichthyornis ve Hesperornithes gibi soyu tükenmiş ilgili grupları içeren grup olan Ornithurae'nin bilinen en eski üyesidir.
Hesperornithes, modern kuşların atalarıyla yakından ilişkili, soyu tükenmiş ve son derece uzmanlaşmış bir su kuşları grubudur. Kuzey Yarımküre'de hem deniz hem de tatlı su habitatlarında yaşadılar ve hepsi güçlü yüzen, yırtıcı dalgıçlar olan Hesperornis, Parahesperornis, Baptornis, Enaliornis ve Potamornis gibi cinsleri içerir. Yüzmek için en özelleşmiş türlerin çoğu tamamen uçamayanlardı. Bilinen en büyük hesperornithean, Canadaga arctica, maksimum yetişkin uzunluğuna 1,5 metreden (4,9 ft) fazla ulaşmış olabilir.
Filogenetikte taç grup bir türler topluluğudur ve o topluluğun yaşayan üyeleri, topluluğun en son ortak atası ile birlikte en son ortak atanın soyundan gelen tüm türler bu topluluğu oluşturur. Dolayısıyla, bir tür ile birlikte onun soyundan gelen tüm yaşayan ve soyu tükenmiş türleri de içine alan bir grup olarak bir klad tanımlama yöntemidir. Örneğin, tüm günümüz kuşlarının en son ortak atası ile birlikte onun soyundan gelen tüm yaşayan ve soyu tükenmiş türleri de içine alan Neornithes bir taç grup olarak tanımlanabilir.
Anchiornithidae, Avialae soyundaki kuşların en bazal familyası olabilecek bir eumaniraptoran familyasıdır. Anchiornithidler, maniraptoran ağacında çeşitli konumlarda sınıflandırılmıştır, bazı bilim adamları onları ayrı bir aile, Troodontidae'nin bir bazal alt familyası, veya Archaeopterygidae familyasının üyeleri olarak avialae veya Paraves içinde evrimsel bir grup dinozor topluluğu olarak sınıflandırır.
Archosauriformes, Geç Permiyen'de bir süre önce arkozoromorf atalarından gelişen diapsid sürüngenlerin bir kladıdır. Jacques Gauthier (1994) tarafından, Proterosuchidae ve Archosauria'nın [timsahları, teruzorları ve dinozorları içeren grup] son ortak atası ve tüm soyundan gelenler olarak tanımlandı. Phil Senter (2005), onu Proterosuchus ve Archosauria'yı içeren özel klad olarak tanımlar.
Confuciusornis, Çin'in Yixian ve Jiufotang Oluşumlarının Erken Kretase Dönemi'nden 125 ila 120 milyon yıl öncesine tarihlenen, ilkel, karga büyüklüğünde bir avialan cinsidir. Modern kuşlar gibi, Confuciusornis'in dişsiz bir gagası vardı, ancak Hesperornis ve Ichthyornis gibi modern kuşların yakın akrabaları dişliydi, bu da Confuciusornis ve canlı kuşlarda diş kaybının yakınsak bir şekilde meydana geldiğini gösteriyor. Gagası olduğu bilinen en eski kuştur. Adını Çinli ahlak filozofu Konfüçyüs'ten almıştır. Confuciusornis, Yixian Formasyonu'nda bulunan en bol omurgalılardan biridir ve birkaç yüz tam, eklemli örnek bulunmuştur.
Aurornis, Çin'in Jura döneminden soyu tükenmiş bir anchiornithid theropod dinozor cinsidir. Aurornis cinsi, bilinen tek bir tür içerir: Aurornis xui. Aurornis xui, bugüne kadar bilinen en temel ("ilkel") avialan dinozor olabilir ve bugüne kadar bulunan en eski paravianlardan biridir. Hayvanın fosil kanıtları, genellikle en eski kuş türü olarak kabul edilen Archaeopteryx lithographica'dan yaklaşık 10 milyon yıl öncesine dayanmaktadır.
Enantiornithineler veya enantiornitheanlar olarak da bilinen Enantiornithes, Mezozoik Çağ'dan bilinen en bol ve çeşitli soyu tükenmiş avialan grubudur. Neredeyse tümünün dişleri ve kanatlarında pençe parmakları vardı, ancak bunun dışında dışarıdan modern kuşlara çok benziyorlardı. Seksenden fazla enantiornithine türü adlandırılmıştır, ancak bazı isimler yalnızca tek kemikleri temsil eder, bu nedenle hepsinin geçerli olmaması muhtemeldir. Enantiornithes, Kretase-Paleojen sınırında hesperornithidler ve diğer tüm kuş olmayan dinozorlarla birlikte yok oldu.
Hollanda, Moğolistan'daki Barun Goyot Oluşumu'nda bulunan fosillerden bilinen küçük kara kuşlarının bir cinsidir. Canlının kalıntıları Khermeen Tsav'da bulundu; bu kalıntılar, yaklaşık 75 milyon yıl önceye Kretase dönemine tarihlenir. Sadece parçalı arka uzuvlarından bilinen Hollanda, ayak parmaklarının alışılmadık bir konfigürasyonuna sahip uzun bacaklara sahiptir. Bunlar, muhtemelen modern Koşar Guguklar'a benzeyen, hızlı koşan bir kara kuşu olduğuna işaret ediyor. Bu hayvanın akrabalık ilişkileri belirsizdir. Bazı araştırmalar, Ichthyornis gibi kuşlarla ilişkili olan Ornithurae'nin bir üyesi olan nispeten gelişmiş bir kuş olduğunu bulmuştur. Diğer çalışmalar onu ilkel Songlingornithidae familyasının bir üyesi olarak değerlendirdi. Daha kapsamlı bir çalışma, onu bir enantiornithean olarak buldu.
