Orman Fidanlığı (düz yerleşme)

Orman Fidanlığı, Eskişehir il merkezinin 5–6 km. güneybatısında, Eskişehir Belediyesi'nin Orman Fidanlığı içinde yer alan bir düz yerleşmedir. Yerleşme Yukarı Porsuk Çayı Vadisi'ni kuzey tarafından çeviren ve Karabayırlar olarak bilinen tepelerin vadiye bakan yamacındadır. Yukarı Porsuk Vadisi'yle Eskişehir Ovası'nın birleştiği yerdedir.^[1]

Yerleşme ilk olarak Bilecik Üniversitesi'nden Prof. Dr. Turan Efe tarafından saptanmıştır. Toprak çekilmesiyle tahribatın devam ettiğinin anlaşılması üzerine Eskişehir Arkeoloji Müzesi başkanlığında, Turan Efe'nin bilimsel danışmanlığında 1992 – 94 yılları arasında kazılar yapılmıştır.^[1]

Kazılarda, en alttan başlayarak romen rakamlarıyla tanımlanan yedi tabaka saptanmıştır. V. ve VI. tabakalar arasında yerleşmenin bir süre için terk edildiği belirtilmektedir.^[1]

Mimari olarak en alt tabakadan bir buluntuya rastlanmamıştır. II. tabakanın yapılarının taş temelsiz, III. kat yapılarının ise taş temelli kerpiç yapılar olduğu görülmektedir.^[1]

Çanak çömlek buluntuları I. – V. tabakalarınkiler ile VI. – VII. tabakalar arasında belirgin farklar vardır. I. – V. tabaka çanak çömleği kahverengi, gri ve gri – kahverengi yüzey renginde, koyu yüzlü maldır. İnce mal olan bu çanak çömlekten bazıları çivi, yiv, baskı ve sokma bezeme ile bezenmiş ve açkılanmıştır. İkinci mal grubu ise tabakalarda morumsu kırmızı astarlı ya da boyalılardır. Çizi bezemeler de görülmektedir. Krem veya beyaz astar üzerine kırmızı ve siyah boyalı olanlar ise ikinci grubu teşkil etmektedir. Astarlı ve boyalı çanak çömleker IV. tabakadan itibaren azalmaktadır. Biçimlerde tabak ve kaseler, dar ağızlı, dışa dönük dudaklı kaplar görülmektedir..^[1]

VI. – VII. tabakaların çanak çömleği ise alt tabakalara göre saman katkılı mallar olarak ortaya çıkar. Biçimlerde önemli sayılan değişiklikler vardır. Siyah ağızlı kenarlı, hafif içe dönük dudaklı kaseler, çift mahmuz kulplu küresel gövdeli çömlekler görülmektedir.^[1]

Pişmiş topraktan yapılmış idoller I. ve IV. tabakalarda ele geçmiştir. I. tabakada bulunan idoller başlız, kolları göğüs ve karın üzerinde birleştirilmiş, küçük göğüslü kadın heykelcikleridir.^[1]

Yontmataş buluntuları çakmak taşından yonga aletlerdir. Dilgi endüstrisinin yaygın olduğu belirtilmektedir. Yan kenarların silis parlaklığı, bu aletlerin ok ucu ve orak-bıçak olarak kullanıldığı şeklinde yorumlanmaktadır.^[1]

Sürtmetaş buluntuları içinde havan ellerinin çokluğu yerleşmede yoğun biçimde hububat tarımı yapıldığına işaret eder.^[1]

Turan Efe yüzey toplamalarında daha önce Anadolu'da rastlanmayan bir çanak çömlek grubu ortaya çıkarmış ve bilimsel bir makaleyle bilim dünyasına tanıtmıştır. Kazılarda bu çanak çömlek buluntuları stratigrafik olarak da ele geçmiştir. Jacop Roodenberg başkanlığında sürdürülen Ilıpınar kazılarında aynı mal grubuna rastlanmıştır.^[2]

Orman Fidanlığı düz yerleşmesi İç Anadolu Bölgesi'nin kuzeybatı kesiminde Bursa / Ilıpınar - İstanbul / Fikirtepe - Tekirdağ / Toptepe üzerinden Balkan kültürleri ile ilişkilendirilebilecek özellikler göstermesi yönünden önemli bir yerleşme olarak görülmektedir. Turan Efe, I. – V. tabakalar buluntularının Yukarı Porsuk Vadisi'nde yer alan Kütahya / Asmainler düz yerleşmesi, Eskişehir / Kanlıtaş Höyüğü ve Kes Kaya düz yerleşmesi gibi yerlede de ele geçtiğini belirtmekte ve "Porsuk Kültürü" adı altında toplamaktadır. Turan Efe'ye göre Balkanlar'ın Vinča kültürü'nün kökeni bu Porsuk Kültürü'dür.^[1] Bu kültürle ilişkilendirilen çanak çömleğin Aktopraklık Mevkii kazılarında da ele geçmiş olması, Kültür'ün Eskişehir bölgesinden Balkanlar'a doğru bir yayılma gösterdiğine kanıt olarak görülmektedir. Porsuk Kültürü'nün Erken Kalkolitik Çağ'da, Fikirtepe Kültürü'nden gelen etkilerle geliştiği ileri sürülmektedir.^[3]

Turan Efe ayrıca Kes Kaya çanak çömlek tiplerinin yerleşmenin V. – VII. tabakalar arasında bulunmadığını, dolayısıyla bu boşluğun Kes Kaya tarafından doldurulduğunu belirtmektedir.^[1]

Yerleşmenin en üst, dolayısıyla en geç tabakası VII. tabaka buluntuları, Denizli / Beycesultan'ın Geç Kalkolitik Çağ 1. ve 2. evreleri ile Yazır Höyük buluntularının bir kısmıyla benzerlik göstermektedir.^[1]

• Yakın plan kroki 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Fotoğraflar 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.