Orhan Burian

Orhan Burian, (d. 1914, İstanbul - 5 Mayıs, 1953), Türk akademisyen, eğitimci, çevirmen, deneme ve eleştiri yazarı.

Orhan Burian, 18 Mart 1914'te İstanbul'da Üsküdar'ın Bağlarbaşı semtinde doğdu.^[1][2] Babası Recep Paşa İstanbul'da bulunan Osmanlı Hükûmeti'nin taraftarı olup Ankara'da bulunan Mustafa Kemal Paşa Milli Hükûmeti aleyhinde idi.^[3] Annesi son dönem Osmanlı Devleti ileri gelenlerinden olan Agah Paşa'nın kızı olan Mihriban Hanım'dı. Mihriban Hanım gayet iyi kültürlü, derin eğitimli ve üç yabancı dili iyi bilen bir Osmanlı hanımefendisi idi.^[1][2]

Türk Kurtuluş Savaşı kazanılıp İstanbul Hükûmeti lağvedilince, Orhan Burian'ın babası Recep Paşa, ailesini geride bırakıp İstanbul'dan firar edip Bulgaristan'a sığındı. Annesi ise babasız yetim kalan ailesi ile Bursa'ya gidip orada yerleşti. Orhan Burian hazırladığı "Hal Tercümem" adlı hatıra deneme makalesinde Bursa'da ailesinin çok sıkıntılı zamanlar yaşadığını bildirmiştir. İlk eğitimini almak için Bursa’da Gedikpaşa Amerikan, Fevziye ve Bursa Amerikan okullarına devam ettiğini ve ilk eğitimini 1926'da Bursa Bizim Mektep'te tamamladığını bildirir. Lise eğitimini İstanbul, Kabataş Erkek Lisesi'ni tamamlayıp 1932'de bu liseden mezun oldu.^[1][2] O yaz yapılan yabancı ülkelerde yüksek eğitim yapma imtihanlarına girip başarı ile İngiltere'de dil ve edebiyat üniversite eğitimi yapma bursunu kazanıp İngiltere'ye gönderildi. 1933'te İngiltere'de bulunan Cambridge Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü girdi. 1936'da "İngilizce Tripos İkinci Bölüm" imtihanlarına oturup başarılı olarak bu bölümü bitirdi ve İngiltere'de Cambridge Üniversitesi tarafından verilen ilk üniversite diploması olan MA derecesini aldı. Daha İngiltere’de öğrenciyken hazırladığı makaleler ve çeviriler ile İstanbul'un kültür çevrelerinde tanınmaya başlamıştı.^[1][2]

Türkiye'ye dönünce 1937 sonbaharında Ankara Üniversitesi'nin 1936'da yeni açılmış olan Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde bulunan İngiliz Filolojisi bölümüne doçent olarak atandı. Bu göreve askerlik dolayısıyla bir yıl ara verdikten sonra tekrar devam etti. Bu görevde iken İngilizce Dili ve Edebiyatı diploma öğrencilerine dersler vermiştir. Doçentlik unvanını almak için hazırladığı habiltasyon tezi "Türk İngiliz Münasebeti Başladığı Sırada Ne Mahiyette İdi?” adını taşımaktadır. Bu habiltasyon tezinin ikinci bölümüne ek olarak Londra "Hakluyt Society" tarafından XV. yüzyıl son çeyreğinde yayımlanan “Kraliçe Elizabeth’ten Üçüncü Sultan Murad’a Gelen Hediyenin Hikâyesi” başlıklı bir raporun çevirisini eklemiştir.

1938 sonunda Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı görevine gelen Hasan Âli Yücel'in bazı kültür gelişim ve girişimlerine katkıda bulundu. Özellikle bu bakanlığa bağlı olarak yeniden kurulan "Tercüme Bürosu"nun idare kurulunun kurucu üyelerinden biri olarak Dünya klasiklerinin Türkçeye çevrilmesi için yapılan çalışmalara katıldı. Bu girişime bağlı olarak Tercüme Bürosu çalışmaları ile 1946 yılı sonuna kadar 496 tane dünya klasik edebiyatı yapıtı Türkçeye çevrilmiştir.

Bu girişime katkı olarak Orhan Burian, İngilizce'de önemli klasiklerinin bazılarının ve özellikle de William Shakespeare'in Othello (1940), Atinalı Timon (1944), Hamlet (1944), Macbeth (1946) adlı önemli tragedya ve Beğendiğiniz Gibi (1943) adlı komedi tiyatro oyunlarının çevirilerini yapmıştır.

Ayrıca 1940'ta kurulan Ankara Devlet Konservatuvarı'nda Batı edebiyatı ve tiyatro dersleri de vermiştir.

Orhan Burian, 1947 yılında Fullbright bursu ile Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. Burada Princeton Üniversitesi'nde iki yıl ABD üniversite eğitim sistemi hakkında tetkik ve araştırmalarda bulundu. Bu arada Amerikan edebiyatı derslerini de takip etmiştir.^[1][2]

Türkiye'ye dönüşünden sonra 1951 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde İngiliz edebiyatı profesörlüğüne terfi etti. 1952 yılında, UNESCO Türkiye Komisyonu Genel Kurulu ve Yönetim Kurulu üyeliklerine seçildi.^[1][2]

1952 yılı sonlarında hastalandı ve mide kanserine muzdarip olduğu teşhis edildi. Buna karşı Ankara Gülhane Askeri Tıp Hastanesinde tedavi görmeye başladı. Bu tedaviyi görmekte iken 5 Mayıs 1953'te 39 yaşında iken ölmüştür.^[1][2]

Yazı hayatına aylık olarak yayınlanan Yücel dergisinde denemeler yazarak başlamış ve bu dergide 15 yıl görev yapmıştır. Yücel dergisinin kapanması üzerine arkadaşı Vedat Günyol ile aylık yayınlanan "Yeni Ufuklar Dergisi"ni kurmuştur. Burian, bu dergide ölüm tarihine kadar görev yapmıştır.

Orhan Burian, düşünce özgürlüğünü ve hümanist dünya görüşünü savunmuş; düşünce, sanat ve toplum gibi konular üzerine yazılar yazarak tanınmıştır.

Orhan Burian'ın ölümünden yıllar sonra birkaç defa anısına eserler yazılmış ve hazırladığı eserler derlenip yeniden bastırılmıştır. 2006'da Zeki Arıkan, Orhan Burian'ın 1950-1952'de günlüğüne yazdığı hatıralarını Günlük (1950-1952) adlı eserde ve yazmış olduğu ciddi konulu mektuplarından seçilip redakte edilmiş "Mektuplar" adlı bir diğer eserde derlemiş ve bu kitaplar Yapı Kredi Yayınları arasında bastırılmıştır.^[4]

2003 yılında Orhan Burian, "TÜBA - Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü"ne layık görülmüştür. "Denemeler, Eleştiriler" adlı (ilk derlenip hazırlanıp yayımlanması Vedat Günyol tarafından yapılan) denemeler ve eleştirmeleri yeniden basılıp yayınlanmıştır.^[5]

Orhan Burian'ın eserlerinin bibliyografyasını 1959'da hazırlayan S. N. Özerdim yaklaşık toplam 240 kitap ve makale ismi vermektedir.^[6] M.Canpolat master tezinde Orhan Burian'ın dil ve edebiyat konulu yazıları sayısının yaklaşık 110, kültür ve sanat ile ilgili yazılarının sayısının yaklaşık 50, Türkçeye çevirdiği kısa yapıt sayısı ise yaklaşık 40 olduğunu açıklamaktadır.^[2] Burada ancak seçilmiş eserlerinin isimleri verilmektedir:

• 1946 2. baskı : der. Kurtuluştan Sonrakiler. İstanbul: Yücel Yayınevi,

• 1993: (ed. Günyol, Vedat) Denemeler Eleştiriler. İstanbul: Cem Yayınevi,
• 2004: Burian, Orhan Denemeler Eleştiriler. İstanbul: TÜBA Türk Bilimler Akademisi ISBN 9789758593651

• Burian, Orhan (ed. Arıkan, Zeki) (2006) Günlük (1950-1952), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Burian, Orhan (ed. Arıkan, Zeki) (2006) Mektuplar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları

• 1938: "Byron ve Türkler"
• 1949: “Goethe ile Byron”
• 1949: “Emerson Göziyle Goethe”
• 1949: “İngiltere’de Yazılmış İlk Türkçe Şiirler”
• 1951: “Kıraliçe Elizabeth’ten Üçüncü Sultan Murad’a Gelen Hediyenin Hikayesi” (çeviri),
• 1951: “Türk-İngiliz Münasebetlerinin İlk Yılları”
• 1951: “Türkiye Hakkında Dört İngiliz Seyahatnamesi”
• 1952: "Bâbıâli Nezdinde Üçüncü İngiliz Elçisi Lello’nun Muhtırası (çeviri),
• 1952: “Üç Yüzyıl Önce Memleketimizi Gezen İngilizlerden Peter Mundy”
• 1955: "William Shakespeare: Hayatı, Sanatı, Eserleri (Vedat Günyol tarafından O.Burian'in notlarından derleme)

• J. M. Barrie, Kabahat Kendimizde
• Aldous Huxley, Yeni Dünya
• Arthur Miller, Satıcının Ölümü
• Eugene O’Neil, Karağaçlar Altında
• J. M. Synge, Denize Giden Atlılar
• Rabindranath Tagore, Bahçıvan
• William Shakespeare:
  • 1940 - Othello
  • 1944 - Atinalı Timon
  • 1944 - Hamlet
  • 1943 - Beğendiğiniz Gibi
  • 1946 - Macbeth

• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi c.4 (Milliyet bas.). s. 2018. 
• Arıkan, Zeki, (2002). Kırkın Kapısındaki Genç: Orhan Burian. İzmir: İzmir Büyük Şehir Belediyesi Yayınları. KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
• Özerdim, Sami N. (1958) “Prof. Orhan Burian Bibliyografyası” Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi c:16. Fasikul: 3-4 (Eylül) say, 83-95
• Ed.:Bilinmeyen, (1953) Orhan Burian Özel sayı No. 5, İstanbul: Yücel Yayınevi

• Canpolat, Müge (2003) " Türkiye'de Deneme ve Eleştirinin Gelişiminde Orhan Burian'in Yeri", Ankara Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyat Bölümü Master Tezi [3]14 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.