Orestes (oyun)

Orestes, Euripides Makedonya'ya göç etmeden önce Atina'da sergilenen son oyunudur. Bu oyunun M.Ö. 480 civarında sergilendiği düşünülmektedir. Adaletin koruyucusu mitolojik yaratıklar olan Erinyeler, Orestes'in işlediği cinayet yüzünden Orestes'in peşine düşerler. Ancak ona halisülasyonlar gördürür ve hem bedensel hem de zihinsel olarak zayıf düşmesini sağlarlar.

Oyun boyunca, bütün olanlardan tanrı Apollon suçlanır. Oyunu yine bir sona ulaştıran ise Apollon'un onlara müjdelediği kaderleridir. Menelaos, yeğenlerine değer vermeyen korkak bir karakter olarak resmedilir. Aynı şekilde Helen de kız kardeşi Klytaimnestra'nın cinayetine üzüldüğünü belirtse de, güzelliği bozulmasın diye saçından küçük bir tutam parçayı kız kardeşinin mezarına gönderir. Orestes, oyun boyunca kendini kadınların kocalarını öldürmesinin önüne geçmek için bunu yaptığı şeklinde savunur. Pylades - Orestes'in kuzeni ve uzun sürede yanında kaldığı arkadaşıdır - onun için infaz kararı çıkmamasına rağmen, Orestes ile birlikte ölmeyi göze alır, sinsi cinayetler planlar. Ancak olay dönüp gelir ve asıl suçlunun Helen olduğuna kanaat getirilir. Bütün bu olaylar, Helen'in Paris'e kaçması ile başlamıştır ve onun öldürülmesi gerekmektedir. Ancak Orestes başarılı olamaz, çünkü tanrılar müdahale ederek, Helen'i tanrılar katına çıkarırlar.

Oyun boyunca, bütün kötülüklerden Helen ve tanrı Apollon sorumlu tutulur. Ancak oyun sonunda Helen tanrılaşır ve Apollon'un hepsine kaderlerini çizmesi ile son bulur. Bütün karakterler, kendileri için belirlenen mutlu sonları kabul ederler.

Oyun, bir adet Prologos (giriş), üç adet Stasimon (koro şarkısı), dört adet Epeisodion (diyalog) ve bir adet Eksodos (kapanış) kısımlarından oluşur.

• Elektra — Agamemnon ile Klytaimnestra'nın kızı
• Helene — Menelaos'un karısı, Klytaimnestra'nın kız kardeşi
• Koro — Argoslu Kadınlar
• Orestes — Agamemnon ile Klytaimnestra'nın oğlu, Klytaimnestra'nın katili
• Menelaos — Sparta kralı, Agamemnon'un erkek kardeşi, Helen'in kocası
• Hermione — Helen ile Menelaos'un kızı
• Tyndareos — Klytaimnestra'nın babası
• Pylades — Orestes'in kuzeni. Agamemnon'un kız kardeşi Anaksibia ve Phokis kralı Strophios'un oğludur, Orestes, babasının ölümünden sonra Phokis'e sığınmış ve Pylades ile çok yakınlaşmıştır.
• Phrygialı — Helen'in kölesi
• Haberci — Agamemnon'un yaşlı hizmetçisi
• Apollon — tanrı

Oyun, Argos'taki Atreus soyunun sarayı önünde, Orestes'in annesi Klytaimnestra'yı öldürmesinden altı gün sonrasında geçer. Orestes, işlediği bu günah yüzünden Eumenislerin (Erynisler) etkisi altında çılgınlıklara sürüklenmektedir.

Olayın kısa özeti şöyledir. Atreus'un oğulları Agamemnon ve Menelaos'tur. Tyndareos'un kızları ise Helen ve Klytaimnestra'dır. Agamemnon ve Klytaimnestra evlenir. Menelaos ile Helen evlenir. Ancak Helen, Paris ile birlikte Truva'ya kaçar. Agamemnon ve Menelaos, Hellen ordusunu toplar ancak Aulis'te uygun rüzgarlar çıkmadığı için Agamemnon kızı İphigenia'yı kurban eder. Agamemnon, Truva savaşından döndüğünde, karısı Klytaimnestra onu kuzeni ile aldatmaktadır ve birleşerek Agamemnon'u öldürürler. Bunun üzerine, annesinin onaylanmayan ilişkisi yüzünden kaçmış Orestes, babasının intikamını almak için kız kardeşi Elektra ile birleşerek öz annesini öldürür. Bunu yapmasının sebebi, Delphoi'de Apollon ona bu kehanette bulunmuştur. Oyun, bundan sonraki olayları konu almaktadır ve Orestes ile Elektra, olanlar için hep Apollon'u suçlarlar.

Argos halkı, Elektra ve Orestes'i işlediği cinayat yüzünden yargılayacaklardır. Aynı gün Menelaos ve Helen, Truva'dan dönmüş ve kente ayak basmıştır. Elektra ve Orestes, amcaları Menelaos'un onlara yardım edeceğini düşünür. Ancak Klytaimnestra'nın babası Tyndareos, torunlarının işlediği cinayete çok sinirlidir. Klytaimnestra, kocası Agamemnon'u öldürmüştür ama buna verilecek ceza adetlerine göre kadını sürmektedir. Oysa, Orestes babasının intikamını almak için kendi öz annesi öldürmüştür. Bu yüzden dedeleri Tyndareos, çocukların infaz edilmesi gerektiğini savunmaktadır ve damadı Menelaos'u eğer çocukları desteklemeye kalkarsa, Sparta'ya bir daha onu almayacağını söyleyerek tehdit eder. Orestes, onu büyüten dedesine saygı duymaktadır ama kendini savunmadan da edemez. Annesini öldürmesi, diğer kadınlara da örnek teşkil etmektedir; aksi halde kadınlar kocalarını öldürüp sadece sürülecektir. Tyndareos, adetlerin kan davalarını önlediğini savunur ve Argos meclisine katılmak üzere çıkar. Orestes, Menelaos'u ikna etmeye çalışır ama Menelaos yeğenlerini savunmaya çok da gönüllü değildir. Orestes ve Elektra ölürse, Argos'ta hak da talep edebilecektir. Orestes, amcası Menelaos'dan da bir fayda göremeyeceğini anlar.

Sonra sahneye kuzeni Pylades girer. Klytaimnestra ve sevgilisi, iktidarı ele geçirdiklerinde Orestes onun yanına kaçıp sığınmıştır. Zaten annesini de Pylades'in yardımları ile öldürmüştür. Pylades, babasının kendisini ülkeden kovduğunu söyler. Eğer Orestes ölecekse, o da bu suça ortak olduğu için ölmelidir. Orestes'in vefalı dostudur. Böylece ikisi halk meclisinin yapıldığı yere giderler.

Ardından bir haberci Elektra'ya infaz kararının alındığını haber verir. Orestes kendini savunsa da, halk onların öldürülmesine karar vermiştir. Orestes, sadece idam talebini intihara çevirmeyi başarmıştır. Elektra olanlar karşısında üzülür. Orestes ve Pylades de gelirler. Pylades, bütün bu olanların suçlusunun Helen olduğunu söyler. O kocası Menelaos'u aldattığı için olaylar zincirleme gelişmiştir. Eğer kendileri bugün ölecekse, Helen'i öldürüp bu şekilde intihar etmeyi teklif eder. Orestes bu teklifi çok sever. Pylades'e bir zamanlar kız kardeşi Elektra ile evlendirme sözü vermiştir. Helen'i öldürmeyi başardıktan sonra, yaşabilmeyi diler Orestes. Bunun üzerine Elektra, Menelaos ile Helen'in kızı Hermione'u esir almayı ve hayatlarıı karşılığında, kızın hayatını takas etmeyi teklif eder. Hepsi fikri çok beğenir.

Orestes ve Pylades, Helen'i öldürmek üzere saraya girer. Elektra da Hermione'un mezarlık ziyaretinden dönüşünü bekler. İçeriden çığlıklar gelir. Hermione da sahneye girer ve Orestes ile Pylades tarafından esir alınır. Sesi duyan Menelaos koşarak sahneye girer ama Orestes, esir aldığı kız ile çatıya çıkmıştır. Orestes sarayı yakıp kızı öldürmekle tehdit eder.

O esnada, sahnenin balkonundan Apollo görülür. Zeus'un isteği üzerine Helen, erkek kardeşleri Kastor ile Pollux'un yanına, zora düşen denizcilere göz kulak olmak için tanrıların katına yükselmiştir. Menelaos, Sparta kralı olarak hayatına devam edecektir. Orestes, bir seneliğine sürgüne gidecektir. Hermione'a, ilk önce Akhilleus'un oğlu Neoptolemos talip olacaktır. Ancak Neoptolemos, babasının ölümünden Apollon'u sorumlu tuttuğu için öldürülecektir. Böylece Orestes ile Hermione evlenecekler ve Orestes, Argos'un başına geçecektir. Elektra ile Pylades de evlenecek ve mutlu olacaklardır.

Menelaos, kızını Orestes'e vermeyi kabul eder ve barışırlar.

Bu şekilde oyun biter.

• Sofokles'in Elektra isimli tragedyası, Elektra ve Orestes'in anneleri Klytaimnestra'yı öldürme sürecini konu almaktadır.
• Euripides'in İphigenia Aulis'te ve İphegenia Tauris'te isimli tragedyaları, Agamemnon'un kızı İphigenia'yı kurban etmesini konu almaktadır. Kurbandan sonra, Klytaimnestra kocasını aldatmış ve sonra onu öldürmüştür. Babasının intikamını almak içinde Orestes annesini öldürmüştür. Kurban esnasında, Orestes henüz küçük bir çocuktur.
• Euripides'in Andromakhe oyunu, bu oyundan sonraki zamanı ele alır. Oyunda, çocuğu olmayan ve Neoptelamos ile evlenen Hermione, Hektor'un bir zamanlarki karısı ve Neoptelamos'un kölesi olan Andromakhe ve çocuğunu öldürmeye çalışır. Ancak oyunun sonunda, Orestes'in yardımı ile Neoptelamos öldürülür. Hermione da Orestes ile birlikte kaçar.
• Aiskhylos'un Orestia üçlemesi de, aynı konuyu ele almaktadır.