İçeriğe atla

Ordovisiyen

Ordovisiyen
485,4 ± 1,9 - 443,8 ± 1,5 myö 
Orta Ordovisiyen sırasında Dünya (yaklaşık 460 myö)
Kronoloji
Etimoloji
Onaylanmış isim1960
Kullanım bilgisi
Gök cismiDünya
Bölgesel kullanımKüresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesiICS Zaman Cetveli
Tanım
Kronolojik birimDönem
Stratigrafik birimSistem
İlk önerenCharles Lapworth, 1879
Zaman aralığının resmîyetiResmî
Alt sınırını belirleyenBir konodont olan Iapetognathus fluctivagus'un ilk ortaya çıkışı.
Alt sınır KSKNGreenpoint kesiti, Green Point, Newfoundland, Kanada
49°40′58″N 57°57′55″W / 49.6829°K 57.9653°B / 49.6829; -57.9653
KSKN onayı2000[5]
Üst sınırını belirleyenBir graptolit olan Akidograptus ascensus'un ilk ortaya çıkışı.
Üst sınır KSKNDob's Linn, Moffat, Birleşik Krallık
55°26′24″N 3°16′12″W / 55.4400°K 3.2700°B / 55.4400; -3.2700
KSKN onayı1984[6][7]
Atmosfer ve iklim verileri
Deniz seviyesinin günümüze göre yüksekliğiDeniz seviyeleri 180 metrede seyreder. Caradoc'ta 220 metreye yükselirken, Ordovisiyen sonu buzullaşmalarıyla keskin bir şekilde 140 metreye düşer.[8]

Ordovisiyen, Paleozoyik Zaman'ın ikinci dönemi olarak kabul edilir ve 485,4 milyon yıl önce başlamış ve 443,8 milyon yıl önce sona ermiştir. Ordovisiyen, jeolojik zaman cetvelindeki dönemlerden biridir. Bu dönem boyunca yerküre tarihindeki bazı kayda değer evrimsel olaylar görülmüştür.

Dönemin adı, Galler'deki Ordovices kabilesinden gelir. Ordovisiyen'e adını veren kişi Charles Lapworth'tur. Lapworth, 1879'da Kuzey Galler'deki kayaçlardaki fosil faunasının ne Kambriyen ne de Silüriyen sistemlerine ait olduğunu keşfetmiştir. Bu nedenle, Lapworth bu fosil faunasını kendi sistemine dahil etmiş ve Ordovisiyen Dönemi olarak adlandırmıştır. Fakat bu dönemin uluslararası tanınırlığı, Lapworth'un ölümünden 40 yıl sonra, 1960'ta Uluslararası Jeolojik Kongre'nin bu dönemi Paleozoyik Zaman'ın bir parçası olarak kabul etmesiyle gerçekleşmiştir.

Ordovisiyen Dönemi, Kambriyen Dönemi'nin zengin deniz yaşamının ardından gelen ve deniz ekosistemlerinin daha da çeşitlendiği bir dönemdir. Denizler, omurgasızlar arasında yumuşakça ve eklem bacaklıların hâkimiyet kurduğu zengin bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir. Ayrıca, bu dönemde ilk kara bitkileri ortaya çıkmıştır. Büyük Ordovisiyen Biyoçeşitlilik Olayı olarak adlandırılan bir evrimsel patlama, canlıların çeşitliliğini artırmıştır. Ayrıca, omurgalıların ilk temsilcileri de (örneğin balıklar) bu dönemde evrimsel sahnede belirmiştir. Coğrafi olarak bu dönem boyunca süperkıta Gondvana'nın oluşumu dikkat çekmektedir. Dünya coğrafyası dikkate değer ölçüde değişmiş, kıtalar farklı şekillerde birleşmiş ve ayrılmıştır. Bu süreçte dağ oluşumları ve yanardağ faaliyetleri meydana gelmiştir. Dönemin sonlarında yaşanan yok oluşlar, buzulların deniz yaşamı üzerindeki etkilerini gösterir niteliktedir. Bu döneme ait kayaçların analizi, buzul hareketlerinin deniz seviyelerini düşürdüğünü ve ekosistemlerde değişikliklere neden olduğunu göstermektedir. Ordovisiyen Dönemi'nin sona erdiği zamanlarda, Dünya üzerindeki yaşamı etkileyen bir dizi yok oluş meydana gelmiştir. Bu yok oluşlar, dönemin sonunda Kambriyen'de olduğu gibi çeşitli deniz canlılarının neslinin tükenmesine yol açmıştır. Bununla birlikte, bu yok oluşlarının tam olarak neyin sonucunda meydana geldiği hâlâ tartışma konusudur. Sıcaklık değişiklikleri, buzullar ve deniz seviyelerindeki dalgalanmalar gibi faktörlerin etkileşimiyle gerçekleşen bu olaylar, dönemin sonlarında deniz yaşamının çeşitliliğinde belirgin bir düşüşe neden olmuştur.

Sonuç olarak, Ordovisiyen Dönemi, jeolojik tarih boyunca kayda değer bir yere sahip olan ve yaşamın evriminde rolü olan bir dönemdir. Deniz yaşamının çeşitliliği, kara bitkilerinin ortaya çıkışı, coğrafî değişimler ve yok oluşlar, bu dönemin belirgin özellikleri arasındadır. Bu döneme ait jeolojik kayıtlar, yerkürenin geçmişine ışık tutan ve yaşamın nasıl evrildiğinin anlaşılmasına yardımcı olan verilere sahiptir.

Kelime kökeni

Ordovisiyen, Ordovices adını taşıyan bir Galler kabilesine ithafen adlandırılmıştır. Adam Sedgwick'in takipçileri ile Roderick Murchison'ın takipçileri arasında bir anlaşmazlığı çözmek için Charles Lapworth tarafından 1879'da tanımlanmıştır. Bu takipçiler, Kuzey Galler'deki aynı kayaç yataklarını sırasıyla Kambriyen ve Silüriyen sistemleri içine dahil ediyorlardı.[9]

Stratigrafi

Ordovisiyen Dönemi, Kambriyen Dönemi'nin sonu olan 485,4 milyon yıl öncesinden Silüriyen Dönemi'nin başlangıcı olan 443,8 milyon yıl öncesine kadar uzanır ve 41,6 milyon yıllık bir süreyi kapsar.[10]

Paleocoğrafya ve tektonik hareketler

Dünya'nın Orta Ordovisiyen sırasındaki hâlini gösteren bir paleocoğrafya haritası (470 myö)

Ordovisiyen Dönemi boyunca Güney yarımküredeki kıtalar Gondvana adı verilen tek bir kıtada birleşti ve bu kıta, ekvatorun kuzeyinden Güney Kutbu'na kadar uzanıyordu. Merkezi Kuzey yarımkürede olan Panthalassa Okyanusu, yeryüzünün yarısından fazlasını kaplamıştır.[11] Dönemin başlangıcında, Laurentia (bugünkü Kuzey Amerika), Sibirya ve Baltika (bugünkü Kuzey Avrupa) kıtaları, aralığı 5.000 kilometreden (3.100 mi) fazla bir okyanusla Gondvana'dan ayrılmıştı. Bu daha küçük kıtaların birbirlerinden yeterince uzakta olmaları bentik canlıların farklı topluluklarının gelişmesine olanak tanımıştır.[12] Avalonya adlı küçük kıta, Gondvana'dan yeni ayrılmış ve Baltika ile Laurentia'ya doğru kuzeye hareket etmeye başlamıştır. Bu süreç, Gondvana ile Avalonya arasında açılan bölgede Reyik Okyanusu'nun oluşmasına neden olmuştur.[13][14][15] Avalonya, Ordovisiyen'in sonlarına doğru Baltika ile çarpışmıştır.[16][17]

Jeokimya

Ordovisiyen dönemine ait bir çift kabuklunun dış kalıbının kalıntısı, orijinal aragonit kabuğunun deniz tabanında çözündüğünü ve biyolojik kireçlenme süreci için yapışık bir kalıp kaldığını göstermektedir (Indiana, Franklin County, Waynesville Formasyonu).

Ordovisiyen, düşük magnezyum içeren kalsit deniz jeokimyasının hakim olduğu bir dönemdi ve bu dönemde düşük magnezyum içeren kireç taşı, kalsiyum karbonatın temel inorganik deniz çökeltilerinden biriydi.[18] Bu nedenle sert kalsit zeminler oldukça yaygındı ve kireç taşı ooidler, bağlayıcılar ve ağırlıklı olarak kireç taşından iskeletlere sahip omurgasız faunalar da yaygındı. Büyük çoğunluğu kireç taşından oluşan yumuşakça kabuklarındaki maddeye benzer olan biyojenik aragonit, canlıların ölümlerinden sonra deniz tabanında hızla çözünüyordu.[19][20]

Kireç taşı oluşumunun ağırlıklı olarak mikrobiyal ve biyolojik olmayan süreçlerle gerçekleştiği Kambriyen Dönemi'nin aksine Ordovisiyen çökeltilerinde hayvanlar (ve makroalgler), kalkerli maddelerin asıl kaynağı hâline geldi.[21]

Geç Ordovisyen Dönemi, Liberty Oluşumu, Ceasar Creek Park, Ohio, ABD.
  • Cystaster stellatus, Corynotrypa
    Cystaster stellatus, Corynotrypa
  • Trypanites
    Trypanites
  • Petroxestes
    Petroxestes
  • Bryozoa
    Bryozoa
  • Brachiopoda, Bryozoa
    Brachiopoda, Bryozoa
  • Platystrophia ponderosa
    Platystrophia ponderosa
  • Echinosphaerites
    Echinosphaerites
  • Prasopora
    Prasopora
  • Brachiopoda, Bryozoa
    Brachiopoda, Bryozoa
  • Heliolitid bir mercan olan Protaraea richmondensis
    Heliolitid bir mercan olan Protaraea richmondensis
  • Zygospira modesta
    Zygospira modesta
  • Amplexograptus
    Amplexograptus

Kaynakça

  1. ^ Wellman, C.H.; Gray, J. (2000). "The microfossil record of early land plants". Phil. Trans. R. Soc. B. 355 (1398): 717–732. doi:10.1098/rstb.2000.0612. PMC 1692785 $2. PMID 10905606. 
  2. ^ Korochantseva, Ekaterina; Trieloff, Mario; Lorenz, Cyrill; Buykin, Alexey; Ivanova, Marina; Schwarz, Winfried; Hopp, Jens; Jessberger, Elmar (2007). "L-chondrite asteroid breakup tied to Ordovician meteorite shower by multiple isochron 40 Ar- 39 Ar dating". Meteoritics & Planetary Science. 42 (1): 113–130. Bibcode:2007M&PS...42..113K. doi:10.1111/j.1945-5100.2007.tb00221.x. 
  3. ^ Lindskog, A.; Costa, M. M.; Rasmussen, C.M.Ø.; Connelly, J. N.; Eriksson, M. E. (2017-01-24). "Refined Ordovician timescale reveals no link between asteroid breakup and biodiversification". Nature Communications (İngilizce). 8: 14066. doi:10.1038/ncomms14066. ISSN 2041-1723. PMC 5286199 $2. PMID 28117834. It has been suggested that the Middle Ordovician meteorite bombardment played a crucial role in the Great Ordovician Biodiversification Event, but this study shows that the two phenomena were unrelated 
  4. ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. 
  5. ^ Cooper, Roger; Nowlan, Godfrey; Williams, S. H. (March 2001). "Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System" (PDF). Episodes. 24 (1): 19-28. doi:10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 Özgürce erişilebilir. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  6. ^ Lucas, Sepncer (6 Kasım 2018). "The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review". Frontiers in Earth Science. 6: 191. Bibcode:2018FrEaS...6..191L. doi:10.3389/feart.2018.00191 Özgürce erişilebilir. 
  7. ^ Holland, C. (June 1985). "Series and Stages of the Silurian System" (PDF). Episodes. 8 (2): 101-103. doi:10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005 Özgürce erişilebilir. 19 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Aralık 2020. 
  8. ^ Haq, B. U.; Schutter, SR (2008). "A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes". Science. 322 (5898): 64-68. Bibcode:2008Sci...322...64H. doi:10.1126/science.1161648. PMID 18832639. 
  9. ^ Charles Lapworth (1879) "On the Tripartite Classification of the Lower Palaeozoic Rocks,"[] Geological Magazine, new series, 6 : 1-15. From pp. 13-14: "North Wales itself — at all events the whole of the great Bala district where Sedgwick first worked out the physical succession among the rocks of the intermediate or so-called Upper Cambrian or Lower Silurian system; and in all probability, much of the Shelve and the Caradoc area, whence Murchison first published its distinctive fossils — lay within the territory of the Ordovices; … Here, then, have we the hint for the appropriate title for the central system of the Lower Paleozoic. It should be called the Ordovician System, after this old British tribe."
  10. ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. 2018. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023. 
  11. ^ Torsvik, Trond H.; Cocks, L. Robin M. (2017). Earth history and palaeogeography. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. s. 102. ISBN 9781107105324. 
  12. ^ Torsvik & Cocks 2017, s. 102.
  13. ^ Pollock, Jeffrey C.; Hibbard, James P.; Sylvester, Paul J. (May 2009). "Early Ordovician rifting of Avalonia and birth of the Rheic Ocean: U–Pb detrital zircon constraints from Newfoundland". Journal of the Geological Society. 166 (3): 501-515. Bibcode:2009JGSoc.166..501P. doi:10.1144/0016-76492008-088. 
  14. ^ Nance, R. Damian; Gutiérrez-Alonso, Gabriel; Keppie, J. Duncan; Linnemann, Ulf; Murphy, J. Brendan; Quesada, Cecilio; Strachan, Rob A.; Woodcock, Nigel H. (March 2012). "A brief history of the Rheic Ocean". Geoscience Frontiers. 3 (2): 125-135. doi:10.1016/j.gsf.2011.11.008. 
  15. ^ Torsvik & Cocks 2017, s. 103.
  16. ^ Trela, Wieslaw (15 Temmuz 2005). "Condensation and phosphatization of the Middle and Upper Ordovician limestones on the Malopolska Block (Poland): Response to paleoceanographic conditions". Sedimentary Geology. 117 (3-4): 219-236. doi:10.1016/j.sedgeo.2005.05.005. 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  17. ^ Torsvik & Cocks 2017, s. 112.
  18. ^ Jones, David S.; Brothers, R. William; Ahm, Anne-Sofie Crüger; Slater, Nicholas; Higgins, John A.; Fike, David A. (9 Aralık 2019). "Sea level, carbonate mineralogy, and early diagenesis controlled δ13C records in Upper Ordovician carbonates". Geology. 48 (2): 194-199. doi:10.1130/G46861.1. 
  19. ^ Stanley, S.; Hardie, L. (1998). "Secular oscillations in the carbonate mineralogy of reef-building and sediment-producing organisms driven by tectonically forced shifts in seawater chemistry". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 144 (1–2): 3-19. Bibcode:1998PPP...144....3S. doi:10.1016/S0031-0182(98)00109-6. 
  20. ^ Stanley, S. M.; Hardie, L. A. (1999). "Hypercalcification; paleontology links plate tectonics and geochemistry to sedimentology". GSA Today. 9: 1–7. 
  21. ^ Munnecke, Axel; Calner, M.; Harper, David A. T.; Servais, Thomas (2010). "Ordovician and Silurian sea-water chemistry, sea level, and climate: A synopsis". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 296 (3–4): 389-413. Bibcode:2010PPP...296..389M. doi:10.1016/j.palaeo.2010.08.001. 17 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2023. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Ordovisiyen ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Öncesinde
gelen Proterozoyik Üst Zaman		Fanerozoyik Üst Zaman
Paleozoyik ZamanMezozoyik ZamanSenozoyik Zaman
KambriyenOrdovisiyenSilüriyenDevoniyenKarboniferPermiyenTriyasJuraKretasePaleojenNeojenKv.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Silüriyen</span> Paleozoyik Zamanın üçüncü dönemidir ve 443 ile 419 milyon yıl önce aralığındaki süreyi kapsar

Silüriyen, Paleozoyik Zaman'ın en kısa süren jeolojik dönemi olarak bilinir. 443,8 milyon yıl önce başlayıp 419,2 milyon yıl önce sona ermiştir. Bu dönem, adını Galler'deki Silures kabilesinden alır. Silüriyen'in başlangıcı ve sonu için belirlenen kayaç tabakaları kesin olarak tanımlanmıştır ancak tam tarihler birkaç milyon yıl kadar hata payına sahiptir. Silüriyen Dönemi, Ordovisiyen-Silüriyen yok oluşu ile başlar; bu olay sırasında deniz canlılarının yaklaşık %60'ının nesli tükenmiştir.

Paleozoyik Zaman, Fanerozoyik Üst Zaman'ın üç jeolojik zamanından en eskisidir. Paleozoyik adı İngiliz jeolog Adam Sedgwick tarafından 1838'de Yunanca palaiós (παλαιός), "eski" ve zōḗ (ζωή), "yaşam" anlamına gelen sözcükleri birleştirilerek oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kambriyen</span> Paleozoyik Zamanın ilk dönemi

Kambriyen, yaklaşık 538,8 milyon yıl önce başlayıp 485,4 milyon yıl öncesine kadar devam eden jeolojik dönemi ifade eder. Bu dönem, Farklı hayvan gruplarının karmaşıklaştığı, hayvanların çeşitlendiği bir dönemdir. Adını Galler'in Latince karşılığı olan Cambria'dan alan Kambriyen Dönem, yer kabuğundaki dikkate değer değişimler, deniz seviyelerinin yükselmesi ve iklim değişiklikleri gibi etkilerle şekillendi.

<span class="mw-page-title-main">Devoniyen</span> Paleozoyik Zamanın dördüncü dönemi

Devoniyen, Paleozoyik Zaman içinde 419,2 milyon yıl önce sonlanan Silüriyen'den, 358,9 milyon yıl önce Karbonifer'in başlangıcına kadar süren jeolojik bir dönem ve sistemdir. Bu döneme ait kayaçların ilk olarak incelendiği yer olan İngiltere'nin Devon bölgesine atfen adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Karbonifer</span> Paleozoyik Zamanın beşinci dönemi

Karbonifer, Palezoyik Zaman'ın beşinci dönemidir. Yaklaşık 358,9 milyon yıl önce Devoniyen Dönemi'nin sonlanmasıyla başlamış ve 298,9 milyon yıl önce Permiyen Dönemi'nin başlamasıyla sonlanmıştır. Karbonifer, Latince kömür anlamına gelen carbō ve taşımak anlamına gelen ferō sözcüklerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Bundan dolayı Karbonifer, Latincede "karbon-taşıyan" anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Permiyen</span> Paleozoyik Zamannın altıncı ve son dönemi

Permiyen, jeolojik zaman cetvelinde, yaklaşık 298,9 milyon yıl öncesinden 251,9 milyon yıl öncesine kadar süren ve kayda değer çevresel değişikliklere sahne olan bir jeolojik dönemdir. Bu dönemde kara yaşamında bir dönüşüm görülmesine ek olarak hayvanlar ve bitkilerin evrimsel tarihinde dikkate değer olaylara sahne oldu. Permiyen Dönemi'nin adı, Rusya'da Ural Dağları çevresindeki çalışmalar sırasında, İngiliz jeolog Roderick Impey Murchison tarafından 1841 yılında tarihe kazandırıldı. Permiyen Dönemi, Karbonifer Dönemi ile Triyas Dönemi arasında yer alır ve bu dönemde gerçekleşen çeşitli birçok olaydan dolayı karada yaşayan canlı türlerinin evriminde ve çeşitliliğinde bir dönüm noktası olarak görülür.

<span class="mw-page-title-main">Triyas</span> 252 ile 201 milyon yıl önce arasını kapsayan, Mezozoyik Zamanın ilk dönemi

Triyas, 251,902 milyon yıl önce (myö) Permiyen Dönemi'nin sonundan 201,4 myö Jura Dönemi'nin başlangıcına kadar 50,5 milyon yılı kapsayan jeolojik bir dönem ve sistemdir. Triyas, Mezozoyik Zaman'ın ilk ve en kısa dönemidir. Dönemin hem başlangıcı hem de sonunda büyük yok oluşlar görülmüştür. Triyas Dönemi, Erken Triyas, Orta Triyas ve Geç Triyas olmak üzere üç devreye ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Pangea</span> Paleozoik zaman sonları ile Mezozoik zaman başlarında var olmuş dördüncü ve son süperkıta

Pangea, Paleozoyik sonları ile Mezozoyik başlarında var olmuş dördüncü ve son süperkıtadır. Yaklaşık 335 milyon yıl önce daha önceki erken kıta parçalarından toplanarak bir araya geldi ve yaklaşık 200 milyon yıl önce ayrılmaya başladı. Günümüzdeki yeryüzünün aksine, bu süperkıtanın daha fazla bir kısmı güney yarımkürede bulunuyordu ve etrafı süper okyanus Panthalassa ile çevriliydi. Pangea magma tabakasındaki konveksiyonel hareketler sonucunda güneyde Gondvana ve kuzeyde Laurasia (Lavrasya) olarak ikiye bölünmüştür. İlerleyen evrelerde bu 2 kıta daha fazla parçaya ayrılarak günümüzdeki kıtalara dönüşmüştür. Pangea, günümüze kadar var olan süperkıtaların sonuncusu ve jeologlarca biçimi ortaya çıkarılanların ilkidir.

<span class="mw-page-title-main">Trilobitler</span> Nesli tükenmiş canlı

Trilobitler, Trilobita sınıfını oluşturan soyu tükenmiş deniz eklembacaklılarıdır. Trilobitler eklembacaklıların bilinen en eski gruplarından birini oluşturur. Trilobitlerin fosil kayıtlarında ilk kez ortaya çıkışı, Erken Kambriyen döneminin Kat 3 evresinin tabanını tanımlar. Trilobitler, uzun bir düşüşe geçmeden önce alt Paleozoyik süreci boyunca geliştiler; Devoniyen döneminde Proetida dışındaki tüm trilobit takımlarının soyu tükendi. Son trilobitler, yaklaşık 251,9 milyon yıl önce Permiyen'in sonundaki kitlesel yok oluş sırasında yok oldular. Trilobitler, neredeyse 270 milyon yıldır okyanuslarda var olan ve tanımlanmış 22.000'den fazla türle tüm erken çağ hayvanları arasında en başarılı olanlardandı.

<span class="mw-page-title-main">Lavrasya</span> süperkıta Pangeanın parçalanmasından sonra kuzeyde kalan kısım

Lavrasya (Laurasia), süperkıta Pangea'nın parçalanmasından sonra kuzeyde kalan kısım. Pangea öncesi 510 milyon yıl ile 280 milyon yıl ve Pangea sonrası 250 milyon yıl ile 55 milyon yıl önce var olmuştur. Günümüzde Kuzey Yarımküre'de bulunan Kuzey Amerika, Avrupa, 300 milyon yıl önce Lavrasya ve Gondvana çarpışarak Pangea'yı oluşturmuştur. 250 milyon yıl önce Pangea parçalanmaya başlayınca kuzeyde Lavrasya ve Gondvana kıtaları olmuştur. Ayrıca aralarında bugünkü Atlas Okyanusu görülmeye başlamıştır. 142 milyon yıl önce Lavrasya ve Gondvana da parçalanarak bugünkü kara parçaları oluşmuştur.

Erken Kretase veya Alt Kretase, Kretase'nin iki ana bölümünden daha erken/altta olanıdır. Genellikle 145 milyon yıl öncesinden 100,5 milyon yıl öncesine kadar uzandığı kabul edilir.

Proto-Tetis Okyanusu geç Edikara'dan Karbonifer'e kadar (550-330 myö.) var olmuş antik bir okyanustur.

Avalonya paleozoik çağda bir mikro kıtaydı. Bu eski mikro kıtaların kabuk parçaları güneybatı Büyük Britanya'nın, Güney İrlanda'nın ve Kuzey Amerika'nın doğu kıyılarının altında yatmaktadır. Batı Avrupa, Atlantik tarafındaki Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri kıyılarının eski kayalarının çoğunun kaynağıdır. Avalonya, Newfoudland'daki Avalon Yarımadası olarak adlandırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Balıkların evrimi</span> omurgalıların evrimi

Balıkların evrimi, yaklaşık 530 milyon yıl önce Kambriyen patlaması sırasında başladı. Bu süre zarfında erken kordalılar kafatasını ve omur sütununu geliştirerek ilk kranatlara ve omurgalılara yol açtı. İlk balık soyları ya da çenesiz balıklara aitti. İlk örnekler; Haikouichthys adlı bir kraniat cinsini de içeriyordu. Geç Kambriyen Dönemi'nde yılan balığı gibi çenesiz olan balık Konodontlar ve küçük, zırhlı balıklar (ostracodermler), ilk defa ortaya çıktı. Çoğu çenesiz balık yok oldu; ancak taşemenler eski çeneli balıklara yaklaşabildi. Taşemenler yılan balığını da içeren Yuvarlak ağızlılar grubuna aitti ve bu grup diğer agnathanlardan erken bölünmüş olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Kaledoniyen Orojenezi</span>

Kaledoniyen Orojenezi, Britanya Adaları'nın kuzey kesimlerinde, İskandinav Dağları'nda, Svalbard'da, Doğu Grönland'da ve kuzey ve orta Avrupa'nın bazı bölgelerinde görülen bir dağ oluşum süreciydi. Kaledoniyen Orojenezi, Ordovisiyen'den Erken Devoniyen'e kadar, kabaca 490 milyon yıl öncesinden 390 milyon yıl öncesine kadar meydana gelen olayları kapsar. Kaledoniyen Orojenezi, Laurentia, Baltika ve Avalonya kıta ve mikrolevhaları çarpıştığında Iapetus Okyanusu'nun kapanmasıyla gerçekleşti, Akadiyen Orojenezi ile oluşumu tamamlandı.

<span class="mw-page-title-main">Kambriyen-Ordovisiyen yok oluşu</span>

Kambriyen-Ordovisiyen yok oluşu yaklaşık 488 milyon yıl önce (myö) meydana geldi. Bu erken Fanerozoyik Üst Zaman yok oluşu, birçok brakiyopod ve konodontu ortadan kaldırdı ve trilobit türlerinin sayısını ciddi şekilde azalttı. Kambriyen yok oluşunda en fazla canlının neslinin tükendiği dönem Caerfai Dönemi'dir.

<span class="mw-page-title-main">Geç Ordovisiyen kitlesel yok oluşu</span>

Bazen Ordovisiyen sonu kitlesel yok oluşu veya Ordovisiyen-Silüriyen yok oluşu olarak da adlandırılan Geç Ordovisiyen kitlesel yok oluşu, yerküre tarihinde kabaca 443 myö meydana gelen "beş büyük" kitlesel yok oluştan ilkidir. Nesli tükenen cinslerin yüzdesi açısından genellikle bilinen en büyük ikinci yok oluş olarak kabul edilir. Bu zaman aralığında gerçekleşen küresel yok oluş, deniz canlısı cinslerinin %49-60'ını ve deniz canlısı türlerinin yaklaşık %85'ini ortadan kaldırdı. Çoğu çizelgeye göre Geç Ordovisiyen kitlesel yok oluşunu biyoçeşitlilik kaybının boyutu açısından yalnızca Permiyen–Triyas yok oluşu geçmektedir. Geç Ordovisiyen yok oluşu, tüm büyük taksonomik grupları ani bir şekilde etkileyerek bütün brakiyopod ve bryozoa familyalarının üçte biri ile çok sayıda konodont, trilobit, derisi dikenli, mercan, çift kabuklu ve graptolit grubunun ortadan kaybolmasına neden oldu. Geç Ordovisiyen kitlesel yok oluşu, taksonomik açıdan büyüklüğüne rağmen diğer kitlesel yok oluşlara kıyasla ekosistem yapılarında büyük değişikliklere ve herhangi bir morfolojik yeniliğe sebep olmadı. Biyoçeşitlilik, Silüriyen Dönemi'nin ilk 5 milyon yılı boyunca kademeli olarak yok oluş öncesi seviyelerine geri döndü.

<span class="mw-page-title-main">Baltika</span>

Baltika, Paleoproterozoyik'te oluşan ve şimdiki kuzeybatı Avrasya'yı ve Ural Dağları'nın batısını içeren bir paleokıtadır. Baltika'nın kalın çekirdeği olan Doğu Avrupa Kratonu, 3 milyar yıldan daha yaşlıdır ve yaklaşık 1 milyar yıl önce Rodinya süperkıtasının bir parçasını meydana getirdi.

And-Sahra buzullaşması, Paleozoyik Zaman'da, Geç Ordovisiyen ve Silüriyen Dönemi arasında, yaklaşık 460 milyon yıl öncesinden 420 milyon yıl öncesine kadar, gerçekleşen bir buzullaşmadır. Bu dönemdeki ana buzullaşmanın daha önce yalnızca Hirnasiyen buzullaşmasından ibaret olduğu düşünülüyordu, ancak şimdi Darriviliyen hatta Floyen kadar erken bir tarihte başlayan, daha uzun ve kademeli bir olay olarak bilinmektedir. Bu buzullaşmanın kanıtları, Arabistan, Kuzey Afrika, Güney Afrika, Brezilya, Peru, Bolivya, Şili, Arjantin ve Wyoming gibi yerlerde görülebilir. İzotop verilerinden elde edilen kanıtlar, Geç Ordovisiyen'de tropikal okyanus sıcaklıklarının günümüze göre yaklaşık 5 °C olduğudur. Bu durum buzullaşma sürecine katkıda bulunan dikkate değer bir faktör olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Ordovisiyen meteor olayı</span> yaklaşık 467 milyon yıl önceki olay

Ordovisiyen meteor olayı, yaklaşık olarak 467,5 ± 0,28 milyon yıl önce Orta Ordovisiyen döneminde L-tipi kondrit meteoritlerinin Dünya'ya düşme hızındaki dramatik bir artışı ifade eder. Bu durum, İsveç'teki bir taş ocağında bulunan bol miktarda fosil L kondrit meteoriti ve bu zamandan kalma tortul kayaçlarda sıradan kondritik kromit tanelerinin artan konsantrasyonları ile gösterilmektedir. Çarpma oranındaki bu geçici artışın, büyük olasılıkla L kondriti ana cisminin 468 ± 0,3 milyon yıl önce parçalanmasından kaynaklandığı ve bu parçaların Dünya'yı kesen yörüngelere saçılmasıyla oluştuğu düşünülmektedir. Bu kronoloji, günümüzde Dünya'ya düşen sayısız L kondriti meteoritinin şok yaşları ile de desteklenmektedir. Her ne kadar sorgulansa da, bu kitlesel akışın Büyük Ordovisiyen Biyoçeşitlenme Olayı'na katkıda bulunduğu, hatta muhtemelen başlattığı iddia edilmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.