Orci
Orci (Gürcüce: ორჯი; okunuşu: "orci"), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Çoruh Nehri'nin sol kıyısında, Murgul Vadisi'nin bu nehre kavuştuğu noktada yer alır ve günümüzde İncirli adıyla Ambarlı köyünün bir mahallesidir.[1]
Orci (ორჯი) adı, "orçi" (ორჭი) veya "orça" (ორჭა) kelimelerinden değişime uğramış olabilir. Lazca "orçi" kelimesi "sırt", Gürcüce "orça" kelimesi "çift kuyu" anlamına gelir.[2][3] Bu yer adı Türkçe kaynaklara Oruca (اوروجە) ve Orci (اورجی) gibi farklı biçimlerde girmiştir.[4][5] Orci köyü, 1886 yılındaki nüfus tespiti sırasında Ruslar tarafından Orca (Орджа) adıyla kaydedilmiştir.[6]
Tarihçe
Orci'nin eski tarihine ilişkin bilgi yoktur. Bu yerleşmeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirdi. Çıldır Eyaleti içinde yer alan Orci, 1835 tarihli nüfus tespiti sırasında Livana livasının Murgul kazasına bağlıydı. Köyde 51 hanede 141 erkek tespit edilmişti. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi belirleme amacıyla yaptığı bu tarihteki tespitte sadece erkek nüfusu sayıldığından köyün toplam nüfusunu elde etmek için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde yaklaşık 282 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Bu tarihte Orci'nin büyük bir yerleşme olduğu görülmektedir.[7]
Orci, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon Vilayeti'nde Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde 20 hanede 69 kişi yaşıyordu. Salnamede belirtilmemiş olsa da bu tarihte de Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bilinmektedir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 138 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. 1835 nüfusuyla kıysalandığında köyün nüfusunun azaldığı görülmektedir[8]
Orci, 93 Harbi'nin ardından kurulan Rus idaresi sırasında, 1886 nüfus tespitine göre Artvin sancağına (okrug) bağlı Artvin kazasının (uçastok) bir köyüydü. Bu kaza içinde Kartla nahiyesine bağlıydı. Köyde 2 hanede sadece 9 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. 1835 ve 1876 yıllarında belirtilmemiş olmakla birlikte, Orci köyünün bir Gürcü yerleşmesi olduğu bu tespitten de anlaşılmaktadır. Neredeyse boşalmış olan köyün sakinlerinin Osmanlı ülkesine göç ettiği anlaşılmaktadır.[6][9]
Orci veya Orca, Rus idaresinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Moskova Antlaşması'yla Türkiye'ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında Orci'de 13 hanede sadece 62 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de köyün nüfusu Gürcü olarak kaydedilmiştir. Köyün nüfusunun artmış olması dikkat çekicidir. Göç etmiş olanların bir kısmı geri dönmüş olmalıdır.[10]
Orci veya Orca Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında İncirli olarak değiştirildi. Ertesi yılki nüfus tespitinde köyde 21 hanede 99 kişi yaşıyordu.[11] Orci, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "İncirli" adıyla Borçka nahiyesinin bir köyü olarak geçer.[12] Ancak 1935 genel nüfus sayımında adının geçmemesi, İncirli'nin bu iki tarih arasından bir mahalle olarak Ambarlı köyüne bağlandığını göstermektedir.[13]
Kaynakça
- ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009, s. 261 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-409-02-8
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013, s. 208-209, ISBN 978-605-5708-85-6.
- ^ A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 30 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 354, ISBN 975-7871-07-9.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 120". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2021.
- ^ a b ""Artvin kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 25 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 39 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 355, ISBN 9789157871117.
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019, s. 23. 7 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941- 485-24-4.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2021.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 78.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 187" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2021.
