Oramar Ayaklanması

Kürt ayaklanmaları

Tarih	16 Temmuz-10 Ekim 1930
Bölge	Oramar, Şat, Şemdinan ve Herki, Dağlıca
Sonuç	Kürt Kuvvetlerinin Geri Çekilişi

Taraflar

Türkiye

Barzani Aşireti

Komutanlar ve liderler

Bilinmiyor

Molla Hüseyin Şerif

Güçler

500

Oramar Ayaklanması ya da Oramar İsyanı, 16 Temmuz 1930'da başlayıp 10 Ekim 1930'da biten, Şeyh Ahmed Barzani'ye bağlı Molla Hüseyin Şerif komutasındaki 500 kişilik Kürt silahlı kuvvetinin Dağlıca köyünde bulunan Oramar taburuna saldırmaları sonucu başlayan isyan. İsyan, bazı Kürt aşiretlerinin Türk askerleriyle birlikte direnmesi ve Türk Ordusunun havadan bombardımana başlaması üzerine Kürt kuvvetlerinin Irak'a çekilmesiyle son bulmuştur.^[1]^[2]^[3]

Olayların gelişimi

Ana Madde: Kürt isyanları zaman çizelgesi

1930 yılında Irak'taki manda yönetiminin İngiltere'ye ağır bir yük getirmeye başlaması, İngiltere'nin Irak'a özerklik verme ve Irak'taki tüm gücünü çekme kararı almasını sağlamıştır. Aynı dönemde Mustafa Kemal Atatürk yönetiminde olan Türkiye, Mîsâk-ı Millî hedefleri için mücadele ediyordu. Bu amaç doğrultusunda Türkiye'nin Irak'a müdahalede bulunacağını hesap eden İngiltere, Şeyh Said İsyanı sonrası dağılan Kürdistan Teali Cemiyeti ile Ermeni Taşnak Cemiyeti liderlerini Hoybun Cemiyeti çatısı altında toplayarak, hem Türkiye'yi Irak topraklarından uzak tutmayı hem de Güneydoğu'da bir Kürt devletinin kurulmasını hedefledi ve bu hedef doğrultusunda çeşitli isyanlar organize etti. Bahse konu planlar hem Ermenilerin hem Kürtlerin hem de İngiltere'nin lehine olduğu için bölge halkları tarafından da olumlu karşılanmıştır.^[3]

İsyana Hazırlık

Şeyh Ahmed Barzani liderliğinde diğer Kürt Aşiretleri bölgede bir toplantı kararlaştırdılar. Irak'ta yapılan bu toplantıda saldırı kuvvetleri, saldırı planı, saldırıyı yönetecek komutanlar ve zamanlama belirlendi.^[2]

İsyan

500 kişilik bir silahlı topluluktan oluşan İsyancı Kuvvetler, 21 Temmuz 1930'da Oramar Karakoluna saldırıya başladı. Fakat daha önce yapılmış olan toplantıya katılan bazı aşiret liderleri, toplantıdan sonra karakolu desteklemeye gittiği için, karakol düşertilemedi. Üst üste saldırılar sonucunda karakol düşmeyince, isyancı kuvvetler karakolu kuşatma kararı aldılar. Yolları ve telefon hatlarını kesen isyancılar saldırılara bir süre daha devam etti. Eş zamanlı olarak diğer Doğu Bölgelerinde de isyanların çıkması sebebiyle Türk Ordusu takviye gönderemedi. Olayları bastırmakta güçlük çeken hükûmet, Hava Taarruzu kararı aldı. 28 Temmuz Sabahı Türk Ordusu isyancıları havadan bombalamaya başladı ve eş zamanlı olarak köye giriş yaptı. Gücü kırılan İsyancı Kuvvetler ise Irak'a çekildi.^[3]

Sonuç

27 Eylül-10 Ekim tarihleri arasında, Şemdinli, Yüksekova, Çukurca ve Hakkâriyi kapsayan ikinci bir askerî harekât daha yapıldı ve bölge tamamen isyancılardan arındırıldı.^[3]

Kaynakça

^ Gunter, Michael M. (2018). Historical dictionary of the Kurds (3. bas.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1538110492.
^ ^a ^b "ORAMAR AYAKLANMASI'NIN SEBEP VE SONUÇLARI". Bernamegeh. 4 Kasım 2021. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2023.
^ ^a ^b ^c ^d "Oramar İsyanı". Sakarya Yenihaber. 9 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2023.

Ayrıca bakınız

Şeyh Ahmed Barzani İsyanı

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Celal Talabani</span> 6. Irak cumhurbaşkanı

Celal Talabani, Iraklı Kürt siyasetçi. 2005-2014 yılları arası Irak cumhurbaşkanı olarak görev almıştır. Irak'ın ilk Arap olmayan cumhurbaşkanıdır.

Koçgiri İsyanı, Şubat 1921'de Sivas'ın doğusunda bulunan ve ezici çoğunluğun militan olduğu Koçgiri bölgesinde başlayan bir Kürt ayaklanmasıydı. İsyan Alevi-Kürt topluluğu olan ve Sivas'ın doğusunda ikamet eden Koçgiri aşireti tarafından çıkarıldı. Aşiret liderlerinin Kürdistan Teali Cemiyeti ile yakın ilişkileri vardı. İsyan, Haziran 1921'de bastırıldı.

Şeyh Said İsyanı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde merkezî yönetime karşı girişilen, geniş çaplı, Kürt ve Zaza aşiretlerin destek verdiği Kürt milliyetçisi ve hilâfet taraftarı ayaklanma.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Barzani</span> Kürt milliyetçi lider

Molla Mustafa Barzani, Kürt lider. Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kurucusudur. 1946 yılından 1979'daki ölümüne kadar Kürdistan Demokrat Partisi'nin başkanı olarak siyaset yapmıştır. Bağımsız Kürt devleti görüşleriyle Kürt milliyetçiliğine önemli katkılar sunmuştur. Mesud Barzani ve İdris Barzani'nin babasıdır.

Mahabad Cumhuriyeti, Ocak 1946'da Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulan ve Sovyetler Birliği'nin çekilişiyle aynı yıl içinde yıkılan, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmamış Kürt devletiydi.

Ağrı ayaklanmaları veya Ararat İsyanı 1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen Kürt ayaklanmalarıdır. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nın etkilerinin olduğu bir zamanla birleşen bu dönemde, Türkiye'nin isyanı bastırmak için yaptığı harcamalar ekonomik krize neden oldu.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Ziya (1882 doğumlu siyasetçi)</span> Kürt siyasetçi

Koçzade Yusuf Ziya Bey, Birinci Meclis üyelerinden Kürt asıllı Türk siyaset adamı.

Hoybun 5 Ekim 1927'de Lübnan'da kurulan Kürt milliyetçi siyasi parti.

Barzani (بارزانی), Ahmed Barzani, Molla Mustafa Barzani, Mesud Barzani ve İdris Barzani'nin mensup olduğu Kuzey Irak'taki Kürt aile. Bu aile 19. yüzyılda Nakşibendi Şeyhlerinin halifeleri olarak Barzan köyüne yerleştikten kısa bir süre sonra aşiretleşti. Barzani Aşireti, Beroji, Mizorî, Şarvanî ve Dolemari olmak üzere dört aşiretten müteşekkil bir aşiret konfederasyonudur.

İkinci Ağrı Harekâtı ya da İkinci Ağrı Ayaklanması, Ağrı Dağı'daki Kürt kuvvetlerini bastırmak için 3. Ordu Müfettişliğinin arzı ve GenelKurmay Başkanlığının onayıyla hazırlanmış ve 13-20 Eylül 1927 tarihleri arasında gerçekleştirilen askerî harekât.

<span class="mw-page-title-main">Nasturi Ayaklanması</span>

Nasturi Ayaklanması Hakkari'de Süryanilerin bağımsızlık için başlattığı isyan hareketi. İsyan Birleşik Krallık'ın kışkırtması ile başlamış ve Birleşik Krallık uçakları asilere yardım amacıyla Türk mevzilerine saldırmıştır.

Kürt Yüksek Komitesi ya da Batı Kürdistan Üst Kurulu 25 Temmuz 2012 tarihinde Kamışlı'da Suriye Kürt Ulusal Meclisi (ENKS) ve Batı Kürdistan Halk Meclisi (MGRK)'nın beşer üyesinin bir araya gelmesiyle oluşturuldu. PYD ve ENKS arasında çıkan anlaşmazlıklar yüzünden işlevini kaybederek dağılmıştır.

1920 Irak İsyanı veya 1920 Büyük Irak İsyanı, 1920 senesinde Irak'ta Birleşik Krallık'a karşı meydana gelen isyan. İlk olarak 1920 yazında Bağdat'ta yapılan kitlesel protestolarla başlamıştı, Osmanlı ordusunun eski subayları da protestolara katılmıştı. Protestolar çoğunlukla Şii olan orta ve güney Irak'a yayılınca hız kazandı. Silahlı olarak Haziran sonlarında başladı. Şeyh Mehdi el-Halissi isyanın önemli liderlerinden biri idi. İsyan sırasında Sünni ve Şii dini cemaatler, kabile toplulukları ile kentli kitleler, işbirliği içinde bulundular. İsyan bağımsız bir Arap hükûmetinin oluşturulmasını amaçlıyordu. Başlarda biraz başarıya rağmen isyan Ekim 1920 sonuna kadar, İngilizler tarafından bastırıldı ve büyük ölçüde 1920'nin sonunda sona ermesine rağmen, bazı unsurları 1922 yılına kadar sürdü.

Osmanlı İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı'ndan ayrıldıktan sonra İngilizler ilk iş olarak Musul Vilayeti'ni işgal etti. Mondros Ateşkes Antlaşması'na bile aykırı olarak işgal edilen Musul Vilayeti'ni tekrar elde edebilmek için çeşitli planlar tatbik edildi. Zaten bölge ahâlîsinin çoğunluğunun Türk ve Kürtlerden müteşekkil olması, Anadolu Türkleri ile kültürel bağların kurulmasında kolaylık sağlamıştı. Hem bölge insanının ayaklanmaları hem de Özdemir Bey'in komutanlık ettiği Derbent Muharebesi cephedeki önemli gelişmelerdendir.

Salih el-Ali veya Şeyh Salih Ahmed el-Ali, Büyük Suriye İsyanı'ndan önce Suriye'deki Fransız Mandası'na karşı ilk isyanlardan biri olan 1919 Suriye İsyanı'nı komuta eden Suriyeli bir Nusayri liderdi.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Barzani</span>

Ahmed Barzani, Kürdistan'daki, Barzani Aşireti aşiretinin liderlerindendir. Ahmed Barzani, birçok farklı Kürt kabilesini otoritesi altına alıp Barzan bölgesini genişleterek Barzani aşiretinin güçlenmesinde önemli rol oynamıştır. Ayrıca Erken Kürt milliyetçiliğinin mimarı olarak kabul edilir. Küçük kardeşi Molla Mustafa Barzani ile birlikte 1920 ve 1930'larda Irak hükûmetinin kontrolüne karşı savaşmıştır.

1943 Barzani ayaklanması, II. Dünya Savaşı sırasında Irak Krallığı'nda ortaya çıkan Kürt milliyetçi ayaklanması. İsyanı Mustafa Barzani yönetti ve daha sonra Irak'ta önceki Kürt isyanının da lideri olan ağabeyi Ahmed Barzani katıldı. 1943'te başlayan isyan, 1945'in sonlarında Irak ordusu saldırılarıyla birlikte bir dizi Kürt aşiretinin kaçmasıyla birlikte durduruldu. Barzaniler kuvvetlerinin çoğuyla Mahabad Cumhuriyeti'ni kurdu ve yerel Kürt unsurlarına katılarak İran Kürdistanı'na çekildi.

<span class="mw-page-title-main">Birinci Sason İsyanı</span> Ermenilerin, 1894 yılı içerisinde Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine karşı başlattığı ayaklanma olayı

Birinci Sason İsyanı, 1894 Sason İsyanı veya Talori İsyanı, 1894 senesinde Sason'da gerçekleşen Ermeni isyanını ifade eder. Sason günümüzde Batman iline bağlı bir ilçe olmakla beraber Diyarbakır ile Muş arasında kalan dağlık bir bölgedir. İsyan birçok eserde "Sason isyanı" olarak anılsa dahi bazı kaynaklarda "Talori İsyanı" olarak da geçmektedir. Bazı kaynaklarda Talori İsyanı denmesinin sebebi isyanın Sason'a bağlı Talori vadisinde başlamasından ötürüdür. Talori Vadisi ise Sason ile Muş arasında dağlarla çevrili geniş bir vadidir. Ayrıca bu vadi Silvan'lı Bekran aşireti'nin yaz aylarında yayla olarak kullandığı bir yerleşim yeridir. 1875 yıllarında bölgede üç Ermeni köyü mevcutken zamanla köy sayısı on dörde çıkmış ve bölgede Ermeni nüfusunda hızlı bir artış yaşanmıştır. Hızla artan Ermeni nüfusu, Bekranlılar'ın bölgeden çıkmasını istiyor ve bölge aşiretleri ile manastır rahiplerinin desteklerini alarak kendilerinden şikayetçi oluyorlardı.Nitekim bölgede Ermeniler ile Kürtler arasında uzun süredir bir ihtilaf sürüyordu. Ermeniler emniyetlerini sağlamak adına Kürtler'e her yıl vermeleri gereken geleneksel haracı aşiret reislerine vermiyor ve Kürt aşiretlerine karşı direniyorlardı. Osmanlı Devleti ise Kürt aşiretlerini bir Ermeni kalesi olarak görülen Sason'a yönlendirerek direnen Ermenileri kontrol altında tutmak istemekteydi. Bunun üzerine İstanbul Kumkapı Olayın'dan sonra olayın sorumlularından Mihran Damadyan 1891 senesinde Sason'a gelerek yerli Ermeni halkı örgütlemeye yönelik girişimlerde bulunmuştur. "Damadyan Çetesi" adıyla Sason dahilinde kurulan çete Sason'da yaşayan Kürtler'e yönelik saldırılar düzenlemiştir. Çete lideri Damadyan'ın yakalanmasının ardından 1894'te Ermeni Taşnak örgütü, Sason halkının kendilerini Hamidiye tasfiyelerine karşı savunmasına yardımcı olmak için yerel nüfusa silah sağlayarak bölgedeki gerginliklerden yararlanmış ve Talori vadisinde birinci Sason isyanını başlatmıştır. Ardından Damadyan'ın yakalanması üzerine isyancılar Hınçak cemiyeti üyesi olan Hamparsun Boyacıyan önderliğinde, Sason Talori'de kanlı eylemler gerçekleştirmiş ve Hınçaklar, Zadyan ile Behran aşiretlerine saldırarak yağmacılığa başlamışlardır. Boyacıyan'ın Sason bölgesinde halkı kışkırtarak yaptığı propagandalara dair II.Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri ve Büyük güçler sempozyumunda şu ifadeler yer almıştır:

I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu içinde çeşitli Kürt isyanları patlak verdi. Bu isyanlar başta Kürtlere bağımsız bir devlet vadetmiş olan Birleşik Krallık olmak üzere İtilaf Devletleri tarafından teşvik edilmişti. Buna rağmen İtilaf Devletleri Kürt isyancılara yalnızca sınırlı derecede askeri destek sağladı. İngilizlerin bağımsız bir Kürt devleti vaatleri planlanmış bir Kürt devletine küçük bir bölge ayıran 1920'deki Sevr Antlaşması'nda yer aldı, ancak bu planlar Türk Kurtuluş Savaşı'nı Anadolu Hareketi'nin kazanmasıyla ve 1923'teki Lozan Antlaşması'yla iptal edildi.

Alevi İsyanı, Şeyh Salih el-Ali liderliğinde İşgal Edilmiş Düşman Toprakları Yönetimi'nin Fransız yetkililerine karşı ve daha sonra Fransa-Suriye Savaşı'nın bir parçası olarak Suriye'de yeni kurulan Fransız Mandası'na karşı, özellikle kıyıdaki Cebel Ensariye dağlık bölgesinde gerçekleşen bir isyandı. İsyan, Suriye'deki Fransız güçlerine karşı ilk silahlı direniş eylemlerinden biriydi ve lideri Şeyh Salih, Şam'daki geçici Arap hükûmetine bağlılığını ilan etti. İbrahim Hananu'nun Halep kırsalındaki isyanı ve Suphi Bereket'in Antakya'daki isyanı da dahil olmak üzere ülkedeki diğer Fransız karşıtı isyanların liderleriyle koordinasyon kuruldu.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.