İçeriğe atla

Opsiyon (finans)

Makale serilerinden
Tahvil piyasası
Hisse senedi piyasası
Diğer piyasalar
Türev
  • (Kredi türevi
  • Opsiyon
  • Hibrit güvenlik)
Tezgâh üstü (borsa dışı)
Tüccarlar
İlgili alanlar

Finansta, opsiyonlar belirli bir malı, kıymeti veya finansal göstergeyi önceden anlaşılmış belli bir vade ve fiyattan alma-satma hakkı veren kontratlardır. Opsiyonu satın alan taraf opsiyon sözleşmesine karşılık, sözleşme tarihinde veya sözleşmede belirlene bir tarihte belli bir prim karşılığı ödemek zorundadır. Opsiyon sahibi opsiyon sözleşmesini yine sözleşmede belirlenen süre içinde veya sonunda kullanma hakkına sahip olmaktadır ancak vadeli işlemler sözleşmesinden farklı olarak herhangi alma veya satma yükümlülüğü yoktur.[1] Bu sebeple, opsiyon hakkını alan tarafın kaybı en fazla ödediği primdir. Opsiyon hakkını satan taraf ise bu prim kazancını elde etmektedir.[1]

Opsiyon sözleşmesindeki taraflar miktar, işlemin vadesi, vade tarihindeki kullanım fiyatı ve opsiyon hakkını alan tarafın ödeyeceği prim konusunda sözleşme yapılan tarihte anlaşırlar. Opsiyon hakkını alan taraf, anlaşılan prim miktarını opsiyon hakkını veren tarafa genelde anlaşma tarihinde çoğunlukla nakden öder. Bunun dışında, opsiyonun hakkından doğan para değiş-tokuşuna kadar, başka herhangi bir para değişimi yapılmaz.

Opsiyon sözleşmesinin terimleri

  • Dayanak varlık: Opsiyonlarda veya daha genel olarak türev ürünlerde sözleşmeye konu olan hisse senedi, emtia, mal, ekonomik göstergeler, döviz, kıymetli madenler, faiz gibi varlıkları ifade eder.
  • Kullanım fiyatı: Opsiyon sözleşmesinde önceden belirlenen ve opsiyonun kullanıldığında, söz konusu dayanak varlık için ödenecek alım ya da satım fiyatıdır.
  • Opsiyon vadesi: Opsiyon sözleşmesinden doğan hakların ne zamana kadar geçerli olacağını ifade eder.
  • Opsiyon hakkının vadesi: Opsiyon sözleşmesinden doğan hakların ne zamana kadar geçerli olacağını ifade eder.
  • Uzlaşma türü: Sözleşmenin vadesi bittiğinde ve sözleşmeden doğan haklar kullanılmak istendiğinde fiziki teslimat ya da nakit olarak uzlaşılır.
  • Opsiyonun türü: Opsiyon piyasalarında alıcı açısından iki çeşit opsiyon vardır. Her iki opsiyonda da, opsiyon haklarını alan tarafa uzun pozisyon, satan tarafa da kısa posizyon tutuyor denir. Bir başka deyişle, uzun pozisyona sahip taraf opsiyon sahibidir; kısa pozisyon sahibi ise opsiyon satıcıdır.
    • Alım opsiyonu (İng. Call option): Alıcısına (opsiyon sahibine) kontrat sözleşmesinde yazan vadede belirli bir miktarda malı, kıymeti veya finansal göstergeyi yine kontratta yazan kullanma fiyatından herhangi bir yükümlülük doğurmadan satın alma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir.[2]
    • Satım opsiyonu (İng. Put option) : Alıcısına (opsiyon sahibine) kontrat sözleşmesinde yazan vadede belirli bir miktarda malı, kıymeti veya finansal göstergeyi yine kontratta yazan kullanma fiyatından herhangi bir yükümlülük doğurmadan satma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir.[3]
  • Opsiyon primi, opsiyon alıcısının opsiyon satıcısına kazandığı haklar karşığında ödediği bedeldir. Genelde işlem anında ödenir ve opsiyonun kullanılmadığı bir durumda ise alıcıya iade edilmez. Kısaca, opsiyonun fiyatıdır. Fiyatın belirlenme yöntemi, opsiyon satıcısının kim olduğuna bağlı olarak değişebilir. Opsiyon işlemleri borsasında ya da piyasa yapıcılar tarafından organize edilen pazarlarda fiyatlar arz ve talebe bağlı olarak alış fiyatı veya satış fiyatı üzerinde belirlenir. Tezgah üstü piyasalarda ise, satıcı tarafından fiyatı belirlemek için genelde opsiyon fiyatlama modelleri kullanılır ve bu fiyata teorik fiyat denir.[4]

Opsiyon türleri

Opsiyonlar alıcıları, sözleşmedeki vadenin türü, sözleşmenin dayanak varlığı, sözleşmenin alındığı piyasa, kullanım fiyatının belirlenmesi veya sözleşmedeki vadenin zamanı gibi değişik yönlerden adlandırılırlar.

Hakların uygulanabilme vade açısından opsiyon türleri birkaç türe ayrılırlar:

  • Amerikan tipi opsiyon: Haklar, opsiyonun vadesinden önce herhangi bir tarihte opsiyon alıcısı tarafından kullanılabilir.
  • Avrupa tipi opsiyon: Haklar, sadece opsiyonun vadesinde opsiyon alıcısı tarafından kullanılabilir.
  • Bermuda tipi opsiyon: Amerikan tipi opsiyonuna benzer, ama alıcının kullanma hakkı vadeye kadar sözleşmede belirlenmiş belli günlerde yapılabilit.

Verdiği daha geniş hak uygulanabilme vadesinden dolayı, Amerikan tipi opsiyonların değeri genelde Avrupa tipi ve Bermuda tip opsiyonların fiyatlarından yüksektir. benzer bir şekilde, Bermuda tipi opsiyonun da Avrupa tipi opsiyondan daha fazla fiyatı olur. Ancak, faizler pozitif ise ve opsiyon alış fiyatı ile satış fiyatı arasındaki fark (İng. spread) göz ardı edilirse, dayanak varlığı temettü ödemeyen, aynı kullanım fiyatı ve opsiyon vadesine sahip Amerikan tipi alım opsiyonu ile Avrupa tipi alım opsiyonun fiyatları teorik olarak eşit olur.

Opsiyon karlılığına göre terimler

  • Opsiyon kârda (Asli değerli opsiyon[4]): Opsiyonun, alıcısı açısından uygulanabilir değerde olması durumudur; yani opsiyon kârdadır.
    • alım opsiyonunda: Kullanım fiyatı + prim < spot fiyatı
    • satım opsiyonunda: Kullanım fiyatı > spot fiyatı + prim
  • Opsiyon zararda (Zararda opsiyon[4]): Opsiyonun, alıcısı açısından uygulanabilir değerde olmaması durumudur; yani opsiyon zarardadır.
    • alım opsiyonunda; Kullanım fiyatı + prim > spot fiyatı
    • satım opsiyonunda ; Kullanım fiyatı< spot fiyatı + prim
  • Opsiyon ne kârda ne de zararda (Başabaş opsiyon[4]) Opsiyonun, alıcısı açısından ne uygulanabilir değerde olması ne de olmaması durumudur. Yani opsiyon ne kârda ne de zarardadır.
    • alım opsiyonunda; Kullanım fiyatı + prim = spot fiyatı
    • satım opsiyonunda ; Kullanım fiyatı = spot fiyatı + prim

Opsiyon fiyatlama yöntemleri

Alım ya da satım opsiyonlarından birinin bulunmadığı piyasalarda bulunan Avrupa tipi basit opsiyonlar için alım-satım opsiyon paritesinden (İng. Put-Call parity) faydalanılabilir.

Opsiyon fiyatlama modelleri

1973 yılında Amerikan Ekonomistler Fischer Black, Myron Scholes ve Robert C. Merton aynı zamanda opsiyonların gerçek değerlerini belirleme yöntemi adlı birbirinden ayrı iki makale yayınlamışlardır. Scholes ve Merton'ın çalışmaları 1997 yılında Nobel Ödülünü almıştır. Finans dünyasında sıklıkla kullanılan bu modelleme, Black-Scholes ya da Black-Scholes-Merton modeli olarak literatürde yerini almıştır. Black modeli ve Garman-Kohlhagen modeli yine aynı doğrultada benzer varsayımlara sahip modellerdir.

Analitik formüllerin var olmadığı durumlarda ise latis yöntemleri (Binom opsiyon fiyatlama modeli), Monte Carlo simülasyonu, sonlu fark yöntemleri veya daha ileri düzeyde integral yaklaşım hesapları kullanılmaktadır.

Kaynakça

  1. ^ a b "Opsiyon İşlemi". Ekonomi Sözlüğü. 7 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2024. 
  2. ^ "Alım Opsiyonu (Call Option)". Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü. 23 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2024. 
  3. ^ "Satım Opsiyonu (Put Option)". Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü. 23 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2024. 
  4. ^ a b c d "VİOP TERİMLER SÖZLÜĞÜ" (PDF). 26 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Eylül 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Mevduat, bankalara ve benzeri kredi kurumlarına istenildiğinde ya da belli bir vade ya da ihbar süresi sonunda çekilmek üzere yatırılan paraya denir. Mevduatın izlendiği hesaplara yerine veya türüne göre, "mevduat hesapları", "alacaklı câri hesaplar", "küçük câri hesaplar" gibi adlar verilmektedir. Aynı zamanda "altın vadeli hesabı" gibi hesaplar da bulunmaktadır. Mevduat hesapları banka için borç olduğundan, pasifte gösterilir.

<span class="mw-page-title-main">Döviz</span> mal veya hizmetler için genel olarak kabul edilen takas aracı

Döviz, dar anlamda yabancı parayı temsil eden belgeler. Türkçede yabancı ülkelerin paralarına da döviz denmektedir. Herhangi bir ülkenin parasının, başka bir ülkenin parasına dönüştürülmesiyle ilgili işlemlere de döviz işlemi veya kambiyo işlemi denir. Döviz kelimesi Türkçeye Fransızcadaki deviseden geçmiştir. Genel olarak döviz dendiğinde milletlerarası ödemelerde kullanılan ödeme araçlarının tamamı ifade edilir.

<span class="mw-page-title-main">Borsa</span> organize ticaret pazarı

Borsa veya sermaye piyasasının değişimi, alınıp satılabilir menkul kıymetler, stok, hisse senedi, emtialar, döviz, istikraz, vadeli kontratlar ve opsiyon sözleşmelerinin halka açık satıldığı veya satın alındığı organize bir piyasadır. Sermaye piyasası, üretken faaliyetleri destekleyen bir yatırım mekanizması oluşturur ve borsa ise bu amaca ulaşmak için kullanılan bir pazardır. Borsa, yatırımcıların faaliyetleri için güvenli bir ortam yaratmasının yanı sıra düzenli işlem mekanızmasına, güncel fiyatlara ve gerçek zamanlı alışveriş yapmaya sahip olmasından dolayı popülerdir.

Finansal kiralama veya İngilizce adıyla leasing, işletmelerin kuruluş veya büyüme dönemine geçtiklerinde, yatırımlarını gerçekleştirmek için ihtiyaç duydukları orta vadeli finansman yöntemlerinden birisidir.

Faktoring, firmaların mal ve hizmet satışlarından doğmuş veya doğacak vadeli, fatura veya fatura yerine geçen bir belgeye dayanan alacakların faktoring şirketi tarafından temlik alınması yoluyla, finansman, garanti ve tahsilat hizmetlerinin sunulduğu bir finansal üründür.

<span class="mw-page-title-main">Uluslararası döviz piyasası</span>

Yatırım, hedging, spekülasyon amacıyla yapılan hareketlerin gerçekleştiği döviz piyasaları 24 saat açıktır. Açılış Sidney ve Tokyo'da olur, Hong Kong ve Singapur, Bahreyn ile sürer Avrupa piyasalarına geçer. Frankfurt, Zürih, Londra'dan New York, Chicago piyasalarına ve Los Angeles ve San Fransisco'ya devam eder. İşlem hacmi, dünya ticaret hacminin 50 katından fazladır. İşlemlerde ağırlık Amerikan doları, Euro ve Japon yeni üzerindedir.

Nakdi krediler belirli bir süre sonunda vade faiziyle birlikte geri alınmak üzere tüzel ve gerçel kişilere bankalar tarafından verilen ödünç paradır. Nakdi kredi kullandırılırken bankalar ilgili komisyon oranına göre komisyon ücreti almanın yanı sıra banka ve müşteri ilişkileri doğrultusunda kendi inisiyatiflerini kullanarak ipotek, çek veya kefalet gibi teminatlar alabilirler.

Black-Scholes denklemi, 1973 yılında Fischer Black ve Myron Scholes tarafından yazılan makalede elde edilen Black-Scholes formülünün kanıtında ilk defa elde edilmiş ve daha genel türev ürünleri için de uyarlanabilen bir kısmi diferensiyel denklemdir. Black-Scholes formülünün orijinal kanıtındaki esas fikir, opsiyon ve opsiyon dayanak varlığından oluşan bir portföy yaratmak ve bu portföyü küçük zaman aralıklarında dayanak varlığın piyasa fiyatına duyarsız hale getirmektir. Sonucunda, Black-Scholes denklemi elde edilir ve elde edilen diferansiyel denklem, değişik dönüşümler ve yerine koymalar vasıtasıyla ısı denklemine dönüştürülür.

Black-Scholes modeli, finansal matematikte bir opsiyon fiyatlama modelidir. İsmini, bu modeli 1973 yılında yayınlayan Fischer Black ve Myron Scholes'tan almıştır. Bu opsiyon modelinin sonucunda, halen opsiyon fiyatlamada piyasa katılımcılarınca yoğun olarak kullanılmakta olan Black-Scholes formülü elde edilmiştir. Black-Scholes modeli, aslında rassal hareketler izleyen sıvı moleküllerini ortaya koyan Brown hareketinin hisse fiyatlarına ve finansal hareketlere uyarlanması sonucu ortaya çıkmıştır. Daha önce bu uyarlamanın öncüsü sayılabilecek varsayımı Louis Bachelier 1900'de "Théorie de la spéculation" başlığıyla yazdığı doktora tezinde yapmıştır. Yine, benzer uyarlamalar Paul Samuelson, Sheen Kassouf, Edward O. Thorp and Case Sprenkle tarafından da yapılmıştır. Ancak, Black ve Scholes'un zamandaşlarının önüne geçtiği nokta opsiyon fiyatlarına ihtiyaç duyan opsiyon piyasa katılımcılarına piyasada gözlemlenen veri ve değişkenlerle pratik bir şekilde hesaplanabilen analitik bir formül ortaya koymalarıdır.

Türev, temel olan asıl değerin fiyat araçlarına bağlı olması anlamına gelir. Hakların garanti altına alındığı, bir malın sabit bir fiyattan satın alınması ya da satılmasını sağlayan ticari anlaşmadır. Esas olan mal asıl değer olarak da tanımlanır. Asıl değer; menkul kıymetler, pazar (piyasa) bağlantılı referans büyüklükleri, diğer ticaret maddeleri olabilir; fakat ekonomik olmayan miktar da hava türevleri olabilir. Türevler fiyat değişimlerinin risklerine karşı güvenliği ve asıl değerlerin fiyat gelişimindeki spekülasyonu mümkün kılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Lale çılgınlığı</span>

Lale çılgınlığı, diğer adlarıyla Lale balonu, Lale spekülasyonu Hollanda Altın Çağı'nda lale (Tulipa) soğanlarının fiyatlarının aniden aşırı derecede yükselip çöküşe geçtiği döneme verilen isim. Şubat 1637’de Lale Çılgınlığı’nın doruk noktasında laleye dayalı sözleşmeler yetenekli bir zanaatkarın yıllık gelirinin 10 katına satılmıştır. Bu olay genelde tarihteki ilk spekülatif balon olarak bilinir. Lale çılgınlığı terimi günümüzde varlık fiyatlarının gerçek fiyatlarından sapmasını ifade eden bir benzetme olarak kullanılmaktadır.

Varant; finans sektöründe, varant yatırımcısına bir dayanak varlığı, belirli bir fiyattan ve belirli bir vade içerisinde alma ya da satma hakkı veren finansal enstrümandır. Temel olarak ALIM varantları ve SATIM varantları olarak ikiye ayrılmaktadır.

Future sözleşme piyasalarda, fiyatı bugünden belli olan bir malın ileriki bir tarihte teslimi için yapılan sözleşme türüdür. Gelecekte belirli bir zamanda önceden belirlenmiş bir fiyata bir şey almak veya satmak için standartlaştırılmış bir yasal sözleşmedir. Geçmişi 1848 yılında kurulan Chicago Ticaret Kurulu'na (CBOT) kadar uzanmaktadır.

Ekonomik şartlarda, elektrik alınıp satılabilir. Elektrik piyasası; genellikle finansal veya zorunlu değiş tokuş şeklinde; satın alımlara, satışlara ve kısa dönemli ticaretlere olanak tanıyan bir sistemdir.

Finansal matematik, ya da yabancı dillerdeki yaygınlaşmış adıyla matematiksel finans, finans problemlerinin matematiksel modellenmesiyle ilgilenen uygulamalı matematiğin ve finansın ortak bir alt dalıdır. Sıklıkla, Nicel finans veya Kantitatif finans adlarıyla da anılır. Hesaplamalı finans ve finans mühendisliği ile büyük ölçüde örtüşür. Finansal matematiğin altında yatan teorileri de kapsayan finansal iktisat alanıyla da yakın bir bağlantısı vardır.

Finans'ta egzotik türev, vadesinde ya da, eğer varsa, vadesinden önceki ödenişleri daha sıklıkla alıp satılan basit ürünlere göre karmaşık olan türev ürünleridir. Verilen bu tanım itibarıyla egzotik türevi diğer basit türev ürünlerinden ayıran keskin bir sınır bulunmamaktadır. Egzotik ürünleri (sayıyla) bir dayanak varlığın üzerine yazılan Avrupa ya da Amerikan ödeniş tipli satın alma veya satma türev ürünlerinin dışında kalan bütün türev ürünleri olarak tanımlamak da mümkündür

Finansal matematikte, alım-satım opsiyon paritesi ya da sadece alım-satım paritesi, dayanak varlıkları, kullanım fiyatı ve vadeleri aynı olan Avrupa tipi alım ve satım opsiyonlarının primleri arasındaki ilişkidir.

Finansal matematikte risk hassasiyeti bir türev ürününün ya da bir portföyün değerinin değişken veya parametrelere karşı olan değişimini veren niceliktir. Risk hassasiyetleri ise bu niceliklerin hepsine birden verilen addır.

Black modeli ya da Black76 modeli, matematiksel finansta bir opsiyon fiyatlama modelidir. İsmini, bu modeli 1976 yılında yayınlayan Fischer Black'ten almıştır. Bu opsiyon modelinin sonucunda, halen opsiyon fiyatlamada piyasa katılımcılarınca yoğun olarak kullanılmakta olan Black formülü elde edilmiştir.

Finansta ve finansal matematikte binom modeli ya da Cox-Ross-Rubinstein modeli, opsiyon ya da türev ürünlerini fiyatlamada kullanılan nümerik bir yönteme verilen addır. Model, opsiyonların dayanak varlığının değişen fiyatlarının kesikli-zamana uyarlanması sonucu oluşan bir modeldir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.