Ondalık işareti

Rakam sistemleri
Hint-Arap rakam sistemi
Batı Arap Doğu Arap Bengal Gurmukh Hint Sinhala Tamil Bali Birman Cava Dzongka Gucerat Khmer Lao Moğol Tay
Doğu Asya
Çin Suzhou Hokkien Japon Kore Vietnam Çunuk sayma
Alfabetik
Aryabhata Ebced Ermeni Ge'ez Gürcü İbrani Kiril Roma Yunan
Eski
Attika Babil Brahmi Ege Etrüsk Inuit Kharosthi Maya Mısır Muisca Quipu Tarihöncesi
Tabana göre sayı sistemleri
2 3 4 5 6 8 10 12 16 20 60
Non-standard positional numeral systems
Tekli sayılama (1) Signed-digit representation (Balanced ternary) faktöriyel negatif Karmaşık tabanlı sistem (2i) Non-integer representation (φ) mixed
Sayısal sistemler listesi

Ondalık işareti ondalık sayı sisteminde bir tam sayı ile bir sayının kesirli kısmı arasındaki sınırı belirleyen işarettir. Türkiye'de ondalık işareti olarak virgül kullanılır.^[1]

Ondalık işaretinin kullanımı, henüz M.Ö. 18. yüzyılda Sümerler tarafından kullanılmış olan kademeli sayı sistemine dayanır. Bu sisteme dayanarak, bir sayının tam sayı kısmının kesirli kısmından ayrı olarak gösterilmesi geliştirilmiştir. Ondalık kesirli yazılışında zamanla ondalık paydası yazılmamaya başlanmış ve kesirli kısım değişik yazılışlarla tam sayı kısmından ayrılarak gösterilmiştir.

Çin matematiğinde (örneğin Li Janda) bir sayının kesirli kısmı indirilmiş rakamlarla gösterilirdi, örn. 123,35 için ${\displaystyle 123_{35}}$ şeklinde.

M.S. 1400 civarında, Fars Matematikçi Gıyaseddin Cemşid bir sayının tam sayı kısmını siyah katranla yazarken, kesirli kısmını kırmızı olarak yazardı. Ondalık noktasının ilk kullanıldığı kaynak olarak 1492 yılında İtalyan Matematikçi Francesco Pellos'un yazdığı Compendio del Abaco isimli eseri bilinmektedir. Pellos'a göre, yukarıdaki örnek 123.35 şeklinde yazılırdı.

Devam eden dönemlerde ondalıklı sayılar için değişik yazılışlar kullanılmaya devam etti. Örn. François Viète 1579 yılında Canon adlı eserinde farklı yazılışları kullanırken, binlik işareti olarak virgülü kullandı:

${\displaystyle 123{,}45{,}{\frac {678{,}912}{1{,}000{,}000}}\quad 123{,}45{,}{\frac {678{,}912}{\,}}\quad 123{,}45{,}_{678{,}912}\quad 123{,}45\vert _{678{,}912}}$

Christophorus Clavius 1593 yılında sinüs tablolarında ve Bartholomäus Pitiscus 1595 yılında Trigonometria adlı eserinde ondalık işareti olarak noktayı kullanmıştır. John Napier 1617 yılında Rhabdologia adlı eserinde ondalık işareti olarak önce virgülü kullanırken, daha sonra özellikle çok yaygınlaşan Logaritma tablolarında noktayı kullanmıştır. Devam eden dönemlerde bilimsel neşriyatta ve bilim adamları tarafından çoğunlukla ondalık noktası kullanılmıştır, örn. Johannes Kepler, Henry Briggs, Adriaan Vlacq (1600–1667) ve Jérôme Lalande (1805) gibi.

18. yüzyıl Avrupa kıtasında Fransa'nın etkisiyle günlük kullanımda ve derslerde ondalık işareti olarak virgül yaygınlaşmaya başladı. Ondalık virgülü özellikle popüler bilimsel kitaplarda kullanılmaya başladı (örn. Abraham Gotthelf Kästner 1758, Joseph Spengler 1779, Christian Ludwig Ideler 1831, Martin Ohm 1829).

Joseph-Louis Lagrange (1808) ve Leonhard Euler'in 1885 yılında H. Maser tarafından Almancaya çevrilen Introduotio in Analysin Infinitorum adlı eserinde ondalık virgülü kullanıldı. 1880-1890 tarihli Meyers Konversations-Lexikon isimli Almanca ansiklopedide (1880-1890, 4. baskı) virgülün hem binlik işareti, hem de ondalık işareti olarak kullanıldığı, ancak ondalık kısmının daha küçük yazıldığı bir yazılış tercih edilmiştir.

İngilizce konuşulan bölgelerde ondalık işareti olarak noktanın kullanımı yaygın olmaya devam etti. decimal point terimi (ondalık noktası) ilk kez 1771 yılında Encyclopædia Britannica ansiklopedisinde Arithmetick (aritmetik) bölümünde anılır.

1798 yılında, Fransız İhtilali'nin devam ettiği bir dönemde, Auguste-Savinien Leblond binlik işareti olarak virgülün kullanılabilmesi için ondalık işareti olarak noktalı virgülün kullanmasını önermişti.

Ondalık işareti olarak noktayı kullanan ülkeler: Avustralya, Botsvana, Çin, Kosta Rika, Dominik Cumhuriyeti, El Salvador, Guatemala, Honduras, Hongkong, Hindistan, İrlanda, İsrail, Japonya, Kanada (İngilizce konuşan bölgeler), Kuzey ve Güney Kore, Lihtenştayn (sadece parasal sayılarda), Malezya, Meksika, Nikaragua, Nijerya, Yeni Zelanda, Pakistan, Panama, Filipinler, İsviçre (sadece parasal sayılarda), Singapur, Tayvan, Tayland, Birleşik Krallık, ABD.

Ondalık işareti olarak virgülü kullanan ülkeler: Arnavutluk, Andorra, Arjantin, Belçika, Bolivya, Brezilya, Bulgaristan, Şili, Almanya, Danimarka, Ekvador, Estonya, Faroe Adaları, Finlandiya, Fransa, Yunanistan, Grönland, Endonezya, İzlanda, İtalya, Kanada (Fransızca konuşan bölgeler), Kolombiya, Hırvatistan, Küba, Letonya, Lihtenştayn (parasal sayılar hariç), Litvanya, Lüksemburg, Makedonya, Moldova, Hollanda, Norveç, Avusturya, Paraguay, Peru, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, İsveç, İsviçre (parasal sayılar hariç), Sırbistan, Zimbabve, Slovakya, Slovenya, İspanya, Güney Afrika, Çekya, Türkiye, Ukrayna, Macaristan, Uruguay, Venezuela, Belarus.

İsviçre ve Lihtenştayn'da genel olarak virgül kullanılır. Ancak parasal değerler ifade eden sayılarda üst para birimi ile alt para birimi (örn. Lira ve Kuruş) arasında nokta kullanılır.^[2]

Arap yarımadası ve İran'da mümeyyiz adı verilen (٫) işareti ondalık işareti olarak kullanılır.

Genel Ölçü ve Ağırlık Konferansı^[3] kararlarına uyan uluslararası standartlara göre (Uluslararası Birimler Sistemi (SI)^[4]/ISO 31-0) ondalık işareti olarak ya virgül ya da nokta kullanılmalıdır. Ayrıca ISO 31-0'a göre çarpım işareti olarak nokta kullanıldığında ondalık işareti olarak da noktanın kullanılmaması gerekmektedir.

Uzun sayıların gösteriminde okunaklılık sağlamak için rakamları üçer basamak şeklinde gruplamak yaygın bir uygulamadır ve bu gruplamada kullanılan işarete basamak kümeleme/gruplama (ya da binlik) işareti denir.

Ondalık virgülünün kullanıldığı ülkelerde kümeleme işareti olarak ya nokta ya boşluk ya da Türkiye'de olduğu gibi^[1] isteğe bağlı olarak nokta ya da boşluktan birisi kullanılır (örneğin 123.456,78 ya da 123 456,78).

Ondalık noktası kullanıldığında ise tersine kümeleme işareti olarak virgül kullanılır (örneğin 123,456.78).

İngilizce konuşulan bölgelerde, 1'den küçük -1'den büyük ondalıklı sayılarda, ondalık işaretinin önündeki sıfır yazılmayarak 0.35 sayısının .35 şeklinde yazılması mümkündür. Kıta Avrupası'nda bu yazılışa izin verilmez.

Yazılım sürümlerini belirtirken noktalı yazılış yaygınlaşmıştır (örneğin Windows 5.1). Ancak buradaki nokta kullanımı Linux 2.6.25.6 yazılışından da anlaşılacağı gibi ondalık işareti değil bir tür sıralama hiyerarşisidir.

"Türkçe metinlerde 1,234.56 şeklindeki yazılışlar yanlış"^[1] olmakla birlikte gerek yazılı ve görsel yayınlarda gerekse gündelik kişisel kullanımda "7.2 şiddetinde deprem", "enflasyon 9.2 çıktı", "faiz 7.3 oldu" türünden hatalar çok yaygındır. Pek çok bilgi alanında ve dolayısıyla literatürde İngilizcenin baskın dil haline gelmesiyle İngilizce dışındaki tüm dillerde gözlenen Amerikanlaşma etkisi bu hatalı kullanımı bir ölçüde açıklar. Yine de Türkiye'deki hatalı kullanımın görece aşırı yaygınlığı, eğitim sistemindeki yetersizliklere de işaret etmektedir.