İçeriğe atla

Oluklu balina

Oluklu balina
En üstte, bir hava fotoğrafında görülmekte olan Çatal kuyruklu balina (Balaenoptera physalus). Üstte, Çatal kuyruklu balina ile ortalama bir insanın büyüklük karşılaştırması.
Korunma durumu

Tehlikede (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Alt şube: Vertebrata
İnfa şube: Gnathostomata
Sınıf: Mammalia
Takım: Cetacea (Balinalar)
Alt takım: Mysticeti (Dişsiz balinalar)
Familya: Balaenopteridae
(Oluklu balinagiller)
Cins: Balaenoptera
Tür: B. physalus
Balaenoptera physalus
Linnaeus, 1758

Çatal kuyruklu balinanın dünya denizlerindeki yayılımı

Oluklu balina ya da Fin balinası, Çatal kuyruklu balina (Balaenoptera physalus), oluklu balinagiller (Balaenopteridae) familyasına ait bir balina türü. Gök balinadan sonra yaşayan ikinci büyük balina, ikinci en büyük canlı türüdür,[1] ve 27 metreye kadar büyüyebilirler.[1] Dünyadaki okyanuslardan her birinde yaşayan oluklu balinalar kutupsal iklimden, tropikal iklime kadar her türlü suda yaşamlarını sürdürebilirler. Bulunmadıkları kısıtlı yerler okyanuslardan uzak, hareket olanağını azaltan, kuzey ve güney kutuplarındaki yüzen buz kütlelerinin olduğu alanlardır. Popülasyonlarının en çok olduğu yerler ılıman sulardır.[2] 20. yüzyılda kontrolsüz avlanmaları sonucu bugün sayıları oldukça azdır bu nedenle koruma altındaki türler arasında yer alırlar. Uluslararası Balinaavı Komisyonu (IWC) bu türün avlanmasına ilişkin bir erteleme kararı yayınlamıştır.[3]

Sınıflandırma

Oluklu balinalar uzun yıllardır taksonomistler tarafından bilinmektedir. İlk olarak 1675 yılında Frederick Martens tarafından tanımlanmışlar daha sonra 1725 yılında Paul Dudley tarafından üzerine yeni bilgiler eklenmiştir. Bu tanımlar Carl Linnaeus'un 1758 yılında Balaena physalus türü için yaptığı çalışmaların temelini oluşturmuştur. 19. yüzyılın başlarınd bu tür Bernard Germain de Lacèpéde tarafından tekrar sınıflandırılarak Balaenoptera physalus adını almıştır. Verdiği bu isim Yunancada esmek anlamına gelen "physa" sözcüğünden gelir.

Bu balinalar (Balaenopteridae familyası) Gök balinaları da içine alan oluklu balinagillerdendir ve diğerlerinden miyosen çağının ortalarında ayrılmışlardır.[4] Fakat bu familyanın üyelerinin birbirlerinden ne zaman ayrıldığına dair bir bilgi yoktur. Mavi balina ve oluklu balinanın melezlerinin Kuzey Atlantik[5] ve Kuzey Büyük Okyanus'ta oluştuğu bilinir.[6]

Günümüze gelindiğinde her biri farklı fiziksel özellik ve vokallere sahip iki alt cins bulunur. Kuzey oluklu balinası ya da B. p. physalus (Linnaeus 1758) olarak bilinen cins Kuzey Atlantik'te yaşarken, Antarktik oluklu balinası ya da B. p. quoyi (Fischer 1829) olarak bilinen cins ise Güney Okyanusu'nda yaşar.[7] Birçok uzman Kuzey Büyük Okyanus balinalarının da ayrı bir cins olduğunu düşünse de genel alanda bu cins ayrı olarak isimlendirilmez.[2]

Fiziksel özellikleri

Fin balinaları 20 metre uzunluğunda ve 80 ton ağırlığındadır. Ortalama 100 yıl yaşarlar.

Yaşam süreçleri

Oluklu balinalar kış mevsimi boyunca ekvatora yakın ılıman sularda çiftleşirler. Gebelik on bir ilâ on iki ay arasında sürer. Yeni doğmuş bir yavru boyunun 11 - 12 metreye ulaştığı 6 - 7 aylık olana kadar annesinin peşinden yiyecek aramaya gider fakat bu süreden sonra anneyle ilişkisini keser ve avlarına bağımsız çıkar. Dişiler her iki - üç yılda yavru verirler. Bugüne kadar 6 yavruya kadar örnekleri görülmüşse de her defasında bir yavru doğması daha yaygındır. Oluklu balinalar 3 ile 12 yaş arasında cinsel olgunluğa ulaşırlar.[8]

Beslenme

Oluklu balinanın iskeleti ve ağzındaki çubuk adı verilen yapılar

Oluklu balinalar, süzerek beslenme denen yöntem ile beslenirler. Dişleri yoktur. Ağızlarında balina çubuğu denen bir yapı bulunur ve su içindeki planktonları bunlarla tutarak beslenirler. Bu yapılardan her bir yetişkin bireyin ağzının iki yanında toplam 262 ile 473 arasında bulunur. Bu balina çubuklarının boyutları uzunlukta 76 cm'ye, genişlikte 30 cm'ye varabilir.[9] Yetişkin balinalar günde 1.800 kiloya kadar yiyecek tüketirler.[9]

Davranışlar

Oluklu balinalar en hızlı deniz memelilerinden biridir. Hızları saatte 37 kilometreye varır.[8] Bugüne kadar kaydedilen en yüksek hızları saate 40 kilometre olan bu balinalara sualtının tazıları lâkabı verilmiştir.[10] Oluklu balinalar diğer oluklubalinagillerde bulunan diğer türlere göre birlikte yaşamaya daha düşkündür. Her bir grup 6 ile 10 arasında bireyden oluşsa da beslenme açısından zengin yerlerde birleşen bireylerin sayısı 100'ü bulabilmektedir.[11]

Çıkardıkları sesler

Tüm balinalar gibi oluklu balinaların erkekleri de az sıklıkta fakat yüksek sesler çıkarırlar.[8] Gök balinalar ile oluklu balinaların çıkardıkları sesler hayvanlar âlemindeki en yüksek sestir. Çıkardıkları sesler bir iki saniye sürer.[12] 184 - 186 desibele varan sesleri bulundukları yerden yüzlerce mil öteden duyulabilir. Bir izleyicinin bir metre uzağında bu sesi yaptığı takdirde çıkardığı ses kişinin bir metre ötesinde çalacak olan bir trenin düdüğüne eşittir.[13] Sadece erkek oluklu balinaların çıkardıkları bu seslerin çiftleşme döneminde bir kur gibi iş gördüğü gözlenmiştir. Oluklu balinaların sayılarındaki hızlı düşüşün sebebi, okyanuslardaki donanma üslerinin, yük gemilerinin vb. son 100 yıl içinde gereksiz gürültülerinden çiftler arasındaki etkileşime olumsuz yönde etkimesi gösterilebilir.[14]

Doğal yaşam alanları ve göçleri

Oluklu balinaların sayıları ve gidişatı

Oluklu balinalar, dünyada en çok nüfusa sahip ikinci balina türü. 1970'lerde,neslinin tükenmesi tehlikesi dolayısıyla, uluslararası alınan bir kararla bu hayvanların avlanması Kuzey Pasifik'te ve Southern Hemisphere'da yasaklandı. Norveç, İzlanda ve Japonya'da usulsüz avlanmalar devam etse de, 2018'teki bir rapora göre, bu türün nüfusu 1970'ten bu yana iki katına çıktı.

Kuzey Büyük Okyanus

Geniş çaplı avlar başlamadan önce Büyük Okyanus'un kuzeyinde yaşayan oluklu balinaların sayısının 42.000 ile 45.000 arasında olduğu tahmin ediliyordu. Bunların yaklaşık 26.000 kadarını kuzeydoğuda yaşayanlar oluşturmaktayken 1975 yılında Büyük Okyanus'unda yaşayan oluklu balinanın toplam sayısı 8.000 ile 16.000'lere düştü.[15] U.S. Pacific Marine Mammal Stock Assessments'ın 2005 yılı verilerine göre bugün Büyük Okyanus'ta yaşayan sadece 2500 oluklu balina var.[16]

Antarktika

Antarktik oluklu balinasının geçmiş ve günümüz popülasyonu hakkında bilinenler oldukça kısıtlıdır. Uluslararası Balinaavı Komisyonu (IWC)'nun yayımladığı tahminlere göre yoğun av döneminden önce Antarktik oluklu balinalarının sayısı 400.000'in üzerindeydi. 1979 yılında 85.200 olarak açıklanan Antarktik oluklu balinalarının bugün sayısının 3.000'den fazla olmadığı düşünülüyor.[8][17] Fakat o dönemde yapılan çalışmaların yetersizliği nedeni ile balinaların hem geçmişteki hem günümüz için yapılan tahminleri fazla güvenilir değildir. 2007 yılı itibarıyla Antarktik oluklu balinaların popülasyonları için kabul görmüş bilimsel bir tahmin/sayı yoktur.[18]

İnsan tehdidi

Balina avlarının en çok yapıldığı dönem 19. yüzyıldır. Oluklu balinaların yerine bu dönemde Gök balinalar tercih ediliyor olsa da, 1904 - 1975 yılları arasında 704.000 oluklu balina da avlanmıştır. Oluklu balinaların avlandığı ve pazarlandığı başlıca merkez Grönland'dı. Yağlarından yararlanılan bu hayvanlar Grönland için hayatî bir ticaret kaynağıydı fakat Uluslararası Balinaavı Komisyonu tarafından yaptırılan bu avların sonucunun kötüye gitmesi üzerine komisyon 19 balina alınmasını öngören bir kota koydu. Bazı diğer ülkelerin desteklemesine rağmen kaçak avlar nedeni ile oluklu balinaların sayıları her geçen gün düşmektedir.

Notlar

  1. ^ a b "Balaenoptera physalus Fin Whale". MarineBio.org. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2006. 
  2. ^ a b http://www.nmfs.noaa.gov/pr/pdfs/recovery/draft_finwhale.pdf 17 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | format = pdf
  3. ^ "başlık = Revised Management Scheme | yayıncı = International Whaling Commission | erişimtarihi = 2006-11-07". 19 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  4. ^ http://www-personal.umich.edu/~gingeric/PDFfiles/PDG413_whalesmhyst_opt.pdf 11 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | format = PDF | başlık = McGraw-Hill Yearbook of Science & Technology | year = 2004 | yayıncı = The McGraw Hill Companies | chapter = Whale Evolution | yazar = Gingerich, P.
  5. ^ http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1748-7692.1998.tb00692.x?cookieSet=1&journalCode=mms[]
  6. ^ Doroshenko, V.N. (1970). "A whale with features of the fin and blue whale (in Russian)". Izvestia TINRO. Cilt 70. ss. 225-257. 
  7. ^ ITIS | ID = 180527 | taxon = Balaenoptera physalus | year = 2006 | tarih = 23 October
  8. ^ a b c d "Arşivlenmiş kopya". 15 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  9. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 17 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  11. ^ Martin, Anthony R. (1991). Whales and dolphins. London: Salamander Books.
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  15. ^ Ohsumi, S.; S. Wada (1974). "Status of whale stocks in the North Pacific, 1972". Rep. Int. Whal. Commn 24: 114-126.
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 8 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  17. ^ IWC (1979). "Report of the sub-committee on protected species. Annex G, Appendix I". Rep. Int. Whal. Commn 29: 84-86.
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 

Kaynakça

en.wikipedia.org'daki 27 Ocak 2007 tarihli 'Fin Whale' adlı madde13 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Oluklu balina ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Wikispecies'te Oluklu balina ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mavi balina</span> memeli bir hayvan

Mavi balina ya da gök balina, en büyükleri 33 metreyi bulan boyu ve 150 tonu geçebilen ağırlığıyla, yaşayan en büyük hayvan olduğuna inanılan bir deniz memelisidir. Cetacea (balinalar) takımının Mysticeti alt takımına dahil türlerden olan gök balina, Arktik Okyanus dışındaki tüm dünya denizlerinde yayılım gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz balina</span> Balina türü

Beyaz balina, ak balina, beluga balinası ya da yalnızca beluga (Delphinapterus leucas), balinalar (Cetacea) takımının Monodontidae familyası içindeki Delphinapterus cinsinin tek türüdür. Yaşam alanı arktik ve arktik altı denizler olan bu memeli için kullanılan "beluga" adı, Rusçada "beyaz" anlamına gelen Белуха (belukha) sözcüğünden türemiştir. Hayvanın Latince olan bilimsel adı ise "beyaz (leucas), yüzgeçsiz (-apterus) yunus (delphin-)" anlamını taşır.

<span class="mw-page-title-main">Kambur balina</span>

Kambur balina, oluklu balinagiller (Balaenopteridae) familyasından bir balina türü.

<span class="mw-page-title-main">Balina ve yunuslar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Balinalar ya da Latince adıyla Cetacea infra takımı içinde plasentalı deniz memelileri olan balinalar, yunuslar ve musurları barındırır. Bu infra takımın tüm günümüz üyeleri tamamen su içinde yaşamaya adapte olmuştur. Çoğu açık okyanuslarda yaşarken az sayıda üyesi nehirlerde ve haliçlerde yaşar. Bu hayvanlar üremek için çiftleşmeyi, doğumu, yavrularını emzirmeyi ve beslenmeyi tamamen sualtında gerçekleştirirler. Boyutları 1,4 m. boyunda ve 54 kg. ağırlığındaki körfez muturundan aynı zamanda bugüne kadar yaşamış en büyük hayvan olduğu düşünülen 29,9 m. boyunda ve 190 ton ağırlığında mavi balinaya kadar bir yelpaze içindedir. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından bu infra takım için on dört familya, 39 cins ve 90'dan fazla tür tanınmaktadır. IUCN tarafından bu türlerden ikisi kritik tehlikedeki türler, yedisi tehlikedeki türler, altısı hassas türler, beşi neredeyse tehdit altındaki türler arasında listelenirken yirmi ikisi asgari endişe altında görülmekte ve kırk beşi hakkında yeterli veri yoktur, ayrıca üç tür henüz değerlendirilmemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Balina</span> çeşitli türlerden oluşan büyük plasentalı deniz memelileri

Balina yaşamını tamamen suda sürdüren ve yaygın olarak dünya okyanuslarında bulunan farklı çok sayıda türden oluşan plasentalı deniz memelileridir. Cetacea infra takımı içinde genellikle yunusları ve musurları hariç tutarak oluşturulmuş formel olmayan bir gruplamada yer alırlar. Balinalar, yunuslar ve musurlar çift toynaklılarla birlikte Cetartiodactyla takımında yer alırlar. En yakın akrabaları olan su aygırlarından 55 milyon yıl kadar önce ayrılmışlardır. Balinaların iki parvo takımı dişsiz balinalar (Mysticeti) ve dişli balinalar (Odontoceti) birbirlerinden yaklaşık 34 milyon yıl kadar önce ayrılmışlardır. Yaşayan ve balina olarak kabul edilen familyalar şunlardır: Balaenopteridae, Balaenidae, Cetotheriidae, Eschrichtiidae, Monodontidae, Physeteridae, Kogiidae ve Ziphiidae.

<span class="mw-page-title-main">Balaenoptera</span> balina cinsi

Balaenoptera, oluklu balinagiller (Balaenopteridae) familyasına ait ve sekiz tür içeren bir balina cinsidir. Balaenoptera omurai türü 2003 yılında tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Balina şarkısı</span>

Balina şarkısı, balinaların birbirleriyle iletişim için çıkardıkları seslerdir.

<span class="mw-page-title-main">Bayağı minke balinası</span>

Bayağı minke balinası, oluklu balinagiller (Balaenopteridae) familyasına ait balina türü.

<span class="mw-page-title-main">Antarktika minke balinası</span> memeli türü

Antarktika minke balinası, oluklu balinagiller (Balaenopteridae) familyasına ait balina türü.

<span class="mw-page-title-main">Oluklu balinagiller</span>

Oluklu balinagiller (Balaenopteridae), dişsiz balinalar alt takımından bir familya. Bu familya sadece en büyük balinaları değil, en büyük yaşayan hayvanları kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Bryde balinası</span>

Bryde balinası veya Cüce Bryde balinası, oluklu balinagiller (Balaenopteridae) familyasından Balaenoptera cinsine ait 2 türü içeren bir terimdir. Kutupların biraz uzağındaki tropikal ve subtropikal sularda yaşarlar.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Pasifik gerçek balinası</span>

Kuzey Pasifik gerçek balinası (Eubalaena japonica), Büyük Okyanus'un kuzeyinde yaşayan çok büyük bir balina türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Buzul balinası</span>

Buzul balinası, Kuzey Atlas Okyanusunda yaşayan çok büyük bir balina türüdür. Eskiden Eubalaena cinsinin tek türü olarak kabul ediliyordu. Günümüzde sayıları ancak 400 kadar kalmış olup soyu tehlikedeki türler arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey balinası</span>

Kuzey balinası, bütün okyanuslarında yaygın bir balina türüdür. Bağlı olduğu oluklu balinagiller familyası içinde mavi balina ve oluklu balinadan sonra en büyük üçüncü türdür. Günümüzdeki sayılarının 80.000 olduğu tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">52 Hertz balinası</span>

52 Hertz balinası, alışılmadık bir biçimde 52 hertz frekansında ses çıkaran ve 1980'lerin sonu, 1990'ların başından bu yana düzenli olarak izlenen, türü belirlenememiş bir balinadır. Kendisine ilk olarak Pasifik Okyanusu'nun kuzeydoğusunda deniz altı araştırmacıları rastlamıştır. 52 Hertz, çoğunlukla 12 ile 25 hertz arasındaki frekansta ses çıkaran kambur balina ile mavi balinaya oranla daha yüksek sesteki frekanslarda ses çıkarmaktadır. 52 Hertz, bu özelliğiyle kambur balina ile mavi balinadan ayrılmaktadır ve dünyada bu özellikteki ilk ve tek balinadır. Bu özelliği nedeniyle diğer balinalarla iletişim kurmakta zorlanan 52 Hertz'e kriptozoologlar dünyanın en yalnız balinası demiştir.

<span class="mw-page-title-main">Cüce katil balina</span> yunus türü

Cüce katil balina, yunusgiller (Delphinidae) familyasından monotipik Feresa cinsinde sınıflandırılan bir yunus türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey şişe burunlu balinası</span> memeli türü

Kuzey şişe burunlu balinası, gagalı balinagiller (Ziphiidae) familyasından Hyperoodon cinsine ait iki balina türünden biridir. Norveç ve Birleşik Krallık'ta 19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başlarında avlanmıştır. 1453 metre ile bilinen en derine dalabilen memelidir. Johann Reinhold Forster tarafından 1770 yılında tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Güney şişe burunlu balinası</span>

Güney şişe burunlu balinası, gagalı balinagiller (Ziphiidae) familyasından Hyperoodon cinsine ait iki balina türünden biridir. Çok az gözlenebilen ve avlanan bu tür, muhtemelen Antarktik sularda en bol bulunan balinadır. İlk olarak İngiliz zoolog William Henry Flower tarafından 1770 yılında tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Eubalaena</span>

Gerçek balinalar büyük dişsiz balinaların üç türünü kapsayan Eubalaena cinsidir: Buzul balinası, Kuzey Pasifik gerçek balinası ve Güney gerçek balinası. Bu türler grönland balinası ile birlikte Balaenidae ailesinde dınıflandırılmışlardır. Gerçek balinalar yusyuvarlak bir gövde yapısına sahiptirler, v şeklinde hava delikleri ve koyu gri ya da siyah ten renkleri vardır. Bu balinalar 18 m (59 ft) uzunluğundan daha çok büyüyebilirler ve bilinen en uzun gerçek balina ise 19.8 m (65 ft) uzunluğundadır; kiloları ise 100 kısa ton ya da daha fazla olabilir. 20.7 m (68 ft) uzunluğunda ve 135,000 kg (298,000 lb) kilosunda bir de 21.3 m (70 ft) uzunluğunda kesin olmasa da bireyler olduğu bilinmektedir ki bu değerler kambur, gri, bryde ve b. omurai gibi diğer balina türleri ile karşılaştırıldığında oldukça büyüktür, ama mavi balinadan küçüktür. Gerçek balinalara bu ismi veren balinacılar "gerçek" ismini bu türün bir avdayken bol yağ ve balina çubuğu sağlayabilmesi nedeniyle vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">İzlanda'da balina avcılığı</span>

İzlanda'da balina avcılığı 12. yüzyılın başlarında zıpkınla avlama yöntemiyle başladı ve diğer ülkelerin modern ticari uygulamalar ortaya koyduğu 19. yüzyılın sonlarına kadar körelmiş bir biçimde devam etti. Günümüzde İzlanda, Uluslararası Balinacılık Kurulu tarafından 1986 yılında kurulan moratoryuma itiraz eden başlıca ülkelerden biridir, bu yöntem hala balina avcılığında kullanılmaktadır. Günümüzde, bir şirket Japonya'ya ihraç etmek üzere oluklu balina avlarken, diğer şirket ise yerel tüketim için minke balinası avlar. Bu balina türü turistler arasında popülerdir ve daha çok turistler tarafından tüketir. 2018'de, İzlandalı balina avcıları mavi balina kesmekle suçlandılar.