Olonhohut

Olonhohut veya Olonhosut (Sahaca: Олоҥхоhут) Olonho Destanı anlatıcısı olan halk ozanlarına veya aşıklara verilen genel bir isimdir.

Saha Türklerinin 1632'de Ruslar tarafından işgaline kadar Sahaların yazılı bir edebiyatı yoktu ancak oldukça zengin bir halk edebiyatı literatürüne sahiplerdi. Bu halk edebiyatı malzemelerinin başında Olonho Destanı ve ona bağlı manzum halk edebiyatı ürünleri gelmektedir. Bu ürünün kendine has bir geleneği bulunmakta ve birçok farklı hikâyeden oluşmaktadır. Hikâyelerin her biri kahramanının adıyla anılmakta ve "olonhohut" adı verilen hikâyenin kendine has anlatıcıları tarafından anlatılmaktadır. Olonhohutlar; tarihi geleneğe bağlı kalarak kahramanları ve olayları ayrıntılı bir şekilde anlatır, anlatımı zengin mecazlar ve benzetmelerle süsler, Altay aliterasyonunu başarıyla uygularlar. Olonhohutların anlattığı bu hikâyeler, bir zincir oluşturarak genel bir Olonho çatısında toplanır. Şu ana kadar derlenebilen en önemli olonholar şunlardır: Er Soğotoh, Ürüng Uolan, Nurgun Bootor, Kulun Kulustuur, Bahımmı Baatır, Erbextey Bergen, Mülcü Böğö, Sün Caahın.^[1][2]

Olonho Destanı, 2005 yılı itibarıyla UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miraslar Listesi'nde yer alan bir kültürdür ve bu kültür olonhohutlat tarafından devam ettirilmektedir.

Olonhohutlar, Türk halk edebiyatının sözlü anlatım geleneğini devam ettiren bir çeşit halk ozanıdır. Sibirya bölgesinde, bu halk ozanlarına "oyun" adı verilse de bazı oyunlar sadece Olonho hikâyeleri anlatmayı ve bu hikâyeler üzerinde uzmanlaşmayı tercih etmektedir. Bu oyunlara olonhohut yani "Olonho anlatıcısı" adı verilmektedir. Profesyonel olonhohutlar genelde fakir insanlardan çıkıyordu. Olonhohut olmak isteyen bir kişi başka bir olonhohutun yanına gidip onun yanında uzun bir çıraklık eğitimi görür, sık sık seyahat ederdi. Bu yüzden herhangi bir ekonomik faaliyet içinde olmazdı ve gösterilerini et, tahıl, tereyağı ve bir miktar para karşılığında sunarlardı.^[3] Yaptığı işte iyi olan bazı sanatçılar oldukça tanınır hale gelir ve zenginleşebilirdi. 20. yüzyılın başında her yakut yerleşiminde en az birkaç olonhohut olduğu bilinmektedir. Bunlardan bazılarının da ismi bilinmektedir: Tavaahugar, Chaebiy, Govorov, Kynat, Tong Suorun. Modern döneminin bilinen olonhohutu ise Tatta bölgesinde Petr Yegorovich Reshetnikov'dur.

Saha milli bilincinin yükseldiği 19 ve 20. yüzyılda önemli Saha edebiyatçıları ve siyasetçileri Olonho ve geleneğine eğilmeye başladı. Bu açıdan Platon Alekseeviç Oyunskiy ve Sergey Afanaseviç Zverev araştırmalarıyla geleneğe katkıda bulundu.^[4] En önemli Olonho hikâyesi olan Nyurgun Bootur'u Oyunskiy, derledi ve inceledi. Zverev de Sovyet Dönemi'nin ünlü bir olonhohutu olan Kyil Uola ve anlatıları üzerinde çalışmalar yaptı. Vasili Vasilieviç İllarionov ve Innokentiy Vasilieviç Pukov da bu alana katkıda bulunmuştur.^[5]

Olonhohut aslında bir tür performans sanatçısı olarak da düşünülebilir. Hikâyedeki kadın, erkek, kötü, iyi, kahraman, kahramanın atı gibi birçok farklı karakteri tek başına canlandırır. Bunu yaparken tonlama, vurgu, ses oyunlar, şive ve taklit kullanır.^[6] Bunun yanı sıra anlatımını hem kopuz veya def gibi bir çalgıyla hem de hece ölçüsünün çeşitli kalıplarının kullanıldığı koşuklarla zenginleştirir.^[4] Halk edebiyatının biçim özellikleri iyi tanıyan ve kullanan Olonhohutlar, içeriği de dinleyicinin dikkatini cezbedecek şekilde düzenler. Bu açıdan Sibirya Şamanizmi unsurları sık ve etkili bir şekilde kullanılıyordu. Olonhohutlar hikâyeni içeriğine dahil olmaz ancak Dede Korkut gibi doğduğu andan itibaren kahramanı izleyen bir Ak Turna gibi onu izler ve korurdu.