Olmak ya da Olmamak (film, 1983)

Olmak ya da Olmamak

To Be or Not to Be
"Olmak ya da Olmamak" (To Be or Not to Be) filminin özgün sinema afişi
Yönetmen	Alan Johnson
Yapımcı	Mel Brooks
Senarist	Edwin Justus Mayer (1942'deki senaryo) Ronny Graham
Oyuncular	Mel Brooks Anne Bancroft Tim Matheson Charles Durning Christopher Lloyd José Ferrer
Müzik	John Morris
Görüntü yönetmeni	Gerald Hirschfeld
Kurgu	Alan Balsam
Stüdyo	Brooks Films
Dağıtıcı	Twentieth Century-Fox (ABD) Tiglon (Türkiye)
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Komedi, dram, savaş
Renk	Renkli
Yapım yılı	1983
Çıkış tarih(ler)i	16 Aralık 1983, ABD
Süre	107 dakika
Ülke	ABD
Dil	İngilizce
Diğer adları	Olmak ya da Olmamak (Türkiye) Être ou ne pas être (Fransa) Essere o non essere (İtalya) Soy o no soy (İspanya) Sein oder Nichtsein (Almanya)

Olmak ya da Olmamak, 1983 ABD yapımı komedi filmidir. Özgün adı To Be or Not to Be olan film Türkiye'de 1980'lerdeki video furyası sırasında VHS formatında, daha sonra da VCD formatında seyirciye sunulmuştu.^[1]

Aslında Tony Ödüllü bir koreograf olan Alan Johnson'ın yönettiği bu satirik film, Alman asıllı yönetmen Ernst Lubitsch'in Hollywood'da çektiği 1942 tarihli aynı adlı (To Be or Not to Be, 1942) güldürü filminin bir yeniden çevrimidir. Filmin senaryosunu Ronny Graham, hikâyesi de Lubitsch'e ait olan ve Edwin Justus Mayer'in 1942'de yazdığı özgün senaryoya dayanarak yeniden yazmıştır.

Filmin başrolünde Amerikan güldürü sinemasına kaba güldürü (slapstick) ögelerine ve gülütlere (gag) dayanan tümüyle yeni bir soluk getirmiş olan ödüllü komedyen Mel Brooks oynamıştır. Brooks aynı zamanda kendi şirketi Brooks Films adına filmin yapımcılığını da üstlenmiştir. Filmin diğer önemli rollerinde gerçek hayatta da Mel Brooks'un eşi olan Anne Bancroft'un yanı sıra Tim Matheson, Charles Durning, Christopher Lloyd ve José Ferrer oynamışlardır. Filmin özgün müziğini, Mel Brooks'un birçok filminin de müziğini yapmış olan John Morris bestelemiştir.

1939 yılında Varşova'da müzikli güldürü tarzında temsiller veren 'Bronski Tiyatrosu' nun sahipleri karı koca oyuncular Frederick Bronski (Mel Brooks) ve Anna Bronski (Anne Bancroft)'nin tam da Hitler'i makaraya aldıkları bir oyunu sergiledikleri sırada Alman orduları Polonya'yı işgal ederler.

Filmdeki Albay Erhardt rolüyle Charles Durning Oscar ve Altın Küre ödüllerine aday gösterilmişti. Anne Bancroft da yine Altın Küre'ye aday gösterildi.

1939 yılında, II. Dünya Savaşı'nın arifesinde Varşova'da bulunan bir repertuvar kumpanyası olan 'Bronski Tiyatrosu'nun sahipleri karı koca oyuncular Frederick Bronski (Mel Brooks) ve Anna Bronski (Anne Bancroft) müzikli güldürü tarzında oldukça cesur temsiller vermektedirler. Shakespeare'den palyaço gösterilerine kadar geniş bir yelpazede sunulan bu eğlenceli gösterilerin en popüler oyunu da Hitler'in yayılmacı emelleri ve ikiyüzlülüğü ile dalga geçilen ve Hitler'i Frederick Bronski'nin canlandırdığı Edepsiz Naziler adlı danslı şarkılı bölümdür.

Nazi tehdidi çok yakındadır ve beklendiği gibi Frederick Bronski'nin Hitler'i tiye aldığı bu bölüm Alman Şansölyesini kızdırmak istemeyen ve muhtemel bir savaşı önlemeye çalışan bakanlık yetkililerince yasaklanır. Kaldırılan bu bölümün yerine William Shakespeare'in Hamlet'i konur. Hamlet'i kötü bir Shakespeare oyuncusu olan Frederick Bronski oynayacaktır.

Polonya ordusunda subay olan yakışıklı teğmen Andre Sobinski (Tim Matheson) ise hiç aksatmadan her akşam bu vodvil tiyatrosunun temsillerine gelir ve ön sıralardaki aynı koltukta oturur. Bir bombardıman pilotu olan teğmen aslında Anna Bronski'nin bir hayranıdır ve odasını çiçeklerle donattığı bu aktrise aşıktır. Her akşam düzenli olarak, Frederick Bronski sahnede Hamlet'in ünlü tiradının olmak ya da olmamak cümlesine geldiği an yerinden kalkar ve tüm salonu (ve daha çok da Frederick'i) rahatsız ederek Anna Bronski'nin soyunma odasına gider ve ona kur yapar. Anna Bronski bu kurlardan hoşlanmaktadır ve zaten teğmeni de ilk kez bir not göndererek o davet etmiştir.

Sonunda Alman orduları Polonya'yı işgal edip Varşova'yı bombalamaya başlayınca, Bronski ve ekibi tiyatroyu terkederek saklanmak zorunda kalırlar. Polonya teslim olur. Tiyatroları kapanan Bronskiler, evlerine de Gestapo el koyunca yardımcıları Sasha (James Haake)'nın fakir evine taşınırlar.

Teğmen Andre Sobinski ise teslim olmayı reddeden diğer Polonyalı subaylarla birlikte İngiltere'ye geçerek Kraliyet Hava Kuvvetleri'ne katılır. Burada Polonyalı pilotlardan bir filo oluşturulmuştur. Filodaki tüm subaylar, orduevinde tanıştıkları saygın Polonyalı Profesör Siletski (José Ferrer)'ye Varşova'daki akrabalarına ve direnişçi arkadaşlarına selam götürmesi için notlar ve adresler verirler. Teğmen Sobinski profesörün Alman ajanı olduğundan kuşkulanır ve derhal İngiliz istihbaratına haber verir, teğmen haklı çıkmıştır. İngilizler teğmeni, çoktan yola çıkmış olan Profesör Siletski'yi durdurması için görevlendirerek uçakla gizlice Varşova'ya gönderirler. Profesör Siletski'nin elinden Gestapo'ya teslim etmeden önce Polonyalı direnişçilerin listesini alabilmenin bir yolu vardır: Bronski ve tiyatro ekibi, bu kez sahne dışında, bir kez daha Gestapo kılığına gireceklerdir.

Film eleştirmenleri Brooks'un bu yeniden çevrim filminin, Ernst Lubitsch'in 1942 tarihli siyah beyaz çekilmiş orijinal filminin yanına bile yaklaşamadığı şeklinde ortak görüş belirtmişlerdir. Ayrıca "Olmak ya da Olmamak" ta Brooks, Yapımcılar (The Producers, 1968), Blazing Saddles (1974), Genç Frankenstein (Young Frankenstein, 1974), Deli Dolu (Silent Movie, 1976) veya Yükseklik Korkusu (High Anxiety, 1977) gibi önceki parodi filmlerinin kalitesine de erişemedi. Zaten film de gişede başarısızlığa uğramıştı.^[2]

• IMDb'de Olmak ya da Olmamak
• allmovie.com'da "To Be or Not to Be"1 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Roger Ebrt'in eleştirisi12 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)