Olga Havlová

Olga Havlová (Šplíchalová; 11 Temmuz 1933, Prag - 27 Ocak 1996, Prag), demokrasi ve insan hakları savunucusu, Çekoslovakya'nın son Cumhurbaşkanı ve Çek Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı olan Václav Havel'in ilk eşi.^[1] İyi Niyet Komitesi (Committee of Goodwill) adlı sosyal yardım amaçlı girişimin kurucusu ve 77 Bildirgesinin imzacılarındandır.

Olga Havel, "Prag'ın işçi sınıfı bölgelerinden biri olan Žižkov'da doğdu. Anne ve babası o altı yaşındayken ayrıldı. Olga'nın ablası Jaroslava'nın ailesinin (beş çocuklu bekar bir anne) de dahil olduğu geniş bir ailede büyüdü ve çocukluğunda genç yeğenlerinin bakımına yardımcı oldu. Přemysl Pitter adlı hümanist bir sosyal hizmet görevlisinin kurduğu, yoksul ailelerin çocuklarına eğitim ve bakım olanağı veren Milíčův dům adlı kurumdan faydalandı.^[2] O yıllarda kütüphanelerde çok zaman geçirdi ve ömür boyu süren güçlü edebiyat sevgisini kazandı.

Mütevazi bir aile hayatları olsa da Olga'nın annesi çocuklarını sık sık sinema ve tiyatroya götürmekten geri durmadı. Olga, ortaokuldan mezun olduktan sonra Tomáš Baťa ayakkabı fabrikasında önce stajyerlik yaptı ve sonra aynı fabrikanın bir çalışanı oldu. Dikiş makinesinde çalışırken sol elindeki dört parmağını kaybetti.

20 yaşındayken tiyatro tutkusu gelişti ve drama dersleri alıp amatör bir tiyatroda oynadı. 1950lerde çeşitli işlerde çalıştı; muhasebeci, mağaza çalışanı ve satış personeli oldu.^[3]

Václav Havel ile ilk kez Prag'da yazarların sıklıkla gittiği Cafe Slvia'da 1950'de tanıştı ve 1964'te evlendiler. Kocası 1960larda hem ülkenin hem de Avrupa'da tanıman saygın bir yazar oldu ve özellikle 1960ların ikinci yarısında kültürel alanda demokrasi mücadelesi verdi. Konuşma özgürlüğünü, bireysel hakları savundu. 1961-67 arasında Olga Havel kocasının da 1968'e kadar aktif olarak çalıştığı tiyatroda (Divadlo Na zábradlí) çalıştı. İşçi sınıfından gelen bir kadın olarak, 1950 ve 60ların Prag aydınlarının çevresine hızlıca uyum sağladı ve kocasının eserlerinin ilk okuyucusu ve eleştirmeni oldu.^[4]

1967'de Havel'ler Hrádeček adında, bir dağ eteğinde mülk satın aldılar. Václav Havel'in iş bulma olanağını ve Prag'daki sosyal çevresini ve arkadaşlarını kaybettiğinde, çift, bu mülke taşındı ve Kasım 1989'a kadar orada yaşadı. Olga Havel, bir doğasever ve tutkulu bir mantar toplayıcısı idi. Bahçecilikle uğraşmayı ve köpeklerini ormanda uzun yürüyüşlere çıkarmayı seviyordu. Zengin bir sosyal yaşam ile inziva yaşamını dönüşümlü olarak deneyimlediler.

Varşova Paktı'nın Ağustos 1968'de Çekoslovakya'yı işgal etmesinden 1989'daki Kadife Devrim'e kadar, Václav Havel kendi ülkesinde açıkça yayın yapamadı, oyunlarını sahnelemesine izin verilmedi ve yavaş yavaş kamusal kültürel faaliyetlerin dışına itildi. Baskıyı giderek artıran totaliter rejime karşı önemli muhaliflerden bir olarak gizli polis (Státní bezpečnost) tarafından zulme uğradı, sık sık gözaltına alındı, sorguya çekildi ve hapsedildi. Bu zor süreçte Olga her zaman kocasına destek oldu; tüm muhalif faaliyetlerinde kendisi de bu faaliyetlere dahil oldu. Kocası dört buçuk yıl hapis cezasına çarptırıldığında Olga, kayınbiraderi Ivan Havel ile birlikte daha önce Václav'ın liderliğini yaptığı kaçak yayın işlerini (samizdat Edition Expedition) üstlendi. Yasaklanmış basılı materyalin taşınması suçundan açılan dava kapsamında "Karavan" davasında cumhuriyeti yıkmakla suçlandı. Komünist hükûmetin düşmesinden sonra kovuşturması kaldırıldı.

Olga, kocasının hapsedildiği ve zulüm gördüğü, güvensizlik ortamının hüküm sürdüğü zor yıllarda, çeşitli mizahi etkinlikler düzenleyen bir sosyal gruba Hrobka'ya (Mezar) katılarak günlük yaşamın zorluklarından bu yolla kaçmaya çalıştı. Václav Havel bu grubu şu sözlerle anlattı: "1980'lerin başında, birçok arkadaşım gibi ben de hapsedildim, dışarıdaki koşullar çok ağırdı ve bu nedenle Hrobka bir meşru müdafaa yolu olarak yaratıldı; hapsedilmiş muhaliflerden, onların eşleri ve arkadaşlarından ve serbest bırakılan muhaliflerden oluşan neşeli bir topluluktu." Olga kısa sürede bu grupta çok çeşitli kültürel ve sosyal etkinlikler organize edenlerden biri oldu ve böylece amatör tiyatro ile uğraştığı yıllardaki yaratıcı ilgi alanlarına geri döndü. Sadece Hrádeček'teki doğum günleri vesilesiyle yapılan kostümlü bahçe partilerinin ev sahibesi olmakla kalmadı, birçok fikirle ve ilhamla toplumsal hayata katkı sağladı.

1987'de Olga, muhalif faaliyetleri video çekimleriyle belgeleyen ve Çekoslovakya'daki mevcut siyasi ve kültürel durum hakkında açıkça bilgi veren samizdat video haber dergisi Originální Videojournal'ın kurucu ortağı oldu. Dergide aktif olarak çalıştı ve ağırlıklı olarak ekolojik konulara odaklandı. 1985'in sonlarında O divadle (Tiyatro Hakkında) dergisini çıkardı ve editör kadrosunun bir üyesi olarak en çok ekonomi ve üretimle ilgili konularda yardımcı oldu.

Çekoslovakya'nın Şubat 1948'den sonraki ilk demokratik cumhurbaşkanının eşi olan Olga Havel, yoğun bir şekilde hayırseverlik faaliyetlerine odaklandı. Yeni gelişen demokrasi çağında, ülkede hayırseverliğin öncüsü oldu.^[2] 1990 yılının başında, kendisi ve 77 Bildirgesi'ndeki arkadaşları, İyi Niyet Komitesi'ni kurdu. 1992 yılında ise Olga Havel Vakfı'nı kurdu ve İyi Niyet Komitesi üyeleri, Olga'nın başkanlığındaki vakfın yönetim kurulu üyesi oldu. İyi Niyet Komitesi - Olga Havel Vakfı'nın (OHF) temel amacı, terk edilmiş veya ayrımcılığa maruz kalan engelli kişilerin topluma entegrasyonlarına yardımcı olmaktı. OHF, zihinsel veya fiziksel engellilere ve kronik hastalıkları olanlara yardıma ve AİDS hastalığının yayılmasını önlemeye yönelik çalışmalarıyla kısa sürede yurt dışında da tanınır hale geldi.^[5] Avrupa'daki ve yurt dışındaki bazı ülkelerde Vakfın ana hedeflerini desteklemek amacıyla kardeş kuruluşlar kurulmuştur.

Olga Havel, çoklu engeli olan çocukların hayatlarının nasıl kolaylaştırabileceğini araştırmaya yönelik merkezleri ziyaret etti. Sık sık ileri yaştaki vatandaşlar ve engelli çocuklar ile birlikte oldu. Hastanelerin kâr amacı gütmeyen sivil toplum kuruluşlarına dönüştürülmesi konusuna ilgi gösterdi. Bakanlara sivil toplum kuruluşlarına bu konuda destek verme çağrısında bulundu. Dünya politikacılarının ve kültür dünyasının önemli figürlerin saygısını kazandı. Avrupa içinde ve dışında seçkin şahsiyetlerle bir araya gelip görüşmeler yaptı; Almanya Cumhurbaşkanı'nın eşi Christiane Herzog ile birlikte kistik fibrozlu çocuklara yardım etkinlikleri organize etti.

Kurduğu vakfın beşinci kuruluş yıldönümünde Olga, başka engellilerin yaşam koşullarının iyileştirilmesine yardımcı olan engelli bir kişiye ödül vermeye karar verdi. Bu ödül her yıl Mayıs ayında verilmektedir. Olga sadece ilk ödül törenine katıldı - Ocak 1996'da öldü. Ödül olarak Olbram Zoubek'in Cesaret adlı heykelcik verilmektedir. Böylelikle ödül, savunmasız vatandaşların haklarını savunan bir kişinin anısını yaşatmaya da vesile olmaktadır. Olga Havel Ödülünün amaçlarından bir diğeri, sosyal ve tıbbi hizmetleri onurlu bir şekilde sağlayan ve yeni sosyal hizmet biçimlerini kullanan sivil dernekleri teşvik etmektir.

1991 yılında Norveç'teki Stiftelsen Arets Budeie adlı vakfı, Olga Havel'i Yılın Kadını olarak seçti. 1995 yılında Olga, Přemysl Pitter madalyası aldı ve Çek Cumhuriyeti'nde 1995'te Yılın Kadını oldu. 1995 yılında yapılan kamuoyu araştırmasına göre Olga, Çek Cumhuriyeti'nin en önemli kadınıydı ve onun sayesinde engelliler konusu "ahlaksız bir konu" olmaktan çıktı.

Olga Havel 27 Ocak 1996'da kanserden öldü. Ölümünün ardından binlerce kişi ona saygılarını sunmak için uzun kuyruklar oluşturdu, Prag Kalesi'nin güney kanadındaki şapele çiçek bıraktı ve taziye defteri imzaladı. Prag'ın Vinohrady mezarlığında Havel aile mezarlığına gömüldü.

1997 yılında Olga Havel, demokrasiye ve insan haklarına olağanüstü katkılarından dolayı Tomáš Garrigue Masaryk Nişanı ile ödüllendirildi. 1996 yılından bu yana, Ostrava-Poruba'daki ortaokul, Olga Havel Gymnázium onursal unvanını taşıyor. Olga Havel'in 1994 yılında açtığı Janské Lázně'de bulunan İşletme Akademisi, uzmanlık okulu ve uygulamalı okul, 2014 yılında resmi olarak onun adını almıştır.