Olay ağacı analizi

Anlaşılmasının kolaylığı nedeniyle en kolay uygulanan risk analizi metotları olay ağaçları ve onun bir türevi olan hata ağaçlarıdır. Bir rassal ve takipli süreci çok görsel şekilde farklı bilim dallarının ortak kullanmasına imkân verecek şekilde özetler. Olay ağaçları kutular ve onları bağlayan bağlantılardan ibarettir. Ağaç, sol uçta veya üstte bir temel olayla başlar ve sağa veya aşağıya doğru dallanarak devam eder. Arada bağlantıyı sağlayan oklar olası sonuçları ve bunların olasılıklarını gösterir. Tümevarım mantığını kullanan bir analiz metodudur.

Nükleer endüstride enerji santrallerinin işletilebilme analizi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Burada elde ettiği başarı sayesinde diğer sektörlerde de kullanılmaya başlanmıştır. Başlangıçta seçilmiş olan olayın meydana gelmesinden sonra ortaya çıkabilecek sonuçların akışını diyagram ile gösteren bir yöntemdir. Diğer analiz metotlarından farklı olarak hem kalitatif hem de kantitatif olarak uygulanabilir. Olay ağacı, kaza öncesi ve kaza sonrası durumları gösterdiğinden sonuç analizinde kullanılan başlıca tekniktir. Tehlikeli bir olayın yaratabileceği bütün senaryolar analiz edilir. Olayların sıklığı ve olasılıklarını sayısal olarak görmemizi sağlar. Bu metot sürekli çalışan veya beklemede olan sistemlerde kullanılabilir.

Olay ağacı analizi, sistemde meydana gelebilecek farklı kaza senaryolarını biçimlendirme, hesaplama, sıralama ve analiz etme için kullanılabilir. Bir durum ya da sürecin herhangi bir aşamasında rahatlıkla kullanılarak sistem analiz edilebilir. Tetiklemeli bir olayın takip eden olaylar silsilesi ve potansiyel senaryolar hakkında beyin fırtınası yapmaya yardım etmesi için kalitatif olarak kullanılabilir. Ayrıca sistemde meydana gelebilecek olayları modellemek için de kullanılabilir.

Olay ağacı analiz için girdiler aşağıdaki gibidir:

• Sistemde meydana gelebilecek olayların listesi,
• Uygulama, engeller ve kontrollere yönelik bilgi ve bunların hata olasılıkları,
• Bir arızanın tırmanması ile süreçlerin kavranması.

• Herhangi bir tetikleme olayının seçilmesi ile başlar,
• Sonuçları hafifletmek için mevcut olan sistem ya da işlevler sırası belirlenir,
• Her bir işlevi göstermek için bir çizgi çizilir,
• Arızanın geçmiş bakım verisi ya da bir hata ağacı analizi tarafından tahmin edilen koşullu olasılığı ile her bir çizgiye olasılık verilir,
• Sistem içindeki tüm güvenilir operasyonal değişimler tanımlanır. Her bir yol takip edildiğinde nihai başarı veya hataya götürür,
• Bu şekilde, on olaydan gelen farklı yollar koşullu olasılıklardır,
• Ağacın bütünündeki her bir yol, bu yoldaki bütün olayların meydana gelme olasılığını gösterir,
• Bu nedenle her bir sonucun olasılığı, bağımsız ve şarta bağlı olasılıkların bir urunu şeklinde temsil edilir.

Sistem, davranışlarını temsil eden ikili dal kullanılarak basit ağaca indirgenir. Final çıktıları geri döndürülemez hatalar ve hiç yenilgisiz başarılara direkt olarak götürür.

Sisteme meydan okuyan bir olaya karşı sistemin cevabının ve başarı/hata değerlendirmesinin yapıldığı Olay Ağacı diyagramından hata ağacı diyagramına kolaylıkla transformasyon yapılabilir. Böylelikle final çıktılarından elde edilmiş olan geri dönülemez hataların esas olaylarının değerlendirmesi ve eşit hata ağacının belirlenmesi sağlanır.

Olay Ağacı Analizinden gelen sonuçlar aşağıdakileri içermektedir:

• Potansiyel problemlerin, tetikleme olay sonucunda ortaya çıkarabileceği çeşitli sonuçlar veya sonuç silsileleri, üretilen olayların kombinasyonları olarak kalitatif bir şekilde tarif edilmesi,
• Yardımcı sistemlerin çeşitli hata silsilelerine ilişkin bağıl öneminin ve olay sıklıklarının ya da olasılıklarının tahminleri,
• Riskleri azaltmaya yönelik önerilerin listeleri,
• Sistem parçalarının verimliliğinin kantitatif değerlendirmeleri.^[1]