Oktay Özel

Oktay Özel (d. 24 Nisan [Resmi 11 Mayıs] 1961, Ordu), Osmanlı dönemini sosyo-ekonomik, demografik boyutlarıyla ve kitlesel göçler açısından ele alan çalışmalarıyla tanınan tarihçidir.

Oktay Özel, 93 Harbi olarak bilinen Osmanlı-Rus savaşının ardından Çürüksu yöresinden Ordu bölgesine göç eden Gürcü "Katamize" (Katamadze) sülalesinden gelen bir ailenin çocuğu olarak Ordu'da doğdu.^[1] 1978 yılında Ordu Lisesi'nden mezun oldu. 1983 yılında Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümü'nü bitirdi ve 1985 yılında aynı bölümde araştırma görevlisi olarak çalışmaya başladı. “XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Kırsal (Zırai) Organizasyon: Köylüler ve Köyler” teziyle 1986 yılında yüksek lisansını tamamladı. Manchester Üniversitesi'nin Orta Doğu Araştırmaları Bölümü'nde tamamladığı doktora teziyle 1993 yılında doktor unvanı aldı. Hacettepe Üniversitesi'ndeki görevine geri döndü ve 1994 yılında yardımcı doçent oldu. Türkiye'nin 28 Şubat sürecinde üniversitelerin içine düştüğü durum karşısında memur-akademisyenliği daha fazla sürdüremeyeceğini görerek derslerine son verdi ve 1997 yılı sonunda görevinden istifa etti. Bu esnada gelen bir teklif üzerine 1998 yılı başında Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü'nde çalışmaya başladı. 2018 yılına kadar bu üniversitede yardımcı doçent olarak akademik hayatını sürdürdü. 2008-2009 akademik yılında Harvard Üniversitesi'nde, 2015-2016'da Leiden Üniversitesi'nde misafir araştırmacı olarak bulundu.^[2] Hacettepe ve Bilkent Üniversitelerinde geçirdiği yıllar içinde Lisans ve Yüksek Lisans düzeylerinde dersler verdi, çok sayıda tarihçinin yetişmesine katkıda bulundu. 2015-2016 yıllarının politik kriz süreçlerinde siyaset kurumunun üniversitelere yönelik son müdahaleleri karşısında akademyanın bir kurum olarak topyekun sessiz kalmasının yaşattığı derin hayal kırıklığı sonucunda erken emekliliğini isteyerek 2018 yılında akademyayla ilişkisine kalıcı olarak son verdi.^[3]

Oktay Özel, 1998-2017 yılları arasında başkanlığını Halil İnalcık’ın yaptığı Uluslararası Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi Derneği’nin (IAOSEH) yönetim kurulunda görev aldı ve genel sekreterliğini yürüttü. Bu derneğin çeşitli ülkelerde gerçekleştirdiği konferansların (ICOSEH) düzenlenmesinde aktif görev aldı ve sekreteryasını üstlendi. 2006-2014 yılları arasında Tarih Vakfı’nın Yönetim Kurulu üyeliği ve bir dönem (2011-2012) başkanlığını yaptı. Eş zamanlı olarak vakfın Ankara’daki düzenli konferanslarının ("Ankara Tartışmaları") koordinasyonuna katkıda bulundu. 1990'ların sonlarında Uygur Kocabaşoğlu, Kudret Emiroğlu ve Suavi Aydın’la birlikte İmge Kitabevi Yayınları’nın "Dün Bugün Yarın" serisinin editörlüğünü yaptı. 1990'lardan 2020'lere uzanan süreçte Kebikeç - İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Tarih ve Toplum - Yeni Yaklaşımlar, ABD'de yayımlanan International Journal of Turkish Studies, Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Karadeniz İncelemeleri Dergisi - International Journal of Black Sea Studies gibi dergilerin yayın kurulu ve danışma kurullarında yer aldı.^[2] Avusturya'da basılan Turkologischer Anzeiger’a bir süre katkıda bulundu. Ulusal ve Uluslararası birçok dergide Türkçe ve İngilizce pek çok makalesi yayımlandı.^[4] Yazar ve editör olarak çok sayıda kitap yayımladı. Bir yandan da tarihçilik ve tarihyazımı meseleleri üzerine eleştirel okumalarını sürdürdü, özellikle tarihyazımını disiplinlerarası yaratıcı bir perspektifle tarihsel beşerî bilimler zeminine ve edebiyatın imkanlarına açan yenilikçi denemeler kaleme aldı.

Oktay Özel, 2009 yılında yayımlanan Dün Sancısı - Türkiye'de Geçmiş Algısı ve Akademik Tarihçilik adlı kitapta tarihçilik mesleği ve tarihyazımını eleştirel bir dille inceleyip bu alandaki yapısal ve konjonktürel problemleri ele aldı. Türkiye 1643 - Goşa’nın Gözleri adlı kitabı 2013 yılında yayımlandı. Bu çalışma, Osmanlı Devleti'nin Rum Vilayeti Defterdarı Mehemmed Murad Efendi’nin vilâyetinin vergi yükümlüsü nüfusunu saymakla görevlendirilmesi üzerinden hareket etmekle birlikte, kendi pratiği üzerinden tarihçi ile malzemesinin ilişkisini iç içe giren paralel hikâyeler olarak ele alan özdüşünümsel bir denemedir. Kitapta, 16-17. yüzyılların nüfus hareketleri ve Celalilik bağlamında yaşanan kolektif şiddet pratiklerini ele alırken, bir başka katman olarak Türkiye'nin ve akademyasının son otuz yılının eleştirel analizini yaptı.^[5] The Collapse of Rural Order in Ottoman Anatolia: Amasya, 1576-1643 adlı kitabı ise 2016 yılında Leiden'de Brill yayınevi tarafından yayımlandı. Oktay Özel, “Osmanlı’nın 17. Yüzyıl Krizi” olarak adlandırdığı bu kitapta, tahrir ve avârız defterlerinin karşılaştırmalı analizi üzerinden 17. yüzyılın ilk yarısında Anadolu'da kırsal yerleşimlerin kitlesel olarak terk edilmesini, nüfus düşüşünü, tarım ekonomisinde yaşanan tahribatı ve bunun sonucunda kırsal düzenin çöküşünü yeni kaynaklar temelinde, yeni bir perspektifle ve yöntemle inceledi.^[6] Kendisinin de mensubu olduğu Katamadze ailesinin Gürcistan'ın Çürüksu kazasından Ordu bölgesine göç etmesinin ve yeni topraklardaki tutunma çabasının hikayesini anlattığı Kiske Kuşunun Peşinde - Katamizeler (1835 - 1981) adlı kitabı ise, 2024 yılında basıldı.^[1][7]

• Mardin Cemaat Aşiret Devlet. Toplumsal ve Ekonomik (Suavi Aydın, Kudret Emiroğlu ve Süha Ünsal ile birlikte), Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000.
• Dün Sancısı - Türkiye'de Geçmiş Algısı ve Akademik Tarihçilik, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2009.
• Türkiye 1643 - Goşa’nın Gözleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
• The Collapse of Rural Order in Ottoman Anatolia: Amasya, 1576-1643, Brill, Leiden, 2016.

• Armstrong, Karen, Tanrının Tarihi: İbrahim’den günümüze 4000 Yıllık Tanrı Arayışı, Ayraç Yayınevi, 1998.
• Abou-El-Haj, Modern Devletin Doğası: 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu, İmge Kitabevi, 2000.