İçeriğe atla

Odeki Kilisesi

Koordinatlar: 40°30′15″K 41°21′30″D / 40.50417°K 41.35833°D / 40.50417; 41.35833
Odeki Kilisesi
Harita
Temel bilgiler
KonumAşağıserdarlı, Tortum
Koordinatlar40°30′15″K 41°21′30″D / 40.50417°K 41.35833°D / 40.50417; 41.35833
İnançDoğu Ortodoks Kilisesi
MezhepGürcü Ortodoks Kilisesi
DurumSamanlık
Mimari
Mimari türKilise
Mimari biçimGürcü mimarisi
Tamamlanma15. yüzyıl

Odeki Kilisesi (Gürcüce ოდეკის ეკლესია), Aşağı Odeki Kilisesi ve Aşağı Odik Kilisesi olarak da bilinir, Erzurum ilinin Tortum ilçesinde, eski adı Odeki olan Aşağıserdarlı köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.[1]

Tarihçe

Odeki, Orta Çağ'da Gürcistan'ın bir parçası olan Tao bölgesindeki köylerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 1549 tarihli Gürcistan seferiyle Gürcülerden ele geçirmiştir. 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde bu köyün 611 haneden oluşan büyük bir yerleşim olduğu görülmektedir. Odeki Kilisesi, bu köyde günümüze ulaşmış altı kiliseden biriydi. Kilisedeki Gürcüce yazıt üzerinden bu yapının en geç 15. yüzyılda inşa edildiği söylenebilir. Bununla birlikte tarihlendirilmemiş Gürcü alfabesinin (Gürcü alfabesi|Asomtavruli]] yazıtı kilisenin daha eski dönemde inşa edildiğini göstermektedir. Günümüzde Odeki Kilisesi, eklenmiş yeni yapılarla samanlık olarak kullanılmaktadır.[1][2]

Mimari

Odeki Kilisesi, köyün bugün İkikgil adını taşıyan mahallesinde bir köylünün bahçesinde neredeyse olduğu gibi günümüze ulaşmıştır. Ancak kilise, sonradan batı ve kuzey tarafı ile üst kısımdan sonradan eklenen başka yapılarla kapatılmıştır. Bu yeni yapılar, kiliseye iki taraftan bitişik ve üstüne kat çıkılarak inşa edilmiştir.

Odeki Kilisesi, kaba yontulmuş taşlar ve kireç harcıyla inşa edilmiş olan kilisenin iç ve dış cepheleri aynı tip taşlarla kaplanmıştır. Yapının güney duvarında iki adet girişi bulunmaktadır. Doğu ve batıda birer penceresi vardır; ancak bugün batı taraftaki penceresi kapatılmıştır. Apsiste Gürcüce yazıtlar bulunmaktadır. Bu yazıtlardan en uzun olanı 12 satırdan oluşmakta ve Gürcü alfabesinin en eski biçimi Asomtavruli ve Nushur-Hutsuri karakterleriyle kazılmıştır. Diğer yazıtların ise bazı bölümleri bugüne ulaşmıştır. Apsiste yer alan ve 13 satırdan oluşan yazıtlardan biri 15-16. yüzyıla tarihlenmektedir. Bu yazıtta Tanrı'nın ve Aziz Stepane'nin Abumi'nin oğlu olan Hahuli'den Pavle Patirikesdze'yi bağışlaması istemiştir.[1]

Gürcüce yazıt, Gürcü öğretim üyesi Teimuraz Cocua tarafından „წ. ღ(მერთ)ო და წ(მიდა)ო სტ{ე}ფა|ნე, შ(ეიწყალ)ე ცოდვ{ი}ლი ხ{ა}ხუ|ლ{ა}რი პ{ა}ვლე პ{ა}ტირიკესძე, | აბუმის (?) შვ{ი}ლი. იმ <წ> | წელიწადს დავწე|რე, რომ სენი | იყო, ზაქ{ა}რია | მომკუდ{ა}რ|იყო, | დღე{სა} კ{ჳ}რ{ია}კეს, | ოკდო{ნ}ბე|რსა | ერთსა“ (Çevirisi: Aziz Tanrım ve Aziz Stepane, Abumi'nin oğlu, Hahuli'den günahkâr Pavle Patirikesdze'yi bağışla. Salgının olduğu, Zakaria'nın öldüğü yıl yazdım, bugün Pazar, Ekim'in biri) şeklinde okunmuştur.[1]

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

İni Gürcü alfabesinin dokuzuncu harfidir. Gürcü yazı sistemindeki beş ünlüden biridir. Türkçedeki "i" harfi gibi telaffuz edilir. İni (ი), eski Gürcü alfabesinde onuncu harfti. İni, eski Gürcü hesap sisteminde 10 rakamının karşılığıydı.

Oni Gürcü alfabesinin on dördüncü harfidir. Gürcü yazı sistemindeki beş ünlüden biridir. Oni (ო) Türkçedeki "o" harfi gibi telaffuz edilir. Eski Gürcü hesap sisteminde ani, 70 sayısının karşılığıydı.

<span class="mw-page-title-main">Bana Katedrali</span>

Bana Katedrali, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Panaki (ფანაკი) veya Banaki (ბანაკი) olan Penek köyünde yer alan Bana Manastırı'nın ana kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Çala Kilisesi (Arpaçay)</span>

Çala Kilisesi, Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı ve eski adı Çala olan Doğruyol köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Köyün merkezinde yer alan ve Meryem Ana'ya adanmış olan kilise, Tao-Klarceti bölgesinde, taş bezeme açısından başta gelen yapılar arasında yer alır.

Merenisi Kilisesi veya Merenesi Kilisesi, Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağı Yukarıbakraçlı köyünde eski bir Gürcü kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Şuatzkali Kilisesi</span>

Şuatzkali Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Gönülaçan inşa edilmiş bir Gürcü kilisesidir. Kilise yıkılmış ve yerinde Gönülaçan Köyü Camii inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Davati Steli</span>

Davati Steli haç formunda kireç taşından mamul bir steldir. Stelin üzerinde Meryem Ana ile baş melekler Mikail ve Cebrail'in de tasvir edildiği birer alçak rölyef ve Gürcüce Asomtavruli yazısıyla yazılmış en eski yazıtlardan biri bulunur. İsa'nın Miraç Yortusu tasvirinin bulunduğu sanılan stelin üst kısmı kırılmış ve kaybolmuştur. 4 ila 5. yüzyıl arasında tarihlenen stel, 1985 yılında Duşeti Belediyesi'nin bir yayla köyü olan Davati'de, Meryem Ana'ya adanmış küçük bir kilisede keşfedilmiştir.

Meredisi Kilisesi veya Meradisi Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Gölebakan köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Günümüzde tamamen ortadan kalkmıştır.

Kotasi Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Kotasi olan Sabaholdu köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Günümüze kilisenin bazı kısımları ulaşmıştır.

Tzurtzkabi Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Tzurtzkabi olan Aşıkzülali köyü sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesiydi. Piskoposluk merkezi olan kilise yıkılmış, yerinde köyün camisi inşa edilmiştir.

Vardosani Kalesi, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Vardosani olan Yamaçyolu köyünün doğusunda megalit yapı kalıntısıdır. Bu yapının yakınında bir kaya üzerinde Gürcüce yazılar tespit edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Oltisi Kilisesi</span> Erzurum ili Oltu ilçesi Oltu Kalesi içerisinde yer alan Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Oltisi Kilisesi veya Oltu Kalesi Kilisesi, Erzurum ilinde Oltu kentinin merkezindeki Oltu Kalesi'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Petobani Kilisesi, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Petobani olan Kalkankaya köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Ğvime Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Ğvime olan Kumlukoz köyünde Orta Çağ'da kalma Gürcü kilisedir.

<span class="mw-page-title-main">Kvacvari</span>

Kvacvari, Gürcü Hristiyan geleneğinde, haç formunda anıtsal mezar taşına verilen isimdir. Kvacvari kelimesi, taş anlamındaki "kva" (ქვა) ile haç anlamındaki "cvari" (ჯვარი) kelimelerinden oluşur ve "haçtaş" anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Tanzot Kilisesi</span> Artvin Ardanuç Aydınköy Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Tanzot Kilisesi, Tandzoti Kilisesi olarak da bilinir, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Tanzot olan Aydınköy'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesiydi. 19. yüzyılda bu yapı yıkılmış, yerinde cami inşa edilmiştir.

Veli Kalesi Kilisesi, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Veli olan Sevimli köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kura Nehri vadisinin üst kesiminin Orta Çağ'daki koruma sisteminin bir parçası olan Veli Kalesi'nin içinde yer alır.

Muzareti Kilisesi, tarihsel Kola bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Göle ilçesine bağlı ve eski adı Muzareti olan Çakırüzüm köyünde ortadan kalkmış eski bir Gürcü kilisesidir.

Eni Gürcü alfabesinin beşinci harfidir. Gürcü yazı sistemindeki beş ünlüden biridir. Türkçedeki "e" harfi gibi telaffuz edilir. Eni, eski Gürcü hesap sisteminde 5 rakamının karşılığıydı.

Oşkisori Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlı ve eski adı Oşkisori olan Sapaca köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.