İçeriğe atla

Ocak Ayaklanması

Węgrów Muharebesi 1863
Rus askerleri bir Polonyalının malikanesini yağma ediyor.

Ocak Ayaklanması, Polonya'daki Rus yönetimine karşı düzenlenen ayaklanma (1863-1864). Başarısızlıkla sonuçlanmış ve Rusların Polonya üzerindeki denetiminin daha da güçlenmesine yol açmıştır.

II. Aleksandr'ın 1855'te Rus Çarı ve Polonya kralı olmasının ardından, Ruslar Polonya'da Kasım Ayaklanması'ndan (1830-1831) beri uyguladıkları baskıları belli ölçüde yumuşatmışlardı. Ama Rus yönetimine son vermek için mücadele için gizli örgütler, öğrencilerin ve kentlerdeki gençlik gruplarının desteğiyle etkinliklerini sürdürüyorlardı. Bu grupların 1860'ların başında kitle gösterileri düzenlemeye başlamaları üzerine, Polonya hükûmetinin fiili başkanı olan ılımlı reformcu Kont Aleksander Wielopolski, bütün radikal Polonyalı gençlerin Rus ordusunda askere alınmasını kararlaştırdı. Ama askere çağrılan gençler Varşova'dan kaçarak (14-15 Ocak 1863) kentin yakınlarındaki bir ormanda gizlendiler ve 22 Ocak'ta yayınladıkları bildiriyle ulusal ayaklanma çağrısında bulundular. Birkaç çatışma dışında Rus birlikleri karşısında başarı sağlayamamalarına ve silah açısından yetersiz küçük gruplar olmalarına karşın, zanaatçıların, işçilerin, küçük toprak sahiplerinin ve memurların desteğini kazanarak köylüleri büyük toprak sahiplerine karşı ayaklandırmaya başladılar.

Aynı tarihte Varşova'da bir yeraltı hükûmeti kuran ayaklanmacılar, 300 bin kişilik düzenli Rus ordusuna karşı gerilla savaşına giriştiler. Ayaklanma çok geçmeden Polonya sınırlarının dışına taşarak Litvanya'ya, Belarus'un bazı kesimlerine ve Prusya ve Avusturya'nın elindeki Polonya topraklarına yayıldı. Ayaklanmacılar bazı yabancı ülkelerin Çar Aleksandr'a protesto notaları yollamalarını sağladılarsa da, gereksindikleri askerî yardımı alamadılar. Öte yandan Temmuzda devrimci hükûmette üstünlüğü ele geçiren ılımlılar, söz verilen toprak reformunu erteleyerek köylülerin ayaklanmaya sağladıkları desteğin zayıflamasına neden oldular.

Devrimci önder Romuald Traugutt Ekim ortalarında hareketin önderliğini ele geçirdiğinde ayaklanma gücünü ve etkisini yitirmeye başlamış, Litvanya'daki ayaklanma ise Vilnius celladı olarak bilinen Mihail Nikolayeviç Muravyov tarafından acımasızca bastırılmıştı. Yeni Polonya genel valisi Teodor Berg göreve başlar başlamaz koyu bir baskı rejimi kurdu. Öte yandan Rusların köylülerin desteğini kazanmak amacıyla 1863 yazından başlayarak yürürlüğe koydukları reformlar ayaklanmanın kırsal kesimde iyiden iyiye güç yitirmesine yol açtı. Ocak Ayaklanması, Nisan 1864'te tutuklanan Traugutt ve öteki devrimci önderlerin Ağustosta idam edilmeleriyle tamamen bastırıldı.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ruslar</span> Doğu Slav halkı

Ruslar, genellikle Rusya'da yaşayan Doğu Slav halkı veya bu halkın soyundan olan kimselere denir. Dünya çapında yaklaşık 132 milyon kişi civarında bir nüfusa sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Rus İmparatorluğu</span> Avrasyada hüküm sürmüş eski bir imparatorluk (1721–1917)

Rus İmparatorluğu veya Çarlık Rusyası, Büyük Kuzey Savaşı'nı sona erdiren Nystad Antlaşması'nın ardından Rusya Çarlığı'ndan evrilerek 1721'den itibaren Avrasya ve Kuzey Amerika'ya yayılan tarihi bir imparatorluk. Rus İmparatorluğu'nun yükselişi, İsveç İmparatorluğu, Polonya-Litvanya Birliği, İran, Osmanlı İmparatorluğu ve Çin gibi komşu rakip güçlerin zayıflamalarıyla eş zamanlı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">II. Aleksandr</span>

Aleksandr Nikolayeviç 1855 - 1881 yılları arasında hüküm sürmüş Rusya imparatoru. Kapsamlı bir reform programı uygulamış ve 1861'de köylü serfliğini kaldırmıştır.

Narodnik, "halk" anlamına gelen narod (народ) sözcüğünden türemiştir. Narodnik Rus İmparatorluğu'nda 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan sosyal-devrimci bir hareketti. Bu hareketin başlıca temsilcileri Aleksandr İvanoviç Herzen, Nikolay Gavriloviç Çernışevski ve Piyotr Lavroviç Lavrov'du. Kısa tanımı ile narodnik Çarlık Rusya'daki devrimci küçük-burjuva topluluğudur. Devrimi itici sınıfın değil, devrimcilerin (narodniklerin) gerçekleştirebileceğini savunmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">1956 Macaristan Ayaklanması</span>

1956 Macaristan ayaklanması veya Macaristan Halk Cumhuriyeti sonrası dönemle anıldığı isimle Macar Devrimi, 1956 yılında Macaristan'daki Sovyetler Birliği destekli stalinist hükûmete karşı başlatılan halk hareketidir.

<span class="mw-page-title-main">Roman Dmowski</span>

Roman Stanisław Dmowski, Polonyalı devlet adamı. Polonya'nın ulusal kurtuluşu için Çarlık Rusyası ile iş birliğini savunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Rus Devrimi (1905)</span>

1905 Rus Devrimi, Rus İmparatorluğu çapında geniş yankı bulan kitlesel siyasi eylemlerdir. 1905 Moskova Ayaklanması örneğinde olduğu gibi, bazı eylemler doğrudan hükûmeti hedef almıştır. Saldırılar, işçi grevleri, köylü ayaklanmaları ve askeri isyanlar şeklinde gelişmiştir. Olaylar sonucunda anayasal monarşiye geçiş yapılmış ve Çarlık Duması kurulmuş, çok partili seçimler yapılmış, 1906 Anayasası meydana getirilmiştir. Ancak Çarlık rejiminin yıkılması ve bazı bölgelerdeki bağımsızlık yönünde yapılan silahlı ayaklanma girişimleri başarısız olmuş ve bastırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Alexandru Cuza</span>

Alexandru Ion Cuza, birleşik Romanya'nın ilk prensi. Geniş kapsamlı bir tarım reformu uygulayarak köylülerin özgürlüklerine kavuşmasını sağlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Polonya bayrağı</span> Ulusal bayrak

Polonya Bayrağı, Polonya Cumhuriyeti devletinin resmi ulusal bayrağı.

<span class="mw-page-title-main">Tambov Ayaklanması</span> Rus İç Savaşı sırasındaki bir köylü isyanı

Tambov Ayaklanması veya Antonovşina, 1920-21 yıllarında Rus İç Savaşı sürerken Bolşeviklere karşı yapılan köylü ayaklanması. Ayaklanma Moskova’nın 450 km güneydoğusundaki Tambov ve Voronej oblastlarında çıkmıştır. Ayaklanmanın lideri konumundaki kişi Rus İmparatorluğu Çarlık Ordusunda subay olan ve Aziz George Nişanına sahip P.M. Tokmakov’dur. Sovyet tarihçiler ayaklanmayı yanlış olarak SR partisi üyesi Aleksandr Antonov’a bağlayarak Antonov İsyanı veya Antonovşina olarak adlandıracaklardır. Antonov ayaklanmanın liderlerinden ise de onunla beraber mücadele eden diğer liderler de mevcuttu.

<span class="mw-page-title-main">Aralıkçılar İsyanı</span> 1825 Rus İmparatorluğunda isyan ve darbe girişimi

Aralıkçılar İsyanı veya Dekabrist İsyanı (Rusça: Восстание декабристов, Latin harfleriyle: Vosstaniye dekabristov, Birebir çevirisinde  26 Aralık 1825 tarihinde, Çarlık Rusyası'nda, I. Aleksandr'ın ani ölümünün ardından St. Petersburg'daki Senato Meydanı'nda çıkan bir ayaklanmadır. I. Nikolay tahttan feragat eden abisi muhtemel veliaht Konstantin`in yerine tahta geçince 3000 imparatorluk askeri ayaklandı. Aralık ayında olduğu için "Aralıkçılar İsyanı" adını alan bu olay, İsyancıların, liderleri arasındaki anlaşmazlık nedeniyle zayıflamış olsalar da, büyük bir kalabalığın huzurunda Senato binasının dışında sadık askerlerle karşı karşıya geldiler. Kargaşa sırasında İmparatorun elçisi Mikhail Miloradovich bir suikasta kurban gitti. Sonunda sadık askerler ağır toplarla ateş açarak isyancıları dağıttı. I. Nikolay tarafından bastırıldı. İsyancıların birçoğu idamla, hapisle ya da Sibirya sürgünüyle cezalandırıldı. Komplocular Dekabristler olarak tanındı.

<span class="mw-page-title-main">Varşova Ayaklanması</span>

Varşova Ayaklanması, Polonya'daki Armia Krajowa birliklerinin Varşova'yı Alman işgalinden kurtarmak için gerçekleştirdiği, II. Dünya Savaşı'nın önemli operasyonlarından birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Kościuszko Ayaklanması</span>

Kościuszko Ayaklanması, 1794 yılında Polonyalıların Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nda savaşmış Tadeusz Kosciuszko liderliğinde Polonya'yı, Belarus'u ve Litvanya'yı ikinci defa bölen ve Targowica Konfederasyonu ile burada hegemonyasını kuran Rus İmparatorluğuna karşı başkaldırısıdır. Ayaklanma başladıktan sonra komutan Tadeusz Kosciuszko, Polaniec yasalarını ilan etti. Bu yasalar direnişçilerin hakim olduğu yerlerde uygulandı. Hegemonyayı kırmak amacıyla gerçekleşen ayaklanma başarılı olamadı ve Prusyalılar ile birlikte Avusturya İmparatorluğu'nun askeri destekleri ile Ruslar ayaklanmayı bastırdı. Ayaklanma bastırıldıktan sonra Polonya üçüncü kez bölündü. Ancak bu bölünme ile hukuken var olan devlet yıkıldı ve kısa süren Varşova Düklüğü hariç Polonya 123 yıl boyunca Ekim Devrimine kadar işgal altında kaldı.

<span class="mw-page-title-main">1905 Polonya Krallığı Devrimi</span>

1905 Polonya Krallığı Devrimi, Polonyalıların sanayileşmiş Lodz kentinde başladıkları Rus devriminden etkilenerek hem işçi hem de ulusal haklarını istemesiyle meydana gelen ayaklanmadır. Bazı Polonyalı tarihçiler bu ayaklanmayı Rus İmparatorluğuna karşı meydana gelmiş dördüncü Polonya ayaklanması olarak kabul eder.

<span class="mw-page-title-main">Sibirya'daki Polonyalı siyasi sürgünlerin ayaklanması</span>

Sibirya Ayaklanması, veya Baykal İsyanı, 24 Haziran 1866 tarihinde Polonya'daki direniş hareketine katıldıkları için Sibirya'ya sürgün edilen yaklaşık 700 kişilik bir grupun 4 gün sürecek olan ayaklanmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Köylü serfliğinin kaldırılması</span> Köylü serfliğinin kaldırılması

Köylü serfliğinin kaldırılması, 1861 yılında yürürlüğe konan o dönemde nüfusu yaklaşık 70 milyon olan Rus nüfusunun yaklaşık 28 milyonunu teşkil eden Rus köylülerinin toprağa ve çiftlik sahiplerine bağlı ve tâbi olma durumuna son veren Rus reformudur. Reform sayesinde 16. yüzyıldan beri Rusya'da sürdürülen köylü serfliği ortadan kaldırılmış ve Rus mujikleri özgürlüklerine kavuşmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Kongre Polonyası</span> Doğu Avrupadaki eski devlet

Kongre Polonyası veyahut resmi adıyla Polonya Krallığı, ya da Rus Polonyası, 1815'te Viyana Kongresi'nde egemen bir Polonya devleti olarak oluşturulan bir yönetimdi. Polonya, Habsburg Monarşisi, Rusya ve Prusya tarafından bölündükten sonra Rus egemenliği altında kuruldu. 1831 Kasım Ayaklanması'na kadar, krallık Rus Çarları ile birlikteydi. Daha sonra devlet, 19. yüzyıl boyunca Rus İmparatorluğu'na zorla entegre edildi. 1915 yılında, I. Dünya Savaşı sırasında, Polonya, 1918'de bağımsızlığını yeniden kazanana kadar, İttifak Devletleri tarafından Polonya'nın nominal Polonya Krallığı ile değiştirildi.

<span class="mw-page-title-main">Polonya tarihi (1795-1918)</span>

1795-1918 yılları arasındaki Polonya Tarihi, Polonya'nın bağımsızlığını tamamen kaybettiği ve Prusya, Avusturya İmparatorluğu ve Rusya arasında bölündüğü dönemdir. 1795'te, Polonya, 18. yüzyılda gerçekleşen üç bölünmenin üçüncüsü ve sonuncusu gerçekleşti ve Polonya-Litvanya Birliği tamamen ortadan kalktı. Bununla birlikte, hem Polonya'da hem de Polonya'nın dışında yaşanan olaylar, 19. yüzyıl boyunca Polonya bağımsızlığının yeniden tesis edilmesi umutlarını canlı tuttu.

<span class="mw-page-title-main">Konstanty Kalinowski</span> asilzade, siyasi aktivist, gazeteci, Ocak isyancısı

Wincenty Konstanty Kalinowski, Belaruslu yazar, gazeteci, avukat ve

Belarus direniş hareketleri, çağdaş Belarus topraklarındaki direniş hareketleridir. Belarus'ta direnişin ortaya çıkmasındaki en büyük etken bölgedeki savaşların bölgesel ekonomiye büyük bir darbe vurmasıydı. Ayrıca Rus orduları, kaçak köylülerin geri dönmesi bahanesiyle Polonya-Litvanya Birliği altındaki Belarus topraklarına akınlar düzenliyordu. 18. yüzyılın ortalarında, modern Belarus topraklarında direniş neredeyse kalıcı hale geldi.