İçeriğe atla

Obruk Platosu

Plato üzerinde bulunan Meyil Obruğu

Konya iline bağlı Karapınar ilçesi sınırlarında bulunan, Tuz Gölü havzası (950m) ile Konya Ovasını (1000m) birbirinden ayıran Obruk Platosu, doğu-batı yönünde yaklaşık 75–80 km uzunluğa, kuzey-güney yönünde 35–65 km genişliğe sahiptir.[1]

Konumu

Obruk Platosu, kuzeyde Tuz Gölü Havzası, güneyde ise Konya Havzası ile sınırlanır. Platonun Doğu ve Batısında ise dağlık alanlar vardır. Doğudaki dağlık alanlar volkanik kökenlidir. Bunlar, Güneybatı - Kuzeydoğu doğrultusunda sıralanmış olan Karacadağ-Hasan Dağı-Melendiz Dağları'dır.[1]

Oluşumu

Üçüncü zaman öncesi temeli uyumsuz (diskordan) olarak örten, daha genç çökeller Obruk Platosu'nu meydana getirmiştir. ‘Obruk Formasyonu’ adı verilen bu çökeller kısmen denizel ve daha çok karasal kökenlidir.

Plato'nun doğusunda volkanik Karacadağ kütlesi vardır. Bu kütle ve çevresindeki volkanik yapılı tepeler, çeşitli piroklastik maddeler ve lavlardan meydana gelmiştir. Volkanik faaliyet üst Miosen' de  (10 milyon yıl önce)  başlayıp Holosen’e (Günümüz) kadar sürmüştür.Bölgede Miosen (10 milyon yıl önce) sonlarından itibaren harekete geçen genç tektonik hareketler, Obruk Platosu'nun havza tabanlarından ayrılmasını sağlamıştır. Konya ve Tuz Gölü'nün Kuaterner (Dördüncü zaman) boyunca çekilme evreleri de alçalmaların belirgin hala gelmesine sebep olmuştur. Obrukların oluşumu da bu evrelerle yakından ilgilidir.[1]

Plato üzerindeki obrukların oluşumu, çözünebilen kayaçlarda meydana gelen çözünme çukurlarının altında bulunan yer altı galerileri ve/veya mağaraların tavanlarının çökmesi sonucu gerçekleşmiştir. Yani bu şekillerin oluşumunda yüzeyde karstik taşların çözünmeleri, temelde ise mağara ve galerilerin tavanının çökmesi etkili olmuştur.[2]

Ayrıca bakınız: Obruk

Jeolojisi

Obruk platosu yapısal olarak temeldeki yaşlı arazi üzerinde bulunan göl çökellerinde oluşur. Üçüncü zamanın birinci yarısının sonu (Oligosen) ile ikinci yarısın

da (Neojen) oluşmuş bulunan çökeller, o zamanda Konya ve Tuz Gölü havzasında mevcut olan gölün tabanında birikmiş kalker, marn ve killerden başka; yer yer kumtaşı, konglomera, çakıl, kumlu kil ve tuzlu kil gibi tabakalardır.

Bunlar arasında yer yer jipsler de bulunur. Bu tabakalar arasında görülen volkanik faaliyetlerin de olduğunu göstermektedir. Tabakaların kalınlığı yer yer değişmekle birlikte, 1000 m'den daha fazladır.[2]

Jeomorfolojisi

Obruk Platosu'nun yüzeyi genel olarak 1000–1500 m'ler arasında değişen hafif dalgalı bir arazi özelliği gösterir.  Platonun en yüksek yerleri ÜzecekDağı'nın doğu-kuzeydoğu kesimleri ile Karaca Dağ’ın kuzeyinde yer alan kısımlarıdır. Plato, kuzeydeki Tuz Gölünden 250, güneydeki Konya havzasının tabanında ise 150 m daha yüksektir. Platoyu oluşturan tabakalar çok zaman yatay ve yataya yakın duruştadır. Ama yer yer antiklinallere, senklinallere, bir yana eğimli tabakalara ve faylara da rastlanır.[2] Plato üzerindeki akarsular genellikle kısa boylu, cılız ve sel karakterinde olup, yüzey eğimini takip ederek kuzey yönünde akmaktadır. Bu akarsuların bazıları ‘kornişli vadi’ tipindedir. Bunlar, süreksiz akarsulardır. Yataklarından ancak yağışlı mevsimlerde su akmaktadır.[1]

Obruk platosunda yüzeyde ve yüzeye yakın kısımlarda kalkerin çokça bulunması sonucu kastlaşma etkili olmuş ve bu durum topoğrafyada kendini göstermiştir. Bunun sonucu olarak plato üzerinde çeşitli karstik şekiller bulunmaktadır. Bu şekiller; başta obruk olmak üzere polye, uvala, dolin ve düdenlerdir. Plato yüzeyindeki başlıca tarım alanlarını oluşturan polyelerin en önemlisi, 14 km uzunlukta ve ortalama 2 km genişlikte olan Dikmenpolyesidir.[2]

Platodaki yer altı suları genellikle kırık hatlarını takip etmektedir. Obrukların da bu yer altı sularının oluşturduğu karstikmağaraların üstlerinde sıralandığı dikkate alındığında, obrukların oluşumuyla kırık hatları arasındaki ilişkilerin varlığı ortaya çıkmaktadır.[2] Obruk platosunun üzerinde çok sayıdaki obruklardan en çok tanınanları Kızörenobruğu, Meyil obruğu, Karain obruğu, Çıralı obruğu ve Çifteler obruğudur. Obrukların çoğunun içinde su bulunmaktadır. Bunların en derini 170 m ile Kızören obruğudur.[2]

Obruklar genellikle kuzeybatı-kuzeydoğu yönünde dizilmiştir.  Genel olarak plato üzerindeki obrukların diziliş doğrultusu yeraltı suyunun akış yönüne uymaktadır.[3]

Obrukları diziliş doğrultusununa göre gruplandırmak gerekirse;

Kuzeybatu-Güneydoğu doğrultusunda bulunan obruklar

  • 1.Dizi: Kuru Obruk, Meyil Obruğu, Ak Obruk
  • 2.Dizi: Karain Obruğu, Hamam Obruğu, Kızıl Obruk, Celal Obruğu, Kurk Obruk, Yeni Opan Obruğu, Yarım Obruk, Derin Obruk, Fincan Obruğu, Potur Obruk, Kangallı Obruğu, Zincancı Obruğu ve Çıralı Obruk.
  • 3.Dizi: Yunus Obruğu, Kayalı Obruk.

Güneybatı-Kuzeydoğu doğrultusunda bulunan obruklar

Çifteler Obruğu 1, Çifteler Obruğu 2, Cehennem deresi Obruğu ve Dikmen Obruğu.

Belli bir doğrultuda olmayan obruklar ise Kızören Obruğu, Karkın Obruğu ve Güvercinli Obruğu olarak bilinmektedir.[1]

İklim Özellikleri

Obruk platosunda karasal bir iklim egemendir. Bölgede soğuk geçen, kar yağışlı bir kış mevsimi, nispeten serin geçen bir ilkbahar, sıcak ve kuru bir yaz mevsimi ve oldukça kurak bir sonbahar yaşanmaktadır. Yıllık ortalama sıcaklık bölgede 11-12 derece arasında değişmektedir.

Yıllık ortalama yağış miktarı 278.1 mm'dir. Yağışın aylara ve mevsimlere göre dağılışı gözden geçirilirse, yağış en az yaz mevsiminde, en fazla kış mevsiminde olduğu ve ayrıca İlkbahar'ın Sonbahar'a göre daha yağışlı olduğu görülmektedir. En çok yağışlı geçen ve yağış miktarının en fazla olduğu aylar Mayıs, Haziran, Kasım ve Aralık'tır. Buna karşılık en az yağışlı ve yağış miktarının en düşük olduğu aylar Ağustos ve Temmuz'dur.[1]

Toprak ve Bitki Örtüsü

Dağlık ve plato yüzeylerinde kırmızı kahverengi ve kahverengi topraklar, ova ile dağlık sahalar arasında kalan eğimli sahalarda kolüvyal topraklar daha yaygındır.

Konya Ovası'nın güney ve güneybatı kesimlerinde orman vejetasyonuna rastlanır. Özellikle Toros Dağları'nda ardıç, karaçam, kızılçam, köknar, gürgen ve dişbudak yaygın ağaç türleridir. Ova ve plato yüzeylerinde en fazla rastlanan bitki türleri; yavşan, yumak, keven, düğün çiçeği, sütleğen, kuzukulağı, gelincik ve kekiktir. Bataklık ve sulak alanlarda, saz ve kamış türleri; akarsu boylarında kavak, söğüt ve iğde türleri yayılış göstermektedir.[4]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f BİRİCİK, A. S., 1992, Obruk Platosu ve Çevresinin Jeomorfolojisi, Marmara Üniversitesi Yayınları ,İstanbul.
  2. ^ a b c d e f ŞAHİN, C., 2005, Türkiye Fiziki Coğrafya, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara
  3. ^ ERSOY, B., 2015, Obruk Platosu örneğinde karstik yapıların morfometrik incelenmesi, Tübitak Çalışması
  4. ^ BOZYİĞİT,R. ve TAPUR,T., 2009, Konya Ovası ve Çevresinde Yeraltı Sularının Obruk Olusumlarına Etkisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Akdeniz Bölgesi</span> Türkiyenin Akdeniz kıyısındaki coğrafi bölgesi

Akdeniz Bölgesi, Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Anadolu'nun güneyinde Akdeniz kıyısı boyunca uzanır. Genişliği 120–180 km arasında değişir. Batı ve kuzey batısında Ege Bölgesi, kuzeyinde İç Anadolu Bölgesi, doğusunda Güneydoğu Anadolu Bölgesi, güneyinde ise Akdeniz bulunur. Güneydoğudan Suriye ile komşudur. Türkiye'nin başka bölgelerinde olduğu gibi Akdeniz Bölgesi'nde de bölge sınırları ile yönetim birimleri olan illerin sınırları tümüyle çakışmaz.

Havza, bir nehir ya da göl havzası, nehrin kaynağı ile sonlandığı yer arasında kalan, nehre su veren tüm alanı kapsamaktadır. Akarsuyun ana kolu ve yan kolları ile birlikte sularını topladığı ve drene ettiği bu alana akaçlama havzası da denilir.

<span class="mw-page-title-main">Yayla</span> yüksek yerlerdeki derin akarsu vadileriyle yarılmış, deniz yüzeyinden yüksekte kalan, düz arazi şekli

Yayla veya plato, yüksek yerlerdeki derin akarsu vadileriyle yarılmış, deniz yüzeyinden yüksekte kalan, düz arazi şeklidir. Yükseklikleri beş yüz metreden birkaç bin metreye kadar çıkabilir. Örneğin Türkiye'deki Erzurum-Kars Yaylası'nın yüksekliği 2000 metre civarında olmasına rağmen Orta Asya'da bulunan Pamir Yaylası'nın yüksekliği 4000 m civarındadır.

<span class="mw-page-title-main">Obruk</span> yerde çöküntü sonucu oluşan doğal çukur

Obruk, yer altında kireçtaşı gibi eriyebilen kayaçların zamanla boşluklar meydana getirmesi ve bu boşlukların tavanlarının çökmesiyle oluşan karstik yer şekli.

Düden, obruk, dolin, uvala ve polye gibi yüzeyden kapalı havza ya da çukurlukların tabanında veya kenarında bulunan ve buralara gelen suları yer altına boşaltan karstik şekillerdir. Konya'nın Ereğli ilçesindeki Akgöl Düdeni Türkiye'deki güzel örneklerdendir. Batı Toroslar ve İç Anadolu'da görülür. Karstik ovaların düdenleri tıkanırsa ovayı su basar. Kovada Gölü'nün sularını da düdenler boşaltır.

<span class="mw-page-title-main">Tuz Gölü</span> Türkiyenin İç Anadolu Bölgesinde Ankara, Konya ve Aksaray illerinin sınırının kesiştiği yerde yer alan tuz gölü

Tuz Gölü, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde Ankara, Konya ve Aksaray illerinin sınırının kesiştiği yerde yer alan tuz gölüdür. Türkiye'nin tuz ihtiyacının %40'ı bu gölden sağlanır. Tuz Gölü'nde tuz, meteorolojik suların yer altına süzülerek daha önce oluşmuş tuz domlarını eritmesi ve tektonik hatlar boyunca yüzeye taşımasıyla oluşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yıldız Dağları</span>

Yıldız Dağları veya Istranca Dağları, Trakya'nın Karadeniz kıyılarına paralel olarak, Bulgaristan'dan İstanbul iline kadar yaklaşık 150 km uzunluğunda bir dağ zincirinden oluşmaktadır. Bu zincirin en yüksek noktası Kırklareli ilinde bulunan yaklaşık 1.031 metrelik Mahya Dağı zirvesidir. Bulgaristan'da "Strandja" adı kullanılır. Türkiye'deki kısmı 197 000 hektarlık bir alan kaplar.

<span class="mw-page-title-main">Konya Ovası</span>

Konya Ovası, İç Anadolu Bölgesi'nin orta ve güney kesiminde yer alıp, büyük bölümü Konya ili içinde yer alan çanak biçimli ovadır.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan coğrafyası</span>

Özbekistan Orta Asya'da bir ülkedir.447,000 kilometrekarelik yüz ölçümüne sahip olan ülke 1,425 kilometre doğu-batı, 930 kilometre ise kuzey-güney yönünde uzanır. Komşuları güneybatıda Türkmenistan, kuzeyde Kazakistan, güneyde ve doğuda Tacikistan ve Kırgızistan ile güneyde Afganistan'dır.

<span class="mw-page-title-main">İran coğrafyası</span>

İran, Güneybatı Asya'da, Umman Körfezi, Fars Körfezi, Hazar Denizi, Irak, Türkiye ve Pakistan arasında bir coğrafik konuma sahiptir. İran yeryüzündeki en dağlık ülkelerden biridir. Dağlar, üzerlerinde ana tarım ve yerleşim bölgelerinin yer aldığı çok sayıda dar havza veya platoyu çevrelemektedir.

Karstik göller, kalker, jips, kaya tuzu gibi eriyebilen kayaçların bulunduğu yerlerde oluşan göllerdir. Bu göllerin suyu genellikle acıdır. Alp-Himalaya kuşağının geçtiği ve Karstik arazinin yaygın olduğu yerlerde görülür.

<span class="mw-page-title-main">Kargapazarı Dağları</span>

Kargapazarı Dağları Doğu Anadolu Bölgesi'nde, Erzurum sınırlarındaki sıradağlardır. 8–10 km genişliğe, 30–35 km uzunluğa sahip dağın en yüksek yeri 3288 m'dir. Pasinler, Oltu, Narman, Tortum, Yakutiye topraklarında, KD–GB doğrultusunda uzanır.

Gaziantep Platosu, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batı kesiminde bulunmaktadır. Fırat Nehri ile Doğu Anadolu Fayı kenarında yükselen Kartal Dağı ve Gani Dağı arasında 800–1000 m yükseltide uzanır.

<span class="mw-page-title-main">Bartın Çayı</span> Karadenize dökülen akarsu

Bartın Çayı, Antik Partenios, MÖ yıllarda Parthenios adı ile anılan ve kente adını veren Bartın Irmağı'dır.Kastamonu ve Karabük'te bulunan Ilgaz Dağları'nda doğar, kuzeye doğru akar, şehir merkezinde Gazhane Burnu'nda birleşen Kocaçay ve Kocanazçay'ının oluşturduğu ırmak, 15 Km. akarak Boğaz mevkiinde Karadeniz'e ulaşır.

<span class="mw-page-title-main">Kızören Gölü</span> Karatayda bir obruk

Kızören Gölü veya Kızören Obruğu, Konya'nın 70 km kuzeydoğusunda Karatay ilçesi sınırlarında yer alan kartstik oluşumlu bir obruk gölüdür. Çapı 228 metre, derinliği 171 metre olan obruğun 145 metresi suyla doludur. Gölün bulunduğu arazi 1.020 metre yüksekliğindedir. Pek çok obruğun bulunduğu Obruk Platosu'ndaki kalker blokları üzerinde yer alır. 20 metre aşağıda olan göl yüzeyi aşırı yer altı suyu kullanımı nedeniyle daha da alçalmaktadır. Batı kenarında Selçuklu yapımı Obruk Hanı yer alan Kızören Gölü ülkenin en büyük obruğudur.

<span class="mw-page-title-main">Çandıras Havzası</span>

Çandıraz Deresi Havzası, Türkiye’nin batısında İç Batı Anadolu Bölümü’nde Kütahya il merkezinin güneydoğusunda yer alır. 39º 05' 31" N ve 39º 22' 53" N enlemleri ile 30º 01' 33" E ve 30º 29' 45" E boylamları arasında yer alıp 640 km² alana sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Dış kuvvetler</span>

Dış kuvvetler; akarsular, rüzgârlar, yer altı suları, buzullar, dalgalar ve akıntılar gibi çeşitli etmenlerin Dünya'yı şekillendirmesidir. Bu etmenler atmosfer kökenli olup enerjilerini güneşten alırlar. Dış kuvvetler, iç kuvvetlerin etkisiyle oluşan yüksek yerleri aşındırarak deniz seviyesine indirmeye çalışır. Dünyanın şekillenmesinde iç ve dış kuvvetler değişim halindedir, bu değişim uzun bir zaman aralığını kapsadığından insanlar tarafından gözlenme şansı yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Playa göl</span> kısa ömürlü bir göl yatağı veya kapalı göl kalıntısı

Playa göl, kısa ömürlü bir göl yatağı veya kapalı göl kalıntısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Konya kapalı havzası</span>

Konya kapalı havzası, yaklaşık olarak Türkiye'nin ortasında bulunan kapalı havza. 5 milyon hektarlık alanıyla Türkiye'nin yaklaşık %7'sini kaplar.

<span class="mw-page-title-main">Mardin-Midyat Eşiği</span>

Mardin-Midyat Eşiği, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan bir platodur.