İçeriğe atla

Nunivak Çupikleri

Nunivak Çupikleri
(Cupʼig tekil
Cupiik ikil Cupiit çoğul )
Nunivak Çupiklerinden çocuğuyla annesi, 1930
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Amerika Birleşik Devletleri215
Diller
Nunivak Çupikçesi, İngilizce
Din
Hristiyanlık , eskiden 1936 öncesi Şamanizm

Edward Sheriff Curtis tarafından çekilen Nunivak kadın fotoğrafı, 1927

Nunivak Çupikleri[] (kendilerince Cupʼig tekil Cupiik ikil Cupiit çoğul ya da Nuniwarmiut 'Nunivak halkı' ; İngilizce Nunivak Cup'ig), Amerika Birleşik Devletlerinde, Alaska eyaletinin batısında Bering denizinde bulunan Nunivak Adasında (Nuniwar) yaşayan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır.

Alaska anakarasındaki Yupiklerin bir kabilesi olsa da onlardan ayrı kısmen izole ada yaşamı sürdürmeleri dil ve kültürce farklılaşmalarına yol açmıştır.

Adlandırma

Alaska anakarasında Yukon ve Kuskokwim bölgelerindeki ırkdaşları Yup'ik adını kullanırken, yine anakaradaki Hooper Bay ve Chevak yöresindekiler Cup'ik adını alırlar. Nunivak'takiler ise Cup'ig olarak kendilerini adlandırırken anakaradaki Yupiklere de Yup'ig adını verirler. Bunların hepsi de Yupikçe denilen aynı dilin farklı şivelerini konuşurlar.

Kanada Eskimoları "Eskimo" adını küçültücü bulup kendileri için kullanılmasını yasal olarak engellerken diğer Alaska Eskimoları gibi, Nunivak Çupikleri de kendilerine "Eskimo" denilmesinden rahatsızlık duymazlar.[1]

Nüfus

Günümüzde Nunivak Çupiklerinin sayısı 215 dir.[2] Anadilleri yalnızca yaşlılarca bilinir; çocuklar konuşamadıkları dillerini okulda öğrenmektedir.

1900 yılında USS Manning gemisinin cerrahı Alanson Weeks tarafından yapılan sınırlı ABD nüfus sayımına göre 110 kişi kaydedildi. 1910 yılında ajan (agent) L.L. Bales tarafından yapılan sınırlı ABD nüfus sayımına göre 10 yerleşim yerinde toplam 131 nüfus kaydedildi. 1920 yılındaki sınırlı ABD nüfus sayımına gör göre 6 yerleşim yerinde toplam 189 nüfus kaydedildi.[3]

Nunivak adasının ABD tarafından yapılan ilk sayımı 1890 yılında Ivan Petroff tarafından yapıldı ve 15 yerleşimde toplam 745 nüfus kaydedildi. Bu büyük rakam hem Nunivak Çupiklerince hem de akademik araştırmacılarca hep sorgulanır.[3]

1890 yılında yapılan ve soru işaretleriyle dolu olan bu sayımın rakamları başka bir kaynakta şöyle yer almaktadır :[4]

1890 kaydına göre yerleşimler Bu yerleşimlerin günümüzdeki yeri 1890 sayımına göre nüfus
Kwigamiut Entrance of Duchikthluk Bay 43
Koot Cape Etolin 117
Ingreamiut Ingrimiut 35
Chuligimiut Between Ingrimiut & Cape Etolin 32
Upper Chuligimiut Between Ingrimiut & Cape Etolin 30
Kahmiut Ahikitook 40
Kinegnamiut Near Cape Mohican 76
Tunaghamiut Between Cape Mohican and Cape Mendenhall 71
Kanagmiut Between Cape Mohican and Cape Mendenhall 41
TOPLAM . 700

Tarih

Nunivak Çupiklerinin Batılılarla (Kass'ar) ilk karşılaşması 1821 yılında Ruslarla olmuştur. Beyazlar için kullandıkları Kass'ar adı da Rusça Kazak (Казак) adından gelir. Bu Kass'ar adı günümüzde Beyaz Amerikalılar için kullanılırken, daha sonra Ruslar için Kass'alugpiag (harfiyen 'gerçek Beyaz') adı türetilmiştir. Amerikalıların Alaska'yı 30 Mart 1867 tarihinde Ruslardan satın almasıyla Nunivak adası da ABD'ye dahil edilmiştir. Nunivak Çupiklerinin Alaska anakarasındaki diğer Yupiklerden farklı olduğu ancak 1897 yılında Kuskokwim Irmağı Moravian misyoneri John H. Kilbuck tarafından adaya yapılan bir ziyaretle ortaya çıkmıştır.[3]

18 Aralık 1971 tarihinde Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasasının onaylanması Alaska'daki bütün yerli halklar gibi Nunivak Çupiklerine de ekonomik rahatlama getirmiştir. Bu yasaya dayanarak aynı yıl Çupiklerin adadaki haklarını korumak ve ekonomik kalkınmalarını sağlamak üzere Nunivak Island Mekoryuk Alaska Corporation (NIMA) adlı köy şirketi kurulmuştur.

Sosyal yaşam

Tavşan kürklü Nunivak Çupik çocuğu, 1930
Nunivak Çupik çocukları, 1930

Aile

Geleneksel evlilik, kuzenler arasında olur. Çokkarılılık (polygyny) ya da çokkocalılık (polyandry) seyrek de olsa, daha çok iki kızkardeşle ya da iki erkek kardeşle evlilik biçiminde görülür. Ölen kocanın erkek kardeşiyle (levirate) ya da karının kız kardeşiyle (sororate) evlilik normal karşılansa da sık görülmez. İlk sakallı fokunu avlayan genç erkek, evliliğe hazır bir yetişkin erkek olarak görülür.[5]

Kiiyar

Kiiyar (anakara Yupiklerinde Qasgi, Chevak Çupiklerinde Qaygiq, İnyupiklerde Qargi ; İngilizce community house, traditional community house, communal men's house, men’s community house, men's house, ceremonial house, council house, dance house, communal gathering place) : Yalnızca kışın erkeklerce kullanılan, genelde yarı yarıya toprağa gömülü tek odalı geniş ve büyük evdir. Kadınlar ve kızlar ise normal evlerde (Enpiar) kalırlar. Kiiyar'ların geçmişteki kullanımı okul olarak da görülebilir.[6]

Şenlik ve Törenler

Qusngim Kevga (İngilizce Reindeer Messenger Festival) : Geleneksel Nunivak yemeklerinin ikram edildiği şenlikler üç gün sürer. Bu süre zarfında karşılık aile ziyaretleri yapılır. Şenliklerde dans gösterisi de sunulur. Danslarda, yelpaze olarak da nitelendirilebilecek "parmak maskeleri" (tegumiar) ren geyiğinin sakallarından yapılır. Ayrıca fok, deniz kuşu ya da ren geyiği tasvirlerinin olduğu "yüz maskeleri" (agayu) de kullanılır.[7]

Mesane Bayramı (Bladder Festival) : Avlanan fokların ruhlarının yatışması için Kiiyar içinde bir fokun idrar kesesi de denilen mesanesinin (Nakacug) kurutulmuşuyla (Nakacugtaller) şamanistik ritüel yapılan ve danslarla başlayıp sonuna doğru eskiden seksüel aktiviteyle devam eden bayramdır. Sosyal bir unsur olarak bazen ergenlikteki genç kızlar babaları tarafından Kiiyar'daki toplumun diğer üyelerine hediye olarak sunulur. Bugün bu bayram yalnızca folklorik değer taşımakta ve aktiveteler yapılmamaktadır.[5]

Agayar (Fall-time dance festival) : Son baharda yapılan dans festivalidir. Erkeklerin dans şapkası (Nacarpig'ar) ve def benzeri davullar (Cauyar) dansın olmazlarındandır.

Din

Nunivak Çupiklerinden kuzgun maskeli bir erkek, 1929
Maskeli bir erkek, Nunivak, 1927
Nunivak davulu, 1927

Şamanizm

Ana madde: Eskimo-Aleut şamanizmi

Çupik şamanizminde "yaratıcı güç" Ellam Cua (harfiyen 'evrenin insanı') adıyla anılır. Şamanizmde Panteizm olmadığı halde, Ellam Cua günümüzün Hristiyan Çupik inancında Tanrı (God) [8][8] için de kullanılmaktadır

Ruhlar iyi (Qel'a) ya da kötü (Qelangnagar) olabilir.

Angalku (şaman) :

Agayu (maske) : etrafında ağaç halkası (Ellanguar) olur. Üzerinde de çizimler (Qamurat) bulunur.[9] Günümüzde, modern Cadılar Bayramı (Qaaritar) maskeleri de bu adla anılır.

Dans  : Nunivak Çupiklerin dans etmesi 1930 larda Hristiyan misyonerlerce yasaklandı.[7] Ancak yıllar sonra dansın yeniden canlandırılmasına çalışıldı ve 2002 yılında Nuniwarmiut Kassiyurtait adıyla Çupik dans grubu kuruldu.[10]

Güneş (Puqlaner) kız kardeştir, Ay (Tanqig) da erkek kardeş.[5]

Hıristiyanlık

Nunivak Çupiklerinin Hristiyanlıkla tanışmaları 1936 yılında Mekoryuk (Mikuryarmiut) kasabasında Evangelical Covenant Church Kilisesinin kurulmasıyla olmuştur. Mekoryuk'un ilk ordained minister i olan Jacob Kenizk'in adaya gelmesiyle Eskimo usulü dans etme ve şarkı söyleme ve maske yapımı ile birlikte bütün şamanistik törenler yasaklanmıştır.

Hristiyan ve Beyaz bayramları, Şükran Günü (Quyaner), Noel (Agayunerpag), Yılbaşı (Allrakuukeggtaar), Cadılar Bayramı (Qaaritar) ve Paskalya (Ussukcauteller) günümüzde Nunivak Çupikleri arasında da kutlanmaktadır. Uluslararası nitelik taşıyan Anneler Günü (Aanat Erenrat) de kutlanır.

Avcılık ve toplayıcılık

Ellikarrmiut deresinin denize dökülen ağzında balık kampı, Nash Harbor (Naasaapelarmiut), Nunivak, 1927
Kayak içindeki avcı avına mızrak atmaya hazırlanırken, 1927
Nunivak Çupiklerinden baba oğul kayakta
Nunivak kayakları, 1936
Nunivak Çupiklerine ait kayak kokpitinde bilezik destekleri (Ayaperwig). İki tane olup tahtadan yapılır ve birisine gülümseyen erkek, diğerine de asık suratlı bir kadın yüzü resmedilir.
Oncorhynchus nerka, Cayag
Sakallı fok (Erignathus barbatus), maklag
Empetrum nigrum, Paunrat
Evcil ren geyiği çiftliği, ren geyikleri (Qusngit) adaya 1920 yılında ABD hükümeti tarafından getirildi
Nunivak misk sığırları (Umingmat) adaya 1935 yılında Alaska Av Komisyonu tarafından getirildi

Bütün Eskimo halkları gibi Nunivak Çupikleri de avcı ve toplayıcıdır. Bering Denizinin (Imarpig 'büyük deniz') memeli (imarpillar) ve balıkları (iqallug) avladıkları ana besin maddeleridir.

Mevsimler:

Ay adları :

  • Ocak : Tanqiluryag Kinguqlir ('ikinci ay')
  • Şubat : Kuiget Aanit (< kuiget = ırmaklar + aanit = ?)
  • Mart : ?
  • Nisan : Tengaurtet Tanqiat ('kuş uçum ayı')
  • Mayıs : Tengmiarat Tanqiat ('kuşların ayı')
  • Haziran : Tengmiarat Tengutit ('kuş yavrularının uçum ayı')
  • Temmuz : Alpaaruswig (' Uria cinsinden dalıcımartıların güneye uçma ayı')
  • Ağustos : Qilangaaruswig (' Fratercula cinsinden dalıcımartıların hareketlenme zamanı')
  • Eylül : Kakeggliyarwig ('burun akıntısı ayı')
  • Ekim : Nanwarat Cikutit ('gölcüklerin üstünün donduğu zaman')
  • Kasım : Imam Umgut'i ('denizin buzla kaplandığı zaman')
  • Aralık : Tanqiluryag Ciuqlir ('ilk ay')

Okyanustaki deniz memelilerinin avı için gerekli olan araçlar içinde, geleneksel avın olmazsa olmazlarından olan ve Eskimo kayığı adı da verilen kayak (qay'ar sg qay'at pl), deniz memelilerinin avı için tasarlanmış en önemli araçtır

Fok türleri içinde en makbulü sakallı fok (Erignathus barbatus; maklag) türüdür. Daha sonra halkalı fok (Pusa hispida; nay'ig) ile benekli fok (Phoca largha; suuri) gelir.[11]

Balıkçılık da önemlidir. Balık kampları içinde Duchikimiut, Queeguilmiut, Kathalgmiut, Machagimiut, Kwecluechikmiut, Ikongimiut, Kewigimiut sayılabilir. İlk bahar ve son bahar ayları balık avı için idealdir. İlk baharın ilk balıklarından Pasifik ringası (Clupea pallasii; Iqalluarpag) ufak olduğu için kurutmak için idealdir. Balıklar kurutularak, tütsülenerek kışın insan ve köpek yiyeceği olarak kullanmak üzere saklanır. Hazirandan itibaren som balıkları denizden tatlı sulara üremek için gelirler. Yazın Nunivak'taki derelerde avlanan en değerli balık som balığı (Oncorhynchus) türleridir: Oncorhynchus tshawytscha (Taryaqvag), Oncorhynchus nerka (Cayag), Oncorhynchus kisutch (Ciayuryar), Oncorhynchus gorbuscha, Oncorhynchus keta (Mac'utar), Oncorhynchus mykiss. Avlanan ve temizlenen balıkların kurutulma yöntemlerinden biri de kaya üzerine sermektir. Avlanan diğer balıklar arasında Salvelinus malma (Iqalluyagar), Thymallus arcticus (Culugpaugar), pisi balığı (Platichthys stellatus; Naternar), halibut (Hippoglossus stenolepis; Cagir), Pasifik morinası (Gadus macrocephalus; Atgiiyar), Microgadus proximus (Iqalluar), Osmerus mordax (Qussʼur), Alaska karabalığı (Dallia pectoralis; Canʼgir) sayılabilir.[11][12]

Kadınlar, tundrada gölet ya da su birikintilerinde henüz buzları tam olarak çözülmemişken çıkan tayarut denilen yeşillikleri yenmek üzere toplarlar. Ikitug (pl: ikiitut) (Angelica lucida) ile Ciwassar (Rumex arcticus) adlı bitkiler de sebze olarak fok yağı ile birlikte yenir. Meyve olarak böğürtlensi ya da üzümsü meyveler bulunur: Paunrat pl Paunrar sg (Empetrum nigrum), Atsat (Rubus spectabilis), Kavlag (Arctostaphylos alpina), Curer (Vaccinium uliginosum) ...[11] Bir düğün çiçeği türünün (Ranunculus pallasi) çiçek açmadan önceki sürgünleri (Wivlat) yenir.[13]

Yiyecekler, adalıların köy şirketi olan NIMA odalarında (ciqlug'ar) depolanır. Özellikle yeni neslin gelenkesel Çupik yiyeceklerine soğuk durduğu, Batılı beslenmeye sıcak baktığı gözlemlenmektedir.[11]

Evcil ren geyiği (Rangifer tarandus ; Qusngir tekil Qusngig ikil Qusngit çoğul; Qusngiyagar yavru; Nuraniner erkek) adaya 1920 yılında ABD hükûmeti tarafından getirildi ve halka tanıtıldı. Adanın insan yerleşimine kapalı güney kısmında 4.000 baş ren geyiği bulunur. Bunlar, Nuniwarmiut Ren geyiği ve Su Ürünleri İşleme (NRSP, Nuniwarmiut Reindeer and Seafood Processing) adlı ticari kuruluşça işlenip Alaska'nın diğer kesimlerindeki ve ABD'deki dükkânlarda satışa sunulur.[14][15]

Alaska Av Komisyonu (Alaska Game Commission) Grönland'da yakalanan 31 misk sığırını (Ovibos moschatus; Umingmar) avcılık amacıyla 1935 ve 1936 yıllarında Nunivak doğasına saldı. İlk av sezonu 1975 yılında yapılmıştır.[16]

Giyim Kuşam

Somateria mollissima, Metrar (hem bu ördek türününü adıdır hem de derisinden yapılan parkanın)

Giyecek

Parka çeşitleri (Atkug) çoktur. Ana karadaki Yupiklerde de görülen "kuspuk" (parka gömleği) Qasper adını alır. Adadaki deniz kuşlarının bolluğu onların derisinin kullanılmasını gerektirmiştir. Deniz kuşlarının derisi diğer kuşlara göre daha sağlam olduğu için parka yapımına elverişlidir. Dalıcımartıgiller (Alcidae) familyasından türler bunların başında gelir. Uria aalge derisinden yapılan Alpacurrlugar, Cepphus columba tüyleriyle birlikte derisinden yapılan Cigurat atkut, Aethia cinsinden türlerin tüyleriyle birlikte derisinin beyaz kısmından yapılan Ciulegkat, Fratercula cinsinden türlerin derisinden yapılan Qilangar dalıcımartı parkalarıdır. Parkalık deniz ördek türleri arasında, pufla kazı (Somateria mollissima) derisinden tüyleriyle biirlikte yapılan Metrar ve telkuyruk (Clangula hyemalis) derisinden yapılan Aarraangiarat parkası sayılabilir. Kara bacaklı martının (Rissa tridactyla) tüyleriyle birlikte derisinden yapılan Tengaurtet parkası beyaz rengiyle avlanırken buz üzerinde kayarak sürünmek için ideal kamuflaj malzemesidir. Balık derileri de Amirag adlı parka yapımında kullanılır. Ağartılmış fok derisinin yine fok bağırsağıyla ya da balık derisiyle astarlanmasıyla yapılan Ellangrat parkası da vardır. Fok derisinden yapılan parkalar Qutngug olarak adlandırılır. Vizon (Neovison vison) kürkünden yapılan Imarmiutat parkası, sincap kürkünden yapılan Qanganar parkası ve ren geyiği derisinden yapılan Qalilurrlugar parkası da kara memelilerinin giyecek malzemesi olarak kullanıldığı örneklerdir. Beyaz kamuflaj parkaları Qatrin adını alır. Kadınların giydiği Kinguqaleg adlı kürk parka ön ve arkadan iki parça olarak yapılır.[17]

Pantolon olarak fok derisinden uzun (Qerrullig) ya da kısa (Qerrulcuarag) pantolonlar bir kemer (Nungirta) ile birlikte kullanılırlar.[17]

Eldiven olarak tek parmaklı (Aritvag) ya da beş parmaklı (Asgar) eldivenler kullanılır. Çocuklar Aritvacuar adlı küçüklerini kullanır. Dirseklere kadar uzanan tek parmaklı kolçaklı eldiven (Aiqpak) de vardır. Erkeklerin kayak sürerken kullandığı Arikarer adlı tek parmaklı eldiven deriden yapılır. Tüysüz fok derisinden yapılan tek ya da beş parmaklı kolçaklı eldiven Arillugar adını alır.[17]

Ayakkabı olarak daha çok bot ya da çizme kullanılır. Uzun konçlu deri çizme (Kameksag) ve deriden At'ar adlı botlar kullanılır. Ayakkabının tabanı için daha çok yaşlı fok derileri (Arinacir) kullanılır. Erkek botları arasında kürklü Ac'iqer, içi kürklü Ilutmurtar, kışlık An'giuteg ile fok derisinden yapılan içi kürklü ve sugeçirmez Ivrucir (dual: ivrucig) sayılabilir. Yine erkeklerin kullandığı Qamquinar adlı bot ise uzun konçlu sugeçirmez olup su içinde ve karda yürümek için idealdir. Bunun genç oğlan ve kızların giydiği çeşidine Qalluwit adı verilir. Kadınlar Unillugag adlı botu ya da Yuunin adlı yüksek konçlu çizmeyi kullanır. Pantolon gibi kalçalara kadar konçlu olan ve sugeçirmez fok derisinden yapılan At'ayagglugar adlı bot da kadınların gözdesi olan giyecektir. Kadınların eski uzun deri botları Ac'upegglugar adını alır. Ayakkabı içi çorap (Ilupeqsar) olarak daha çok Elymus mollis ya da Elymus arenarius adlı uzun saplı otlardan yapılan çoraplar kullanılır.[17]

Takı ve beden süslemesi

Eskimo halklarının tipik aksesuarı olan ve "dudak küpesi" de denen labretler (Tuutar) yaygındır. Erkek labretleri (Ungunqur) arasında yuvarlak Wivvsag, çevresi boncuklu Elciqaruar ile beyaz ve yeşil taşlı Kukupag sayılabilir. Kadın labretleri arasında ise Caqiqsar ile fildişinden Aqerwig gösterilebilir. Bilezik (Tallirer) kadınlarca kullanılır. Küpe olarak Aqlin ve Ciucin kullanılır. Boncuklu fildişi küpe ise Agar adını alır. Küpedeki karışıklığı önlemek için fildişi parça (Qipsalkutet) eklenir.[17]

Dövme (Alzngar) bütün Eskimo halklarında olduğu gibi Nunivak Çupiklerinde de görülür. Çene dövmesi (Tamlurutet) ile bilek dövmesi (Tayarnerutet) yaygındır.[17]

Dil ve Eğitim

Ana madde: Nunivak Çupikçesi

Adada konuşulan Yupik şivesi Nunivak Çupikçesi (Cugtun) olup Alaska'da yalnızca burada konuşulur. Diğer Yupik şivelerinden oldukça farklılaşan şiveleri izole ada yaşamından kaynaklanıyor. Şivelerine ait ilk kelime toplama ve gramer çalışması 1905 yılında George B. Gordon tarafından yapılmıştır. Adalıların resmi web sitesinde şivelerinin sözlüğü bulunmaktadır.[17]

Yupikçenin şiveleri arasındaki yeri:

  • Alaska Yupikçesi
    • Unaliq-Pastuliq Yupikçesi : Norton Sound yöresinde
    • Yupikçe : Yukon ve Kuskokwin yörelerinde
    • Egegik Yupikçesi : Bristol Koyu yöresinde
    • Çupikçe : Hooper Bay ve Chevak yörelerinde
    • Nunivak Çupikçesi

Aşağı Kuskokwim Okul Bölgesine (LKSD Lower Kuskokwim School District) bağlı olan Mekoryuk'taki okulda Nunivak Çupikçesi eğitimi yapılmaktadır. Alaska'daki tek okulları budur.

Nunivak Çupikçesinin tehdit altındaki dillerden olduğu Alaska Yerli Dil Merkezi (ANLC) tarafından da belgelenmiştir. Michael Krauss tarafından 1975 yılında yapılan tespite göre "bazı çocuklar Çupikçeyi konuşabiliyor" denilirken, 1982 yılında ise "çocukların hiçbiri Çupikçeyi konuşamıyor" olmuştur.[18]

Ayrıca bakınız

Dip notlar

  1. ^ Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : We are Cup'it 11 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (= We are called Eskimo by Westerners. Although this is a term that some disapprove of, it does not bother us. There are many "Eskimo" groups, so nowadays we prefer to be identified as Cup'ig)
  2. ^ We are Cup'it
  3. ^ a b c "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak History Timeline". 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2010. 
  4. ^ "Fish and Wildlife Resourches of Nunivak Island, Part 1: Fisheries, 1966 /PAGE 5: Population and location of Nunivak villages in 1890" (PDF). 23 Eylül 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010. 
  5. ^ a b c Margaret Lantis, Nunivak Eskimo 11 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Handbook of North American Indians v5 Arctic pp 209-223, Government Printing Office, Washington. Copyright 1984 Smithsonian institution
  6. ^ Richard Knecht & Theresa Arevgaq John (2006), Multiple Ways of Knowing: Life stories, Oral history and Education 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., INALCO 2009, Proceedings of the 15th Inuit Studies Conference, Orality (Paris, 2006)
  7. ^ a b "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Qusngim Kevga". 25 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010. 
  8. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ref788 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  9. ^ Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak Çupik maske resimleri[]
  10. ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nuniwarmiut Kassiyurtait". 5 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010. 
  11. ^ a b c d "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Director's Messages". 5 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010. 
  12. ^ "Fish and Wildlife Resourches of Nunivak Island, Part 1: Fisheries, 1966" (PDF). 23 Eylül 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010. 
  13. ^ "USDA Drum Beats Project Newsletter, Spring 2006" (PDF). 26 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2010. 
  14. ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Returning to the old ways Nunivak herders take to their feet". 25 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010. 
  15. ^ Mt. McKinley Meat & Sausage Company, Review & Recommendations 27 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., final report, December 1, 2003, Prepared by Marian Romano & Melanie Trost, State of Alaska, Department of Natural Resources, Division of Agriculture
  16. ^ "Nunivak Musk Ox with Bow and Arrow by Chuck Eisenhower". 27 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010. 
  17. ^ a b c d e f g "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak Island Cup'ig Language Preliminary Dictionary". 5 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2010. 
  18. ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Current Status of Cup'ig Language". 24 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2010. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Eskimo halkları</span> Eski bir kuzey dünya topluluğu

Eskimolar ya da İnuit ve Yupikler, Arktik bölgedeki dört ülkeye dağılmış olarak, Doğu Sibirya, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan ve Eskimo - Aleut dillerini konuşan Eskimo - Aleut halklarının en büyük grubunu oluşturan avcı ve toplayıcı halk.

<span class="mw-page-title-main">Yupikçe</span>

Yupikçe, Yupik dili veya Alaska Yupikçesi, Batı ve Güneybatı Alaska'da Yupiklerin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">İnyupikler</span> Alaskanın kuzey ve kuzeybatısında yaşayan, İnuit kolundan olan bir Eskimo halkı

İnyupikler, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin kuzey ve kuzeybatısında yaşayan İnuit kolundan bir Eskimo halkıdır. Alaska'daki tek İnuit halkı olduğu için Alaska İnuitleri adı da verilmektedir. Kendilerini iñuk («insan») kelimesi ile -piaq («gerçek») ekinden türettikleri Iñupiaq adıyla ifade ederler. Dillerini ise Iñupiatun olarak adlandırırlar. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska yerlileri içinde 25.000 nüfuslu Yupiklerden sonra 15.700 kişilik nüfuslarıyla ikinci en büyük halktır ve ancak 2.144 kadarı dilini konuşabilmektedir. İngilizce bilmeyen Alaska yerlileri içinde 1993 yılında ilk sırayı %42'lik oranla Yupikler, ikinci sırayı da %20'lik oranla İnyupikler çeker. Şamanist inançlı avcı ve toplayıcıdırlar. Kültürel açıdan deniz sahiline yakın yaşayıp balina, fok, mors gibi deniz memelilerini avlayan Taġiuġmiut ile denizden uzak içbölgede rengeyiği avlayan Nunamiut olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Bazen, iki ayrı dil ve halk olarak ele alındığı da olur ve Seward Yarımadasındakiler Qawiaraq adıyla, North Slope ile Northwest Arctic ilçelerindekiler ise Inupiaq adı altında toplanır. İnyupiklerin Kanada'da yaşayan ırkdaşları (Uummarmiut) siyasi ve idari kaygılarla Batı Kanada İnuitleri ile birlikte Inuvialuit adı altında toplanırlar. Eskimolar içinde en uzun boylular Kuzey Alaska'daki İnyupiklerdir ve Kanada İnuitlerinden 10 cm daha uzundurlar. Kobuk İnyupikleri doğu komşuları ve ticari ortakları olan Atabasklardan Koyukon Kızılderilileriyle sınır bölgelerinde evlilik de yapmışlardır. Beyaz Avrupalıların kültürleriyle en geç tanışan Eskimolar 1890 yılından sonra Hristiyanlıkla tanışan Kuzey Alaska İnyupikleridir.

<span class="mw-page-title-main">Yupikler</span>

Yupikler ya da Alaska Yupikleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin batı ve güneybatısında yaşayan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır. Kendilerini yuk («insan») kelimesi ile -pik/-piaq («gerçek») ekinden türettikleri Yupʼik/Yupʼiaq adıyla ifade ederler. Dillerini ise Yugtun olarak adlandırırlar. Hem Yupik halkları hem de Alaska yerlileri içinde en büyük nüfusa sahip olanlardır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 25.000 kişilik Yupik nüfustan 10.400 kadarı anadillerini konuşabiliyor. İngilizce bilmeyen Alaska yerlileri içinde 1993 yılında ilk sırayı % 42 lik oranla Yupikler, ikinci sırayı da % 20 lik oranla İnyupikler çeker. Şamanist inançlı avcı ve toplayıcıdırlar. Alaska'nın çetin ikliminde yenebilir her türlü şeyin yenildiği, yenemeyenlerin de kullanılabilirliğine bağlı olarak değerlendirildiği bir yaşam tarzı oluşturmuşlardır. Avların modern dünyada önemsenmeyecek kısımlarından ilginç eşya ve aksesuarlar yapmaları da asgari malzemenin azami olarak değerlendirilmesi olarak görülür. Fokların karınzarının pencere camı olarak kullanılması ya da kuş ve balık derisinden parka ya da ayakkabı yapmak Yupiklerin iklim ve coğrafya zoruyla oluşmuş geleneklerindendir. Dünya maske sanatında Yupik maskeleri benzersizdir. Y önsesini koruyan ana grup Yupik adını alırkan, bu sesi ç önsesine dönüştüren lehçeleri konuşanlar Çupik olarak adlandırılırlar.

<span class="mw-page-title-main">Sibirya Yupikleri</span> Eskimo halkı

Sibirya Yupikleri ya da Yuitler, Rusya'ya bağlı Çukçi Yarımadası ile ABD'deki Alaska eyaletine bağlı St. Lawrence Adası'nda yaşayan Yupik kolundan bir Eskimo halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusya'daki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Nunivak Adası</span>

Nunivak Adası, Bering Denizinde Alaska anakarasının batısında bulunan Amerika Birleşik Devletlerine bağlı olan ada.

Nunivak Çupikçesi, Alaska'da, Nunivak Adasında Nunivak Çupiklerinin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili olan Yupikçenin bir şivesi.

<span class="mw-page-title-main">Yupik halkları</span> Rusyada Çukçi Yarımadasında ve ABDnin Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan birisi

Yupik halkları ya da Yupik Eskimoları, Rusya'da Çukçi Yarımadasının birbirinden ayrı iki kıyısında ve Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol İnuit halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Naukan Yupikleri</span>

Naukan Yupikleri, Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda Naukan ile Dejnyov adlı iki köyde yaşayan ve soyu tükenmek üzere olan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sirenik Yupikleri</span> Büyük ölçüde özgünlüğünü yitirmiş olan Yupik kolundan bir Eskimo halkı

Sirenik Yupikleri ya da Sirenik Eskimoları, Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasının güney kıyılarında Sirenik (Сиӷы́ных) başta olmak üzere birkaç köyde yaşayan ve kültürleri büyük ölçüde özgünlüğünü yitirmiş olan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır. Dilleri diğer Yupik dillerinden oldukça farklı olduğu için Menovşçikov (Меновщиков) gibi kimi uzmanlara göre Eskimo halklarının Yupik ve İnuit dışında üçüncü koludur.

<span class="mw-page-title-main">Inuit Circumpolar Council</span>

Inuit Circumpolar Council (ICC) ya da orijinal olarak önceden Inuit Circumpolar Conference, dört ülkeye dağılmış olarak, Amerika Birleşik Devletleri (Alaska), Kanada, Grönland ve Rusya'da (Çukotka) yaşayan 155.000 nüfuslu Eskimoları temsil eden bir sivil toplum örgütü.

<span class="mw-page-title-main">Alaska Eskimoları</span>

Alaska Eskimoları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin kıyı bölgelerinde yaşayan Yupik kolundan Alaska Yupikleri, Sibirya Yupikleri ve Supikler ile İnuit kolundan İnyupiklerinn oluşturduğu Eskimo halklarının ortak adı. Arktik kültür grubunun üç alt grubunu oluştururlar. Alaska yerlileri içinde en büyük nüfusa sahip birinci ve ikinci halklardır. 45.600 etnik nüfustan ancak 13.344 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Geçmişte Rus Alaskası döneminde Rusların Aleutlarla bir tutup aynı adla andıkları Supikler Eskimo kültüründen ziyade Aleut kültürü etkisinde asimile olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Yukon-Kuskokwim Deltası</span>

Yukon-Kuskokwim Deltası, ABD'nin Alaska eyaletinde Yukon ile Kuskokwim nehirlerinin Bering Denizi'ne döküldüğü alanda bulunur ve dünyanın en büyük nehir deltalarından biridir. Kapladığı alan 70.000 km² dir ve kabaca Oregon eyaletinin alanı kadardır. Çoğunlukla tundradan oluşan delta, Yukon Deltası Milli Yaban Hayatı Sığınağının bir parçası olarak korunmaktadır. Balık ve özellikle de kuşlarca zengindir.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo köy odası</span>

Eskimo köy odası, Kanada'da İnuitler, Alaska'da İnyupikler, Yupikler ile Nunivak Çupiklerinde, Sibirya'da ise yalnızca Naukan Yupiklerinde görülen geleneksel yapı ve yapılanmadır. Yalnızca erkeklerce kullanılan, genelde yarı yarıya toprağa gömülü tek odalı geniş ve büyük evdir. Eskimolara komşu olan ve onların kültüründen etkilenen Alaska Atabasklarından Değinaklar ile Holikaçuklarda da görülür

<span class="mw-page-title-main">Alaska yerli sanatı</span>

Alaska yerli sanatı, Amerika Birleşik Devletlerinin Alaska eyaletinde beş ana kültür grubuna ayrılan ve Amerika yerlilerinden ayrı değerlendirilen avcı ve toplayıcı Alaska yerlilerinin sanatıdır. Türkiye'nin iki katı büyüklüğündeki Alaska'nın dünyanın geri kalanından uzak olması bu sanatların yeterince tanınmamasının ana sebebidir. Günümüzde Alaska Native Arts Foundation adlı kâr amacı gütmeyen kurum tarafından tanıtım ve dağıtımı yapılan bu sanatın ürünleri zengin ve çeşitlidir. Bu sanatta Kızılderili halklarından Tlingitler ve Haydalar totem direği gibi tahta oymacılık ürünleriyle tanınırken, Atabask dillerini konuşan Kızılderililer boncuk işi ve sepet yapımıyla, Eskimo halklarından İnyupikler fildişi oymacılığıyla, Yupikler ise daha çok maskelerle öne çıkarlar. Alaska yerli sanatı örnekleri dünyanın değişik müzelerinde sergilenmektedir ve Alaska'daki örnekleri Alaska Yerli Dil Merkezinde de bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Alaska karabalığı</span>

Alaska karabalığı, Umbridae familyasından, Alaska'da ve Bering Denizi adalarında yaygın olan uzun ve silindirik bir tatlı su balık türü. 180 mm boyundadır.

<span class="mw-page-title-main">Qaspeq</span>

Qaspeq, Yupikler ve İnyupikler başta olmak üzere Alaska Eskimolarında hem erkek hem de kadınlarca giyilen kazak ya da gömlek tipli üst giysisi.

<span class="mw-page-title-main">Yupik maskeleri</span>

Yupik maskeleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin batı ve güneybatısında yaşayan Yupiklerin dansta ya da şamanistik törenlerde kullanılan maskeleri. Yupikler Eskimo maskeleri geleneğini sürdürdükleri gibi Alaska yerli sanatında da maskeleriyle öne çıkarlar. Maskelerde insan yüzü olarak yalnızca erkek kullanılır. Tek ya da çift olabilirler. Boyu 3 inç olan yüz maskelerinden, ağırlığı 10 kiloya ulaşan yüz maskelerine kadar değişik boy ve ağırlıkta olabilirler ve bu ağır maskeleri birkaç kişi taşır. Yapımında birkaç kişinin emeği bulunabilir. Avın bereketli geçmesi için kullanılır. Yupik maskeli danslarında yüz maskeleri ile parmak maskeleri kullanılır. Maskeler törenlerde geleneksel olarak kullanıldıktan sonra imha edilir. Maskelerde labret, dövme, kar gözlüğü gibi aksesuarlar da kullanılır. Yupik maskeleri sürrealist değildir. Mücevher tasarımcılarına da ilham kaynağı olur.

Çupikçe ya da Chevak Çupikçesi, Alaska'da, Chevak ile Hooper Bay yöresinde Çupiklerin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili olan Yupikçenin bir lehçesi. Nunivak Çupikçesi gibi bu da Yupikçenin y sesine karşılık ç sesini kullanmasıyla belirginleşir.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo dondurması</span>

Eskimo dondurması ya da akutak veya akutuk, Alaska'da İnyupikler, Yupikler, Nunivak Çupikleri, Supikler gibi Alaska Eskimoları ve Kanada'da Kanada İnuitleri tarafından balık ve sığın, rengeyiği gibi memelilerin et ve yağlarının yabani meyve ve sebzelerle el ya da çırpacak yardımıyla karıştırılmasıyla yapılan tatlı olup genelde içeriğindeki donyağından dolayı katılaşıp donduktan sonra yenir. Et, balık, sıvı yağ, don yağı, meyve ve çağdaş tarif olarak karla yapılan bu tatlı klasik dondurma tarifleriyle uyuşmaz.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.