İçeriğe atla

Numi dilleri

Numi dilleri
Coğrafi dağılımABD'nin batısı
SınıflandırmaUto-Aztek
Alt bölümler
  • Batı Numi
  • Merkezî Numi
  • Güney Numi

Numi dilleri ya da Numik dilleri (İngilizce Numic languages), ABD'nin batısında Kızılderililer tarafından konuşulan Uto-Aztek dilleri ailesinden dil grubu.

Adlandırma

Numi < Numik < Numic adı «kişi» anlamına gelen Numi kelimesine İngilizcede dil ailesi yapan -ic sıfat yapım eki getirilerek oluşturulmuştur:

  • /nɨmɨ/ Merkezî ve Güney Numi dilleri nʉmʉ (Komançice)
  • /nɨwɨ/ Kawaiisu
  • /nɨwɨ/ ve /nɨŋwɨ/ Colorado River
  • /nuu/ Ute

Sınıflandırma

  • Merkezî Numi dilleri
  • Güney Numi dilleri
    • Kawaiisu[9]
    • Colorado River (lehçeleri: Chemehuevi,[10] Southern Paiute,[11] and Ute[12])
  • Batı Numi dilleri
    • Mono (two main dialects: Eastern[13] and Western[14])
    • Northern Paiute[15] (lehçeleri: Southern Nevada,[16] Northern Nevada,[17] Oregon,[18] and Bannock[19])

Karşılaştırma

MonocaKuzey PayutçasıTimbişacaŞoşoniceKomançiceKawaiisuColorado River
[*hoa]
'av, tuzak' 		[hoa][hoa][hɨwa][hɨa][hɨa][hɨa][oa] (SP)
'casus'
[*jaka]
'ağlama' 		[jaɣa][jaɣa][jaɣa][jaɣai][jake][jaɣi][jaɣa]
[*kaipa]
'dağ' 		[kaiβa][kaiβa][keeβi][kaiβa]
[*kuttsu]
'bizon' 		[kuttsu][kuttsu]
'inek'		[kwittʃu]
'inek'		[kuittʃun]
'inek'		[kuhtsu]
'inek'		[kuttsu]
[*naŋka]
'kulak' 		[nakka][nakka]
[naɡɡa] (So Nev)		[naŋɡa][naŋɡi][naki][naɣaβiβi][naŋkaβɨ] (Ch)
[nakka-] (Ut)
[*oppimpɨ]
'mesquite' 		[oɸimbɨ][oɸi]
'mesquite bean'		[oβi(m)bɨ][oppimpɨ] (Ch)
[*paŋkʷi]
'balık' 		[pakkʷi][pakkʷi]
[paɡɡʷi] (So Nev)		[paŋŋʷi][paiŋɡʷi][pekʷi]
[*puŋku]
'pet, dog' 		[pukku][pukku]
[puɡɡu] (So Nev)
'horse'		[puŋɡu]
'pet'		[puŋɡu]
'horse'		[puku]
'horse'		[puɣu][puŋku] (Ch)
[pukku] (Ut)
'pet'
[*tɨpa]
'çam fıstığı' 		[tɨβa][tɨβa][tɨβa][tɨβa][tɨβattsi][tɨβa]
[*woŋko]
'çam' 		[wokkoβɨ][wokkoppi]
[.oɡɡoppi] (So Nev)		[woŋɡoβi][woŋɡoβin][wokoβi][woɣo-]
(only in compounds)		[oɣompɨ]

Kaynakça

  1. ^ Lila Wistrand Robinson & James Armagost. 1990. Comanche Dictionary and Grammar. Summer Institute of Linguistics and The University of Texas at Arlington Publications in Linguistics Publication 92. Dallas, Texas: The Summer Institute of Linguistics and The University of Texas at Arlington.
    Jean O. Charney. 1993. A Grammar of Comanche. Studies in the Anthropology of North American Indians. Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press.
  2. ^ Jon P. Dayley. 1989. Tümpisa (Panamint) Shoshone Grammar. University of California Publications in Linguistics Volume 115. Berkeley, California: University of California Press.
    Jon P. Dayley. 1989. Tümpisa (Panamint) Shoshone Dictionary. University of California Publications in Linguistics Volume 116. Berkeley, California: University of California Press.
  3. ^ John E. McLaughlin. 2006. Timbisha (Panamint). Languages of the World/Materials 453. Muenchen: LINCOM Europa.
  4. ^ John E. McLaughlin. 2012. Shoshoni Grammar. Languages of the World/Materials 488. Muenchen: LINCOM Europa.
  5. ^ Richley H. Crapo. 1976. Big Smokey Valley Shoshoni. Desert Research Institute Publications in the Social Sciences 10. Reno: University of Nevada Press.
    Beverly Crum & Jon Dayley. 1993. Western Shoshoni Grammar. Boise State University Occasional Papers and Monographs in Cultural Anthropology and Linguistics Volume No. 1. Boise, Idaho: Department of Anthropology, Boise State University.
  6. ^ Wick R. Miller. 1972. Newe Natekwinappeh: Shoshoni Stories and Dictionary. University of Utah Anthropological Papers 94. Salt Lake City: University of Utah Press.
    Wick R. Miller. 1996. "Sketch of Shoshone, a Uto-Aztecan Language," Handbook of North American Indians, Volume 17, Languages. Ed. Ives Goddard. Washington, D.C.: Smithsonian Institution. Pages 693–720.
    Dirk Allen Elzinga. 1999. "The Consonants of Gosiute", University of Arizona Ph.D. dissertation.
  7. ^ Drusilla Gould & Christopher Loether. 2002. An Introduction to the Shoshoni Language: Dammen Daigwape. Salt Lake City, Utah: The University of Utah Press.
  8. ^ D.B. Shimkin. 1949. "Shoshone, I: Linguistic Sketch and Text," International Journal of American Linguistics 15:175-188.
    D. B. Shimkin. 1949. "Shoshone II: Morpheme List," International Journal of American Linguistics 15.203-212.
    Malinda Tidzump. 1970. Shoshone Thesaurus. Grand Forks, North Dakota.
  9. ^ Maurice L. Zigmond, Curtis G. Booth, & Pamela Munro. 1991. Kawaiisu, A Grammar and Dictionary with Texts. Ed. Pamela Munro. University of California Publications in Linguistics Volume 119. Berkeley, California: University of California Press.
  10. ^ Margaret L. Press. 1979. Chemehuevi, A Grammar and Lexicon. University of California Publications in Linguistics Volume 92. Berkeley, California. University of California Press.
    Laird, Carobeth. 1976. The Chemehuevis. Malki Museum Press, Banning, California.
  11. ^ Edward Sapir. 1930. Southern Paiute, a Shoshonean Language. Reprinted in 1992 in: The Collected Works of Edward Sapir, X, Southern Paiute and Ute Linguistics and Ethnography. Ed. William Bright. Berlin: Mouton deGruyter.
    Edward Sapir. 1931. Southern Paiute Dictionary. Reprinted in 1992 in: The Collected Works of Edward Sapir, X, Southern Paiute and Ute Linguistics and Ethnography. Ed. William Bright. Berlin: Mouton deGruyter.
    Pamela A. Bunte. 1979. "Problems in Southern Paiute Syntax and Semantics," Indiana University Ph.D. dissertation.
  12. ^ Talmy Givón. 2011. Ute Reference Grammar. Culture and Language Use Volume 3. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
    Jean O. Charney. 1996. A Dictionary of the Southern Ute Language. Ignacio, Colorado: Ute Press.
  13. ^ Sidney M. Lamb. 1957. "Mono Grammar," University of California, Berkeley Ph.D. dissertation.
    Rosalie Bethel, Paul V. Kroskrity, Christopher Loether, & Gregory A. Reinhardt. 1993. A Dictionary of Western Mono. 2nd edition.
  14. ^ Evan J. Norris. 1986. "A Grammar Sketch and Comparative Study of Eastern Mono," University of California, San Diego Ph.D. dissertation.
  15. ^ Sven Liljeblad, Catherine S. Fowler, & Glenda Powell. 2012. The Northern Paiute-Bannock Dictionary, with an English-Northern Paiute-Bannock Finder List and a Northern Paiute-Bannock-English Finder List. Salt Lake City: University of Utah Press.
  16. ^ Anonymous. 1987. Yerington Paiute Grammar. Anchorage, Alaska: Bilingual Education Services.
    Arie Poldevaart. 1987. Paiute-English English-Paiute Dictionary. Yerington, Nevada: Yerington Paiute Tribe.
  17. ^ Allen Snapp, John Anderson, & Joy Anderson. 1982. "Northern Paiute," Studies in Uto-Aztecan Grammar, Volume 3, Uto-Aztecan Grammatical Sketches. Ed. Ronald W. Langacker. Summer Institute of Linguistics Publications in Linguistics Publication Number 57, Volume III. Dallas, Texas: Summer Institute of Linguistics and The University of Texas at Arlington. Pages 1–92.
  18. ^ Timothy John Thornes. 2003. "A Northern Paiute Grammar with Texts," University of Oregon Ph.D. dissertation.
  19. ^ Sven Liljeblad. 1966-1967. "Northern Paiute Lessons," manuscript.
    Sven Liljeblad. 1950. "Bannack I: Phonemes," International Journal of American Linguistics 16:126–131

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Komançiler</span>

Komançiler Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan yerli Amerikalı bir gruptur. Anavatanları Comancheria olarak bilinen ve günümüz New Mexicosu'nun doğusu, güney Kolorado, güney Kansas, Oklahoma'nın tamamı ve kuzey ve güney Teksas'ın büyük bölümünü kaplayan topraklardır. Comancheler'in sayısının bir zamanlar 20.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bugün ise Comanche Ulusu 10.000 üyeden oluşmaktadır. Günümüzde 5.000 civarında Comanche Oklahoma'da, geri kalanlarsa Teksas, Kaliforniya ve New Mexico'da yaşamaktadır. Ova Kızılderilileri kültür grubuna dahildirler.

<span class="mw-page-title-main">Komançice</span>

Komançice ya da Komançi dili, Amerika Birleşik Devletlerinde geçmişte Teksas, New Mexico, Kansas, Kolorado ile Oklahoma'da, günümüzde ise yalnızca Oklahoma eyaletinde yaşayan Komançiler tarafından konuşulan Uto-Aztek dilleri ailesinden bir Numi dilidir. 2000 yılı rakamlarına göre 10.000 kişilik etnik Komançiden anadilini konuşabilen yalnızca 200 kişidir. En yakın akrabası Şoşonicedir.

<span class="mw-page-title-main">Edward Sapir</span>

Edward Sapir, Amerikalı dilbilimci ve etnologtur. Öncelikli unvanıysa, Amerikan yapısal dilbilimcisidir ve Sapir-Whorf Hipotezi'nin kurucularından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Amerind dilleri</span>

Kızılderili dilleri ya da Amerind dilleri, Sibirya kökenli Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili halklarının konuştuğu dilleri toplayan ve Joseph Greenberg tarafından 1960 yılında ortaya atılan tartışmalı makro-dil ailesi. Greenberg, Yeni Dünya yerli dillerini üç ana aile olarak düzenler: Eskimo-Aleut dilleri, Na-Dene dilleri ve Amerind dilleri. 1987 yılında yayımladığı Language in the Americas adlı kitap, çok sayıda metodolojik kusura sahiptir ve önerdiği benzerlikler tarihî dilbilimcilerin çoğu tarafından reddedilir.

Büyük Havza Kızılderilileri, Kuzey Amerika'nın batı iç kısmında Amerika Birleşik Devletleri'ne ait Büyük Havza denen bölgede, Nevada, kısmen Montana, doğu Washington, doğu Oregon, Kaliforniya, Idaho, Wyoming ve Utah eyaletlerinde Kuzey Amerika yerlileri kültür bölgesinden yerli kültürü oluşturan çölcül avcı ve toplayıcı Kızılderililer. Kuzeyde ve kuzeybatıda Plato Kızılderilileri, doğuda Ova Kızılderilileri, güneyde Güneybatı Kızılderilileri, batı ve güneybatıda Kaliforniya Kızılderilileri kültür gruplarıyla komşudur.

Mandanca ya da Mandan dili, ABD'nin Kuzey Dakota eyaletinde Mandanlar (Rų́ʔeta) tarafından konuşulan Siyu dilleri ailesinin Batı Siyu dilleri grubundan tek başına bir grup oluşturan bir Kızılderili dilidir. Son konuşanı olan Edwin Benson 9 Aralık 2016'da ölmüştür.

Anişininice, Kanada'da Ontario eyaletinin kuzeyi ile Manitoba eyaletindeki Island Lake'de yaşayan Anişininiler tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Anişinabe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. 2016 sayımına göre konuşanı 13.630 kişidir. Yaklaşık 8.480 kişi evlerinde de konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bear Nehri Katliamı</span>

Bear Nehri Katliamı ya da Bear Nehri Muharebesi veya Boa Ogoi Katliamı, 19. yüzyılın sonlarında Kızılderili savaşları sırasında 29 Ocak 1863 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri Ordusundan albay Patrick Edward Connor komutasındaki Kaliforniya gönüllüleri tarafından günümüzdeki Idaho'ya denk gelen Washington Territory'nin güneydoğusunda Bear Nehri ile Beaver Creek dereleri civarında toplanan Bear Hunter (Wirasuap) önderliğindeki Kuzeybatı Şoşonilerine karşı yapılan katliam Katliam sit alanı günümüzde Franklin County'deki Preston'da bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Eel Nehri Atabaskları</span>

Eel Nehri Atabaskları, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde Eel Nehri civarında yaşayan ve adlarını da buradan alan, avcı ve toplayıcı, animist ya da şamanist Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Atabaskların Pasifik Atabaskları grubunun Kaliforniya Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Eel Nehri Atabaskları da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

ABD Kızılderilileri federal kabileleri ya da federal olarak tanınan ABD Kızılderili kabileleri, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaleti dışında Kıta ABD'sinde yaşayan ABD Kızılderililerinin oluşturduğu ve Kızılderili İşleri Bürosu tarafından federal olarak tanınan kabile birlikleridir ya da "kabile" (tribe) statüsü alan Kızılderili rezervasyonu sakinlerinin topluca resmi adlarıdır. İlgili yasalar gereği oluşturulan kabile birlikleri bu sayede ABD hükûmetince kolayca izlenebilir duruma gelmiştir ve güncel liste Federal Register adlı resmi gazetenin 2012 yılındaki sayısında yayımlanmıştır. Buna göre ABD Kızılderilileri 566 kabile birliğinden oluşur ve her biri bağımsız federal yapı olarak tanınır. Alaska eyaletindeki benzerleri ise Alaska yerlileri kabile birlikleridir. Federal olarak tanınmayıp eyalet bazında tanınan kabileler ise ABD Kızılderilileri eyalet kabileleri adı altında listelenir.

<span class="mw-page-title-main">Şoşoniler</span> Kızılderili kabilesi

Şoşoniler ya da Şoşonlar, Amerika Birleşik Devletleri'nin Idaho, Kaliforniya, Nevada, Oregon, Utah ve Wyoming eyaletlerinde yaşayan, Büyük Havza Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı.

<span class="mw-page-title-main">Tano dilleri</span>

Tano dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinib New Mexico, Kansas, Oklahoma ve Teksas eyaletleri ile Meksika'da konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi.

<span class="mw-page-title-main">Keres dilleri</span>

Keres dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinde New Mexico eyaletinde Keresler tarafından konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi ve lehçe birliği.

Viyotça ya da Viyot dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeybatısında Viyotlar tarafından konuşulmuş olan Algonkin–Yurok dilleri ailesinden bir Amerind Kızılderili dilidir. Son konuşanı Della Prince 1962 yılında ölünce dil de tükenmiş oldu. Bazı Viyotlar anadillerini canlandırmak için çalışmaktadırlar. En yakın akrabası birlikte Ritwan adıyla da ele alınan Yurokça en uzak akrabaları ise Algonkin dilleridir. Hem Viyotça hem de Yurokça Algonkin dillerinin coğrafyasından oldukça uzakta izole bir alandadır.

Yurokça ya da Yurok dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeybatısında Yuroklar tarafından konuşulmuş olan Algonkin–Yurok dilleri ailesinden bir Amerind Kızılderili dilidir. Bir düzine konuşanı olan dil yok olma sürecine girmiştir. En yakın akrabası birlikte Ritwan adıyla da ele alınan Viyotça en uzak akrabaları ise Algonkin dilleridir. Hem Viyotça hem de Yurokça Algonkin dillerinin coğrafyasından oldukça uzakta izole bir alandadır.

<span class="mw-page-title-main">Yuki-Vapo dilleri</span>

Yuki-Vapo dilleri ya da Yuki dilleri, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan Yukiler ve Vapolar tarafından konuşulmuş Amerind Kızılderili dil ailesi. Her ikisi de 20. yüzyılda tükenen iki dilden oluşur: Yukice ile Vapoca.

Vapoca ya da Vapo dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan Vapolar tarafından konuşulmuş Yuki-Vapo ailesinden Amerind Kızılderili dili. Son akıcı konuşanı Laura Fish Somersal 1990 yılında ölünce dil de tükenmiştir

<span class="mw-page-title-main">Vintu dilleri</span>

Vintu dilleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Kaliforniya eyaletinin kuzey merkezinde yaşayan Vintu halkları tarafından konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi. Biri tükenmiş olan diğerleri de tükenmekte olan dört dilden oluşur.

Yanaca ya da Yana dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeymerkezî Kaliforniya eyaletinde yaşamış olan Yanalar tarafından konuşulmuş Hoka ailesinden Amerind Kızılderili dili. Halkının son temsilcisi olan İşi'nin 1916'da ölümü üzerine dil de tükenmiştir.

Bilişsel dil bilgisi, Ronald Langacker tarafından geliştirilen ve dil bilgisi, anlambilim ve sözlükçenin ayrı süreçler olarak var olmadıklarını; aksine, bir süreklilik içinde var olduklarını varsaydığı dilde bilişsel bir yaklaşımdır. Dile dair bu yaklaşım, bilişsel dilbilimin ilk projelerinden birisidir. Bu yaklaşıma göre dil bilgisi, anlamdan bağımsız olarak çalışan bir biçimsel sistem değildir. Aksine, dil bilgisi kendi başına anlamlı ve anlambilimden ayrılmazdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.