Nostaljik tramvay

Nostaljik tramvay, şehir içi yolcu taşımacılığının yanı sıra, tarihi, kültürel ve turistik amaçlı işletilen raylı sistem. Genellikle kâr amacı gütmeyen tarihi raylı sistemlerin ana amacı geçmişte ulaşımın nasıl olduğuna dair bir tarih bilinci oluşturmaktır.

Nostaljik tramvay (İngilizce heritage trolley ya da vintage trolley olarak bilinir) terimi yaklaşık 1900-1950 yılları arasında tasarlanmış ve kullanılmış tramvayların günümüzdeki nostaljik kullanımını ifade eder ve ilk olarak 1950'lerde Birleşik Krallık'ta ortaya çıkmıştır. Bu tramvaylar 20. yüzyılın ilk yarısına ait eski tramvayların görünümünü ve teknik özelliklerini bozmadan günümüzde yapılan taklitleri olduğu gibi o günlerden kalan gerçek tramvayların restore edilmiş biçimleri de olabilirler.

Nostaljik tramvaylar; küçük, tekli vagon tasarımı (vagon gövdesine kendi etrafında dönmeyecek şekilde sabitlenmiş iki aks olarak) ve daha geniş çiftli vagon tasarımı (dört akslı, her iki vagonda da bir aks kendi etrafında dönecek bir aks da sabit olacak şekilde) olarak ikiye ayrılır. Tekli olanların uzunluğu genellikle 9 metreden azdır ve 25-30 koltuk kapasitelidir. Cadde tramvayları 1890 yıllarındaki orijinal elektrifikasyon modellerinden, yaklaşık bir on yıl sonra çiftli modellerinin geliştirilmesine kadar tekli vagon olarak kullanılmıştır. 20. yüzyılın başlarında pek çoğu ya kaybolmuştur ya da önemini yitirmiştir. I. Dünya Savaşı sırasında Birney Safety Car sunumuyla birlikte daha modern, daha hafif ve tek kişinin kullanabileceği (önceleri makinist ve kondüktör olmak üzere iki kişilik mürettebatı vardır) modelleriyle tekrar popüler oldular ve küçük kasabalarda yıllarca kullanılmaya devam ettiler. Çiftli modelleri ise genellikle 10- 15 metre uzunluğunda olup 45-70 koltuk kapasitelidir ve 20. yüzyıl boyunca kullanılan tramvayların atası olarak kabul edilirler.

Tramvaylar tepelerinden geçen tellerden aldıkları 600 voltluk elektrik ile çalışırlar. Doğru akımlı bu elektriğin güç merkezine geri dönüşü raylar aracılığı ile olur.Bu tramvaylar eski modellerde akslara paralel ve yeni modellerde akslara dik olarak monte edilmiş iki ya da dört motora sahiptirler. Fren sistemleri basınçlı havayla çalışır. Frenlemeyi sağlayacak basınçlı hava elektrikli kompresörlerle elde edilir.^[1]

Bazı alanlarda vintage trolley terimi günümüzde düzenli servis yapan orijinal vagonları, heritage trolley terimi ise kopya ya da taklit tramvayları belirtmek için kullanılsa da, bu kelimeler çoğu zaman aynı anlamı ifade eder.

Kökenleri Birleşik Krallık'a dayansa da, nostaljik tramvaylar popülaritesini ABD'de kazanmıştır. ABD'nin pek çok şehrinde tarihi cadde tramvayı olarak da tanımlanabilecek nostaljik tramvay hatları modern hafif raylı sistemlerinin yanında yerlerini almıştır. Diğer bölgelerde olduğu gibi Amerika'daki destekçilerinin amacı da eski tarihi ulaşım yöntemlerini 21. yüzyıla getirmektir. Bununla beraber, pek çok nostaljik tramvay hattının kurulum maliyeti, daha yeni hatlar ile kıyaslandığında daha azdır. Tarihi tip tramvaylar, sonradan modifiye edilmediği takdirde engelli bireylerin kullanımına uygun değildir.

Bu sistemler ABD'de yirmiden fazla şehirde yer almaktadır ve yapım aşamasında olan kırk tane daha bulunmaktadır. Şu anda işleyen nostaljik tramvay sistemleri arasında Little Rock, Arkansas, Memphis, Tennessee, New Orleans, Louisiana, Philadelphia, Tampa ve Florida'da yer alanları en büyükleri arasındadır. Bir nostaljik hat da günümüzde Charlotte, Kuzey Karolina'da tamamlanmıştır ve şehrin yeni ulaşım sisteminin bir parçası olmak üzeredir.^[]

Nostaljik tramvay fikri ilk olarak muhtemelen 1950 yılında Galler yöresinde tamamen gönüllüler tarafından kurtarılan ve işletilen Talyllyn Nostaljik Treni ile atıldı. Bir grup heveslisinin attığı bu ilk adımlar geçmişin korunması hareketinin başlangıcı kabul edilmekle birlikte günümüze yüzlerce nostaljik hat kazandırdı.

İngiltere’deki tarihi tramvay hatlarının çok büyük bir kısmı Nostalji Hareketi başlamadan önce kaldırılmış, raylar ve tramvaylar hurdaya çıkarılmıştır. Tramvaylar günümüzde İngiltere şehirlerine geri dönüyor olmasına rağmen, bu araçlar tarihi olmayıp modern tramvaylardır.

Hong Kong’daki Hong Kong Tramvayları da Hong Kong kültür mirasının bir parçası olarak görülmektedir.

Türkiye'de hizmet vermekte olan nostaljik tramvayları 37 yıl aradan sonra tekrar hizmete giren T3 (Kadıköy - Moda) Nostaljik Ring Tramvay Hattı ve Beyoğlu'ndaki T2 (Taksim - Tünel) Nostaljik Tramvay Hattı oluşturur. 1 Kasım 2003 tarihinde hizmete giren Kadıköy-Moda Tramvayı'nda 2.6 km'lik sistemde 10 istasyon yer almaktadır. 4 adet tramvay aracının çalıştığı Kadıköy-Moda tramvayı; Kadıköy meydanından hareket edip, otobüs özel yolu ve Bahariye Caddesi'ni takip ederek Moda Caddesi üzerinden tekrar Kadıköy Meydanı'na gelmektedir. Hattın tur süresi 205 dakikadır.

1990 yılının sonlarında Taksim - Tünel arasında tarihi tramvay tekrar işletmeye alınmış olup halen 3 motris (çekici), 2 vagon ile 1640 m'lik hat üzerinde turistik bir işlev görmesinin yanında yılda 14.600 sefer ve 23.944 km yaparak günlük ortalama 6,000 yolcu taşımaktadır.

• T3 (Kadıköy - Moda) Nostaljik Ring Tramvay Hattı aracı Altıyol istasyonuna giderekn, Mart 2013
• 
  T2 (Taksim - Tünel) Nostaljik Tramvay Hattı araçları Galatasaray Lisesi'nin önünde
• 
  Taksim Meydanı ile Tünel Meydanı arasında sefer yapan nostaljik tramvay; Taksim Meydanı, 2019.

• İstanbul.net.tr sitesi 6 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İngilizce nostaljik tramvay hakkında bir sayfa29 Ocak 2002 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.