Niyâzî-i Mısrî

Niyâzî-i Mısrî, (d. 9 Mart 1618, Malatya - ö. 16 Mart 1694, Limni), Halvetiye tarikatının Mısriyye kolunun kurucusu olan mutasavvıf ve şair.

Niyâzî-i Mısrî'nin asıl adı Mehmed olup, 9 Mart 1618'de Malatya'nın şimdiki adı Soğanlı olan Aspozi kasabasında dünyaya gelmiştir. Babası, yöresinin önde gelenlerinden Nakşibendiyye tarikatı mensubu Soğancızâde Ali Çelebi'dir. Niyâzî ve Mısrî ise mahlaslarıdır. Mısrî mahlası tahsilini Mısır'da yaptığından dolayıdır. Çeşitli medreselerde eğitim görmüş ve farklı yerlerde tasavvuf bilgisini geliştirmiştir. 1655 yılında Halveti şeyhi Sinan-ı Ümmî'den hilâfet alarak irşada mezun kılınmış,^[1] memleketin pek çok yerinde vaazlar vererek halkı irşad etmeye çalışmıştır. Şöhreti her yana yayılan Niyazî Mısrî, ordunun maneviyâtını yükseltmek için Sultan IV. Mehmet tarafından Lehistan seferine götürülür. Hakkında ileri sürülen iftiralardan sonra Limni adasına sürülür ve burada on beş yıl çileli bir hayat yaşar. Ölümünden bir yıl kadar önce affedilir ve Bursa'ya döner. Fakat Bursa Kadısı'nın şikayeti üzerine tekrar Limni'ye gönderilir ve burada vefat eder. Sürgün görevinde ona sonradan şeyhlik makamına yükselecek olan Azbi Mustafa Efendi eşlik eder. Osmanlı sultanı tarafından sürgüne gönderildiği Limni adasında 1694 senesinde bir çarşamba günü kuşluk vakti öldü ve aynı adaki türbesine defnedildi. Türkçe ve Arapça manzum ve mensur on ciltten fazla eseri bulunmaktadır. Aruz ölçüsü ile yazdığı şiirlerinde genellikle Nesimî ve Fuzulî'nin, heceyle yazdığı şiirlerinde ise Yunus Emre'nin etkisinde kaldığı görülür. Divanı'nın yanı sıra Risaletü't-Tevhid, Şerh-i Esma-i Hüsnâ, Sûre-i Yusuf Tefsiri, Şerh-i Nutk-ı Yunus Emre, Risale-i Eşrât-ı Saat, Tahirnâme, Fatihâ Tefsiri, Sûre-i Nûr Tefsiri eserlerinden bazılarıdır.

Arûzla yazdığı şiirlerinde Nesimî'nin etkisinde kalan Niyazî, devrinin Vahdet-i Vücud görüşüne mensup kişilerinden de biridir.

1. Türkçe

• Divân
• Tuhfetü'l-uşşâk
• Süleymaniye Küt. Reşid Ef. 1218 numaradaki mecmua.
• Mecmua-i Kelimât-ı Kudsiyye
• Risâle fi't-tasavvuf
• Risâle-i Devriyye
• Ta'bîrâtü'l-vâkıât

3. Risaleleri

• Risâle‐i Devriyye
• Risâle‐i Es'ile ve Ecvibe‐i Mutasavvufâne
• Risâle‐i Eşrâtü's‐Sâat
• Tabirnâme
• Risâle‐i Haseneyn
• Risâle‐i Hızriyye
• Risâle‐i Arşiyye
• Vahdetnâme
• Risâle‐i İade
• Risâle‐i Nokta
• Akîdetü'l‐Mısrî
• Risale fî Devrân‐ı Sofiye
• Etvâr‐ı Seb'a

4. Şerhleri

• Şerh‐i Esmâ‐i Hüsnâ
• Şerh‐i Nutk‐ı Yûnus Emre

5. Mektupları

6. Ait Olduğu Söylenen Diğer Eser ve Risaleler

• Lübbü'l‐Lüb ve Sırru's‐Sır
• Cenâb‐ı Hakk'ın her şeyi muhit olduğu hakkında risale
• Elğâz‐ı Sofiye
• Risale fî işareti'l‐vâkıât fi'l‐fatihati'ş‐şerîfe‐
• Rısâle‐i usûl‐i târikat
• Usûl‐i târikat ve rumûz‐i hakikat
• Eşrefoğlu Rûmî'ye ait beyitlerin şerhi
• Bir beyitin şerhi
• Tefsir‐i duâ hakkında risale
• Ahvâl‐ı tarîkat‐ı Hak
• Tuhfetü'I‐Uşşak ve Tuhfetü'l‐Müştâk
• El‐levâyih iî suâl‐i Şeyh Mısri
• Güneşin mağribden nasıl doğduğu hakkında risale
• Risâle‐i îman‐ı taklidi ve tahkiki
• Ta'bîr‐i sadâ‐yı nâkûs
• Risâle‐i fî tasviri'l‐ecsâm ve'l‐erhâm
• Risâle‐i târîhiyye
• Cüz‐i la yetecezzâ

7. Yazdığı Tefsirler

• Tefsîr‐i sûre‐i Yûsuf
• Tefsîr‐i innâ eradna'l‐emânete
• Tefsîr‐i lem yekünıllezîne keferû‐
• Allâhu nûru's‐semâvâti ve'l‐ard—
• Tefsîr‐i âyet‐i "İz kale rabbüke‐‐‐
• Tefsîr‐i âyet‐i innallahe

• Mevâidü'l‐irfân
• Devre‐i Arşiyye
• Tesbî‐i Kasîde‐i Bür'e (Bürde)
• Tefsîr‐i Fâtihatü'l‐Kitâb
• Mecâlis

• Kızıl Dedem Muhammed Nebioğlu (Ah Minel Aşk)
• Dini dışlayıcılık

• Bukağı, Emine Işınsu, 2004
• Niyazi-i Mısri Divanı Şerhi, Muhammed Nur'ül Arabi, çev. Mustafa Tatcı ve İbrahim Özay, 2018
• Niyâzî-i Mısrî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı (Tenkitli Metin), Kenan Erdoğan, 1998

• Seyyid Muhammed Nur'ül Arabi, Haz.: Mahmut Sadettin Bilginer (1976). Mısri Niyazi Divanı Şerhi. İstanbul: Esma Yayınları.