Nezih Neyzi

Nezih Halim Neyzi (d. 25 Aralık 1923, Sultanahmet, İstanbul - ö. 28 Ocak 1999, İstanbul), Türk araştırmacı, akademisyen, yönetici ve yazardır. Türkiye Denizcilik Bankası eski Genel Müdürü, Türkiye'nin ilk bağımsız pazarlama araştırmaları şirketi PEVA Araştırma'nın kurucusudur.

Neyzi, 23 Aralık 1923 tarihinde İstanbul'da iş insanı Muzaffer Halim Neyzi ve Nezihe Neyzi'nin oğlu olarak Sultanahmet'teki evlerinde doğdu. Doğduğu ev Recep Peker'in eski evidir ve bir dönem Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul İl Merkezi olarak kullanılmıştır.^[1] Anne tarafından akademisyen Mehmet Ali Ayni, eski İstanbul Şehreminisi ve saray tabiplerinden Hekim İsmail Paşa, kızı Leyla Saz ile eski Bağdat valisi Giritli Sırrı Paşa'nın torunudur. Yazar ve sigortacı Ali Halim Neyzi ve babasının mümessillik şirketini devralan iş insanı Ahmet Halim Neyzi'nin kardeşidir. Çocukluğu ailesinin Kızıltoprak'taki köşkünde ve Taksim'deki Amasya Apartmanı'nda geçmiştir. Köşkte iken Mısır Hidivi Abbas Hilmi Paşa'nın kızı ve bir dönem Abdülaziz ile evleneceği düşünülen Prenses Tevhide Hanım ile komşu olmuştur ve ailesiyle birlikte davetlerine katılmıştır.^[2] 1950 yılına dek ise aile köşkünde yaşamına devam etmiştir.^[3][4]

İlkokulu ve ortaokulu Saint-Joseph Fransız Ortaokulu'nda, liseyi 1944 yılında Robert Kolej'de okumuştur. Lise yıllarında Betül Mardin, Bülent ve Rahşan Ecevit, Ahmet İsvan, Tunç Yalman, Altemur Kılıç, Özdemir Atman, Tuna Baltacıoğlu ve Yeta Çomo ile okul arkadaşı olmuştur.^[5] Lisansını Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde ile Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde birer yıl okuyarak tamamlamıştır. 1948 yılında Pensilvanya Üniversitesi Wharton İşletme Okulu'ndan işletme yüksek lisansı elde ederek bu dereceyi alan ilk Türk vatandaşı olmuştur.^[6] Almanya'da ise araştırmalarına devam etmiştir.

Amerika'ya tekrar gidip 1954 yılında Harvard Üniversitesi'nde pazarlama ihtisasını tamamladıktan sonra kuruluşunda destek verdiği İstanbul'daki İşletme İktisadi Enstitüsü'nde ülkenin ilk pazarlama derslerini vermeye başlamış ve enstitünün müdür yardımcılığını yürütmüştür. 1961 yılında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'nde doktorasını yapmıştır. Doktorasını tamamladıktan sonra ise Robert Kolej Yüksekokulu ve değişmesinin ardından Boğaziçi Üniversitesi'nde istatistik, pazar araştırmaları, dış pazar araştırması ve kamu yönetimi alanlarında ders vermiştir.^[7] Dünya, Milliyet, Cumhuriyet, Vatan ve Yeni İstanbul gazetelerinde makaleler ve yazılar yazmıştır.^[8][9]

Makaleleri Birleşmiş Milletler ile Gıda ve Tarım Örgütü basımlarında yayımlandı. OECD'nin göçmen işçiler üzerine olan seminerinde Türkiye'yi ele alarak bir makale yazdı. Yazdığı makaleler bunların haricinde İsviçre, Macaristan ve Meksika'da çevrilerek yayınlanmıştır. 1965 yılında Avrupa Kamuoyu ve Pazarlama Araştırmaları Derneği'nde (ESOMAR) ilk Türk temsilci olarak görev yapmıştır ve 1993 yılında ESOMAR'ın yıllık kongresinin Türkiye'de gerçekleşmesinde önerici rol oynamıştır.^[10] 1987 TMMOB Sanayi Kongresi'nde ve 1989 Prefabrikasyon Sempozyumu'nda konuşmacı olarak yer almıştır.^[11][12]

1961 yılında Türkiye'nin ilk bağımsız pazarlama araştırmaları şirketi olan Piyasa Etüd ve Araştırma Bürosu'nu ya da kısaltılmış adıyla PEVA Araştırma'yı (Piyasa Etüd Müşavirlik Araştırma) kurmuştur. Kamu görevi dönemindeki bir kesinti haricinde vefatına dek kurumun yönetimini üstlenmiştir. 1987 yılında PEVA ile Alman araştırma şirketi GfK ile bir ortaklık kurmuştur. Türkiye Araştırmacılar Derneği ile Sevk ve İdare Derneği'nde kurucu üye ve başkanlık görevlerini yürütmüştür. 1988'den ölümüne dek Pazarlama ve Kamuoyu Araştırmacıları Derneği'nin başkanlığını yürüttü. Çalışma hayatında lise arkadaşı Betül Mardin, Nezih Demirkent, Şakir Eczacıbaşı, Alaeddin Asna, Hasan Basri Danışman ve Şevki Figen ile çalışmıştır.^[13]

Davet üzerine 1974-1975 ve 1977-1978 yılları arasında iki dönem Türkiye Denizcilik Bankası'nın genel müdürlüğünü yürütmüştür. 1982 yılında Ulaştırma Bakanlığı'nda bakan danışmanı olarak görev yapmıştır ve bu dönem içerisinde emekli olmuştur. Vefatına dek Cumhuriyet Vakfı ile Cumhuriyet gazetesi ve Cumhuriyet Kitapları'nı basıp yayımlayan Yeni Gün Haber Ajansı firmasında denetçilik yaptı.

Neyzi, 28 Ocak 1999 tarihinde İstanbul'da hayatını kaybetmiştir. Kabri Edirnekapı Şehitliği'nde bulunmaktadır. Vefat ettiği yıl içerisinde Sel Yayıncılık tarafından annesinin ona Amerika'da okurken, 1947-48 yılları arasında yazdığı mektuplar derlenerek kitap haline getirilmiştir.

Neyzi, Atatürk ile birlikte Bandırma Vapuru ile Samsun'a yola çıkmış olan Korgeneral Kemal Doğan'ın kızı Ayfer Doğan ile evlenmiştir. Bu evliliğinden iki kız çocuğu olmuştur; Füruğ Neyzi ve Füsun Noyan. Robert Kolej'den arkadaşı Ahmet İsvan ile bacanaklardır; Ayfer Neyzi'nin kardeşi Reha İsvan görümcesidir.

1977 yılında dedesi Mehmet Ali Ayni'nin milliyetçilik üzerine yazdığı yazılarını toplayarak Ulusçuluk adlı bir kitapta derlermiştir, bunun üzerine 1977 Dünya Kitap Dergisi Ödülü'nü kazanmıştır. 1996 yılında ise anneannesi Leyla Saz'ın şiirlerini ve anılarını Solmuş Çiçekler adlı bir kitapta derlemiştir.^[14]

Neyzi'nin küçüklüğünden beri biriktirdiği bir kurşun asker koleksiyonu vardır ve bunu Levent'te evindeki çalışma odasında sergilerdi. Milliyet gazetesine verdiği bir röportajda ise çocukluğunda kırılan kurşun askerlerini bir leblebiciye vererek karşılığında kurşun asker sayısı kadar leblebi aldığını anlatmıştır.^[15]

• Türkiye Petrol Sanayii, İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadi Enstitüsü, 1963
• Kızıltoprak Anıları, PEVA Yayınları, 1985 - (1993 yılında İletişim Yayınları, 2016 yılında Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yeniden yayımlanmıştır.)
• Pendik - Devletçilik-Karma Ekonomi-Özel Sektör, PEVA Yayınları, 1987
• Pazarlama ve Dağıtım Araştırmaları - Türkiye'deki Uygulamalar, PEVA Yayınları, 1990
• Atatürk'ün Çocukları, PEVA Yayınları, 1995, ISBN 9789757239017
• Solmuş Çiçekler, Leyla Saz - Derleyen: Nezih H. Neyzi, PEVA Yayınları, 1996
• Ulusçuluk, Mehmet Ali Ayni - Derleyen: Nezih H. Neyzi, PEVA Yayınları, 1998