Netayicü'l vukuat
| Yazar | Mustafa Nuri Paşa |
|---|---|
| Ülke | Türkiye |
| Dil | Osmanlıca |
| Tür | Tarih |
Netayicü'l vukuat, Mustafa Nuri Paşa'nın yazdığı tarih kitabıdır.
Bölümleri
Mustafa Nûri Paşa'nın Osmanlı tarihçileri arasında önemli bir yer edinmesini sağlayan Netayicü'l vukuat adlı tarihidir. Dört ciltten oluşan kitabını sekiz yıl süren (1873-1881) Defter-i Hâkānî nâzırlığı sırasında kaleme almıştır. Çalışmasında Cevdet Paşa ile Ahmet Vefik Paşa'dan etkilendiği düşünülebilirse de esas örnek aldığı kişi İbn Haldun'dur. Mustafa Nûri Paşa, Osmanlı Devleti'nin tarihini altı devreye ayırmıştır; bu sebeple eseri de altı bölümden meydana gelmektedir:[1]
- Birinci bölümde Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan Timur hadisesine kadar geçen olaylar yer almaktadır.
- İkinci bölüm, Yıldırım Bayezid'in vefatı ve Çelebi Mehmed'in tahta çıkışından II. Bayezid'in saltanatı oğlu Selim'e bırakmasına kadar geçen hadiseleri konu edinir.
- Üçüncü bölüm Yavuz Sultan Selim'in tahta çıkışından III. Murad'ın vefatına kadar geçen dönemi anlatmaktadır.
- Dördüncü bölüm III. Mehmed'den II. Süleyman'ın tahta çıkışına kadar geçen dönemi anlatır.
- Beşinci bölüm II. Süleyman'ın cülûsundan Küçük Kaynarca Antlaşması'na kadar cereyan eden olayları anlatmaktadır.
- Altıncı bölüm de bu tarihten itibaren 1841 yılına kadar geçen hadiseleri ihtiva etmektedir.
Değerlendirme
Bölümlerin her biri devletin kuruluş, takarrür, istilâ ve ikbal, tereddüt ve tevakkuf, ıslahat ve yenilik devirleri olarak değerlendirilmektedir. Her bölümde önce dönemin hadiseleri anlatılmakta, ardından tekmile başlığı altında genel bir değerlendirme yapıldıktan sonra alt başlıklar halinde devlet erkânı ve saltanat işleri, kurumlar ve gelişmeleri, arazi idaresi, mülkiye ve eyaletler, ordu, bahriye, maliye, ilim, maarif, sanayi ve fen alanındaki gelişmeler, hariciye gibi konular incelenmekte; yeniçeri, cebeci, süvari, tersane, bostancı, taşradaki yerli kulu ocakları ve akıncı taifesinin sayıları, nizam ve kaideleriyle mevcut âlim ve memurlara dair bilgiler verilmektedir.[1]
Eserin hazırlanması esnasında Osmanlı tarihlerinin yanında Bâb-ı Âli, Maliye, Defterhâne kayıtları da incelenmiştir. Bunlarla birlikte matbu olmayan çok sayıda risâle ve mecmuadan da istifade edildiği kaydedilmektedir. Ayrıca sefâretnâmeler, eski teşrifat defterleri, matbah emini Sâlih Paşa'nın defterleri, Defterhâne'de muhafaza edilen vakfiyelerle Takvîm-i Vekâyi nüshaları da kaynakları arasında sayılabilir.[1]
Mustafa Nuri Paşa eserinde olayları aktarmanın ötesinde sebep ve sonuçlarını araştıran bir yöntem kullanmış, eski rûznâmecilerin izlediği yolu terkederek olayların tasvir ve takdirinde tenkidî noktalardan hareket eden yeni bir yol tutmuştur. Önemli bilgilerin yer aldığı eser kolay ve akıcı üslûbuyla yaygınlık kazanmıştır; Franz Babinger tarafından Osmanlı tarihi hakkında yazılmış Türkçe eserlerin içinde en öğretici ve öğrenme şevki vereni olarak nitelendirilmektedir. Sultan V. Mehmed'in Nuri Paşa'nın eserini sık sık okutup dinlediği kaydedilir. Son vak'anüvis Abdurrahman Şeref Efendi'nin Târîh-i Devlet-i Osmâniyye isimli eserinin tertibinde Netayicü'l vukuat örnek alındığı gibi bunun başlıca kaynağı da olmuş, I. cildin sonuna eklenen Teşkilât ve Nizâmât-ı Kadîme başlıklı kısım Netayicü'l vukuat'tan olduğu gibi aktarılmıştır. Kitap ayrıca başta Ahmet Rasim olmak üzere pek çok kişi tarafından kaynak olarak kullanılmıştır. Mustafa Nuri Paşa'nın eseri kaleme almaktaki maksadı, umumi bir Osmanlı tarihi yazmaktan ziyade Osmanlı saltanatının başlangıcından itibaren siyasî idare ile zaman zaman değişen kanun ve nizamların değiştirilmesinin sebeplerini araştırmak ve neticelerini bulmaktır. Bundan dolayı tarihî hadiseler kısaca sıralandıktan sonra devletin yapısı ve teşkilâtı incelenmektedir. Bu açıdan türünün ilk örneği olarak değerlendirilir.[1]
Mustafa Nuri Paşa'nın Batı dillerini bilmeyişi sebebiyle Avrupa tarihine dair eserlerden istifade edememesi bir eksiklik olarak kaydedilmektedir. Özellikle Avrupa ile ilişkilerin arttığı bir dönemin anlatıldığı altıncı bölümde bu eksiklik daha çok göze çarpar. Yazar bu kısmı da yazmış, ancak müsvedde halinde kalmış ve tamamlanamamıştır. Verdiği bilgilere kaynak göstermemesi de bir eksiklik olarak görülmektedir. Onun eserinde geleneksel kurumları tanıtmayı hedeflediği, Tanzimat ile birlikte devletin kurumları köklü bir değişikliğe uğradığı için Tanzimat sonrasını yazmak istemediği şeklinde değerlendirmeler de yapılmaktadır.[1]
Baskıları
Eserin ilk üç cildinin baskısı yazar tarafından yaptırılmış:
- I, İstanbul 1294 [başlangıçtan h. 1003 yılına kadar];
- II, İstanbul 1296 [h. 1003'ten 1099'a kadar];
- III, İstanbul 1296 [h. 1099'dan 1188'e kadar]
IV. cildi, Mustafa Nuri Paşa'nın ölümünden sonra Mehmed Galib Bey ilk üç cildin ikinci baskısıyla birlikte ve bir önsöz ilâvesiyle neşretmiştir (İstanbul 1327 [h. 1188'den 1257'ye kadar]). Mustafa Nuri Paşa, eserinin IV. cildinin basımını kayınbiraderi eski Dahiliye Nâzırı Said Efendi'ye vasiyet etmiş, ancak bu vasiyet Said Efendi'nin vefatından sonra oğlu Mehmed Galib Bey tarafından gerçekleştirilebilmiştir.[1]
- Mustafa Nuri Paşa (2008). Yılmaz, Kurt (Ed.). Kurumlarıyla Osmanlı Tarihi 1-4. İstanbul: Birleşik Kitabevi. ISBN 9789944722230.
Kaynakça
- ^ a b c d e f Özcan, Tahsin (2006). "MUSTAFA NÛRİ PAŞA". TDV İslâm Ansiklopedisi. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 342-343. 26 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2021.
